We bekijken het nog eens van een andere kant… Met één oog gericht op de lange termijn-geschiedenis van beschavingen en op de toekomst.
Een vooraanstaand figuur van de Kerk, kardinaal Burke, heeft zich boos uitgelaten over de naties die de mensen te zware maatregelen opleggen, de videobeelden zijn ruim gedeeld. Burke weet, waarschijnlijk vanuit gesprekken op niveau staatsleiders, dat deze mensen toegeven hard op het gaspedaal te drukken wat de corona maatregelen betreft, omdat er… besef leeft dat een Grote Reset opportuun lijkt. Ofwel heeft hij contact gehad met onze Belgische kardinaal Jozef De Kesel, een persoonlijke kennis die geregeld mijn teksten leest, waarin al sinds vorige zomer sprake is van de grote reset. In elk geval, die oproep ten voordele van de “kleinen en de machtelozen” staat altijd in een lange, eerbiedwaardige christelijke traditie. Toch ben ik persoonlijk niet geneigd regeringen te kapittelen. Omdat de gevaren voor de gezondheid reëel zijn, en ook… omdat de kans op een Reset meegenomen is. En ook juist omdat in het verleden zulke Reset er altijd maar gekomen is na een periode van oorlogvoering.
Zo is het in het verleden gegaan, dat leert de geschiedenis. Lang kan de mens niet zonder militair bakkeleien. Kennis van de psychologie (onder andere over het Zondebokeffect waar de Franse cultuurfilosoof René Girard de ogen heeft voor geopend), wijst in dezelfde richting Vele structuren, principes en gewoonten die de mens omhelst, zijn gaandeweg meer gaan vastlopen. Zelfs het kroonjuweel van het recht en de ethiek, van de naoorlogse wereldordening eigenlijk, de Mensenrechten, raakte ontregeld als kompas en werd toenemend misbruikt. Deze situatie getuigde niet eens van kwade wil, zij werd bijna onvermijdelijk. Dit is in niet toevallig. De situatie hangt overigens waarschijnlijk samen met de lange periode zonder oorlog. Meer dan vijfenzeventig jaar vrede, dat doet een samenleving niet alleen maar goed.
Over de noodzaak aan een Grote Reset schreef ik naar mijn weten in ons taalgebied voor het eerst. In een opiniestuk bij De Wereld Morgen op 22 juli 2020. Ik vat een en ander nog eens samen.
Al enkele jaren terug kon je in media de terugkerende vraag opmerken, het verlangen: “We hebben in feiten grote nood aan niet nog meer bijsturingen en ad hoc- maatregelen, maar aan een “algemene reset”. Aan een herstart met een nieuwe lei. Dit hoorde je in uiteenlopende kringen als economie, onderwijs, geneeskunde, politiek, recht.
Wie vertrouwd is met geschiedenis en met de belligerente aard van het beestje Homo sapiens, die als enige in het dierenrijk geregeld in groep soortgenoten aanvalt met het doel hen te doden, kan er niet naast kijken: het vraagstuk wordt verhelderd in dit licht. Wanneer wij de militaire geschiedenis erbij halen. Alle generaties hebben na een dertig tot vijftig jaar altijd weer oorlog gekend. Men zegt daarom: er is nog nooit zo lang vrede geweest sinds Julius Caesar. Vakspecialisten als professor Luc De Vos, historicus gespecialiseerd in militaire geschiedenis verbonden aan de Koninklijke Militaire school, was iemand die op de kansen kon wijzen die oorlog een cultuur biedt.
