Volgens de recentste cijfers van de FOD Economie (eerste kwartaal
2015) ligt de werkloosheidsgraad in België momenteel ruim boven de 8%
(1), wat betekent dat er tegenover elke openstaande vacature ongeveer
10 (tien!) werkzoekenden staan. Marijke Persoone van Ons Recht spreekt
in een recent artikel (2) zelfs over “maandelijks 25.000 à 30.000
vacatures voor 600.000 werkzoekenden”, wat neerkomt op bijna 20
(twintig!) werkzoekenden per beschikbare arbeidsplaats. Het wordt dus
hoog tijd dat we niet alleen inkomen, maar ook arbeid gaan herverdelen.
Zolang we daar niet mee beginnen blijft welvaartsherverdeling immers
dweilen met de kraan open.

Aan al degenen die nog steeds
het zogenaamde ‘argument’ verkondigen dat men het kapitaal niet of niet
te veel mag belasten omdat kapitaalbezitters en ondernemers jobs
creëren: breek me de bek niet open. Ik kan alleen maar bewondering
hebben voor de manier waarop u telkens weer wegkomt met dat verhaaltje,
en hoe lang dat u nu al lukt. Maar u bent in feite alleen maar
vermoeiend, en dat zou u eigenlijk zelf moeten beseffen.

Uit
de cijfers blijkt immers, en dat weet u net zo goed als ik of zelfs
beter, dat alle extra winsten als gevolg van productiviteitsstijgingen
in de laatste 35 jaar quasi integraal naar de kapitaalbezitters zijn
gegaan, terwijl de opbrengsten uit arbeid sinds 1979 op de indexering
na stagneren – en dit ondanks het feit dat op zijn minst een groot deel
van de stijging van de productiviteit vanuit de arbeid komt. De
arbeider moet nu dus al 35 jaar lang steeds harder, beter, sneller,
langer en efficiënter werken, zonder dat daar een reële stijging van
zijn loon tegenover staat. Af en toe een indexeringetje kan hij krijgen
ja, en verder moet hij zwijgen en in de pas lopen terwijl de rest van
de winst al die tijd al integraal afgeroomd wordt door de
aandeelhouders. Nochtans werden de meeropbrengsten uit
productiviteitsstijgingen tot 1979 wel min of meer gelijk verdeeld
tussen arbeider en aandeelhouder.

Ik overdrijf alweer,
zegt u? Bestudeert u dan eerst maar even onderstaande grafiek (Figuur
1), en met name het bovenste deel ervan.

Figuur 1 :
Pay vs. productivity, 1979-2009.
Bron: PEW Research Center

Het PEW Research
Center, dat deze grafiek opstelde, is een gerenommeerd Amerikaans
instituut (non-partisan, uiteraard) dat al jaren wereldwijd onderzoek
voert naar maatschappelijke trends op zowat alle domeinen.

Ik
durf bij deze dan ook zonder blikken of blozen te stellen dat, als
iedereen in onze samenleving (en dan bedoel ik zowel de burgers als de
bedrijven) op correcte wijze (dus zonder belastingontduiking) zijn
bijdrage zou leveren aan de maatschappij, dat er dan helemaal geen
crisis of geen probleem zou zijn. In tegendeel, de regering zou geld
over hebben en de belastingen zouden voor iedereen omlaag kunnen.

Ik
las hierover vorig jaar een raming die cijfers aangaf van om en bij de
13 miljard euro extra inkomsten per jaar. Dat kan tellen op een
begroting van in totaal nog geen 50 miljard euro. Het begrotingstekort
bedraagt dit jaar trouwens rond de 9 miljard (3). Bedenkt u zelf maar
eens wat we in België zoal zouden kunnen doen met een
begrotingsoverschot van 4 miljard euro.

Uiteraard kan men
niemand, privépersoon of bedrijf, verwijten dat hij gebruik maakt van
de wet zoals die nu eenmaal is. Fiscale optimalisatie is tot nader
order geen misdaad, al zijn er meer dan genoeg dergelijke constructies
die daar wel gevaarlijk dicht bij in de buurt komen. Zo zijn er
bijvoorbeeld een pak bedrijven die miljoenen of zelfs miljarden euro’s
winst maken en daar vaak bijna geen belastingen op betalen; ik sprak in
een eerder artikel (4) met enige zin voor overdrijving over
‘belastingvoeten die niet in een percentage uit te drukken zijn, omdat
het cijfer dan begint met te veel nullen om nog leesbaar te zijn’.

In
sommige gevallen is dat echter helemaal geen overdrijving, want er
zijn zelfs bedrijven die, bijvoorbeeld dankzij het handig combineren
van de notionele intrestaftrek en andere fiscale gunstmaatregelen,
zowaar negatieve belastingvoeten krijgen aangerekend – juist
ja, ze betalen geen cent belasting, maken een paar honderd miljoen euro
winst, en krijgen daar bovenop nog eens enkele honderdduizenden euro’s
toegestopt van de overheid. Zo bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek
van Tony Coenjaerts van Trends dat er in België liefst 13 bedrijven
waren die over de periode 2008-2012 minstens een miljard euro winst
maakten en daarop vijf jaar lang geen cent (ik herhaal: geen!
Eurocent!) belasting betaalden. Volgens Fons Verplaetse, oud-gouverneur
van de Nationale Bank van België, komt het bedrag van de belastingen die
de bedrijven in ons land betalen ongeveer overeen met het bedrag aan
subsidies dat ze krijgen. Dit bedrag ligt volgens hem rond de 12 miljard
euro (5).