Nu hebben wij dus meer dan driekwart eeuw zonder dit fenomeen achter de rug. Dit betekent dat vele systemen, van politiek tot gezondheidszorg, al die tijd als het ware ‘op dezelfde adem doorgaan’. Het werd voor menig observator duidelijk dat niet alleen de ouders van kinderen met problemen op het tandvlees zaten. Meer toestanden draaiden in de soep. Zo nam het onveiligheidsgevoel toe, hoewel objectief gezien het burgerbestaan nooit eerder zo veilig was. De grote kansen die de combinatie van wetenschap, kapitaal en technologie de mens hebben geboden sinds de vorige grote cesuur in de geschiedenis, 1945, zadelde de mens op met een groot verantwoordelijkheidsgevoel. “We kunnen het, de wereld een perfecte plaats maken”, zo leek het credo. De diepere waarheid, die voor historici en pakweg romanschrijvers van alle tijden niet onbekend bleef, is dat nooit alle eindigheid, alle tragiek, weg te werken valt. Over bepaalde existentiële feiten als de menselijke sterfelijkheid kon dan ook niet gesproken worden. Ik ‘las’ persoonlijk deze evolutie in mentaliteit op uit boeken en bladen, maar ook uit concrete details in de leefwereld. Zo viel me op dat rond de eeuwwisseling de bordjes in de buurt van elektriciteitscabines met de woorden “Doodsgevaar” werden vervangen door bordjes met “Levensgevaar”. Onze doden, zij werden niet meer in hun huis opgebaard. Zelfs de kist kon je niet meer schouwen die in de aarde zakt. Dat is nochtans een gezond ritueel dat het rouwproces vergemakkelijkt.
Een klein meisje met een stuk karton in Zweden was nodig om de illusie van de maakbaarheid van mens en bestaan, en deze over de bijkomstigheid van de milieuproblemen en de schade aan de natuur, te doorprikken. Thunberg werd in nauwelijks twee jaar de meest beluisterde persoon ter wereld. Een kind met een lichte afwijking leerde ons weer naar onszelf kijken. Leerde de mens weer wat nederigheid. In de analyse van menige observator is er vandaag dan ook aan de corona-crisis – naast de bekende “blood, toil, tears and sweat” zoals Winston Churchill het noemde bij het begin van de oorlog – een interessante kant.
Covid-19 Sars 2 brengt de mensheid meer samen ‘in hetzelfde kamp’. Men is bang. Wederzijdse hulp bieden, een soort humane vriendelijkheid onderweg, ik zie het toenemen. Mensen vinden het niet meer sneu om elkaar vriendelijke een begroeting toe te voegen in de straten. De actie “Leuven leeft” heeft al honderden vrijwilligers op de been gebracht. We hopen dat op de mens de uitspraak van de Franse hulpverlener van toepassing zal zijn: “Celui qui me dérange, éveille en moi la vie”. Dat de mensheid, van haar gewone spoor af gebracht door Sars2, het nu gemakkelijker zal hebben de scheefgroei in de omgang met de natuur aan te pakken. Een intacte Biosfeer, een rijke Biodiversiteit, laten wij er weer oog voor krijgen en haar redden. De intussen populaire natuurwandelingen kunnen daarbij helpen. Een gezonde, rijke Biosfeer die blijft bestaan uit een dicht geweven netwerk van vele soorten, het is de enige grond waarop wij toekomst kunnen bouwen.
De belangrijkste “reset” is niet deze wat betreft het gebruik van mondmaskers of de gesloten restaurants en kappers. Dat velen heel wat inkomen derven en dat meer dan in gewone tijd dierbaren het tijdelijke met het eeuwige verwisselen, is vreselijk. Het kan echter een troost zijn als wij deze schokkende ervaringen als gemeenschap weten om te zetten in kansen. De belangrijkste grote reset die absoluut vereist is, hebben (klimaat)wetenschappers maar ook iemand als paus Franciscus onder de aandacht gebracht. In de ecologische encycliek “Laudato si”, pleit de kerkleider ervoor zowel armen en thuislozen als de kleine wezens die met ons de wereld bevolken te zien staan, zorg te bieden, uit de nood te halen. Wat een wijsheid, deze oproep de biosfeer en de kwetsbare soortgenoten meer intensief zorg te bieden. Op een ecologisch kerkhof bouw je geen welvarende economie. Het is deugddoend te merken dat dit besef momenteel lijkt door te dringen in alle mogelijke kringen. Het is ooit anders geweest.
Illustratie
Door de last heen, krijgen wij de kans met nieuwe ogen te kijken