Natuurlijk valt het niemand te verwijten dat
hij veel geld verdient. De bij benadering 1,45 miljard euro die Marc
Coucke op zijn rekening kreeg gestort (6) na de verkoop van Omega
Pharma is hem dan ook van harte gegund; hij heeft daar ongetwijfeld
jarenlang hard voor gewerkt én een pak risico’s genomen. Ik stel me
daarbij wel de vraag of dat dan per se belastingvrij moet en of het
voor hem zoveel verschil zou gemaakt hebben als hij bijvoorbeeld voor
50% belast zou zijn en dus ‘maar’ een goede 700 miljoen euro op zijn
rekening had gekregen. Zou hij er een boterham minder om gegeten
hebben? Heeft hij al dat geld eigenlijk überhaupt ergens voor nodig? En
zou dat onrechtvaardig zijn, om dergelijke inkomsten op dezelfde (of
een vergelijkbare) wijze te belasten als inkomsten uit arbeid?

Zo
rijk zijn als Marc Coucke of Bill Gates brengt m.i. een zekere vorm van
maatschappelijke verantwoordelijkheid met zich mee. Gewoon al omdat
men simpelweg de mogelijkheid heeft om iets te betekenen voor de
samenleving waar iemand met een modaal inkomen enkel van kan dromen. Ik
geloof zelfs dat beide genoemde heren op dat vlak met mij akkoord gaan
– ze nemen in elk geval alletwee die verantwoordelijkheid op de één of
andere manier op door maatschappelijk iets te gaan doen met hun berg
geld. Men kan absoluut niet gaan eisen of zelfs verwachten dat iemand
die zo puissant rijk is daar ook iets mee doet voor de samenleving. Een
verplichting in die zin opleggen vind ik een stap te ver. Ik vind het
echter wel van kleinmenselijkheid getuigen als men een dergelijke
mogelijkheid onbenut zou laten.

Erger wordt het wanneer
men via allerlei fiscale constructies, vaak balancerend op de rand van
het criminele, zijn belastingen zo gaat ‘optimaliseren’ dat men
inderdaad (bijna) uitkomt bij een belastingvoet die met te veel nullen
begint om hem in een percentage uit te drukken. Een voorbeeld daarvan
is meneer Bernard Arnault, een Franse miljonair die naar België
emigreerde vanwege de Franse miljonairstaks. Volgens de zakenkrant De
Tijd (7) betaalde deze man in 2013 amper 4,68 miljoen euro belastingen
op zijn inkomsten van om en bij de 340 miljoen euro. Dat komt neer op
zegge en schrijve 1,43%. Eén. Komma. Drieënveertig. Procent.
Vergeleken bij de vaak bijna 50% belastingen (bijna de helft van zijn
bruto inkomen, jaja) die de gewone werkmens betaalt, kan ik het
opzetten van dergelijke belastingconstructies alleen maar bestempelen
als obsceen gedrag, een schrijnend gebrek aan maatschappelijke
verantwoordelijkheidszin, en gewoonweg pure diefstal. Ik weet niet hoe
dat zit met meneer Arnault, maar dit zijn dan vaak ook nog mensen die
hun werkloze medemensen graag bestempelen als ‘het georganiseerde
profitariaat’.

Ik ben de eerste om te stellen dat men
niemand mag verwijten gebruik te maken van de wet en dat men die
mensen of bedrijven dus niet met de vinger mag wijzen zolang ze
correct de regels volgen. Wat mij betreft is het vanzelfsprekend dat we
het dan niet hebben over de letter, maar wel over de geest van de wet.
Zoals de Romeinen al zeiden: “Dura lex, sed lex.” De wet is wat hij
is en is in zijn toepassing voor iedereen hetzelfde – of dat zou hij
toch moeten zijn.

Ik ben daarnaast echter ook de eerste
om te stellen dat we in dergelijke gevallen per direct die wet moeten
aanpassen, het liefst via samenwerking op Europees niveau of zelfs
wereldwijd, al besef ik zeer goed dat dat nog wel een tijdje een
utopie zal blijven.

Om dit moeilijk verteerbare
cijfermatige betoog enigszins te illustreren, zorgt Figuur 2 voor
een iets vrolijkere noot door de fiscale en de sociale fraude in
België tegen elkaar af te zetten. Opgepast: als u lang genoeg kijkt
wordt die vrolijke noot vanzelf een zure appel.

Figuur 2 :
Sociale vs. fiscale fraude

Wel, ik herhaal:
als iedereen zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid zou opnemen en
correct zijn eerlijke bijdrage zou leveren, dan was er geld over. En
niet weinig ook. De heren Gates en Coucke, maar ook Arnault, zouden er
in ieder geval geen luxereisje minder om hoeven te maken. Ik maak me
sterk dat ze het verschil amper of zelfs niet zouden merken, wanneer ze
op hun monsterwinsten of -inkomens een eerlijke (lees: maatschappelijk
gezien correcte) belastingvoet zouden betalen.

Uiteraard
ben ik naïef. Kinderlijk naïef, misschien zelfs. Dat besef ik maar al te
goed. Appeleren aan het rechtvaardigheidsgevoel of het maatschappelijk
verantwoordelijkheidsgevoel van op winst beluste ondernemers?? Hoe dom
kun je zijn?

Bij deze toch nog een boudweg belastende bewering om af te sluiten:

Het georganiseerde profitariaat bestaat wel degelijk. Het loopt alleen niet rond in lompen, maar in maatpak.