“Uit een vertrouwelijk rapport van het Rekenhof blijkt vandaag dat de vervanging van zware pantservoertuigen, besteld door de regering-Michel in 2018, tot tien keer zo duur blijkt als voorzien. De werkingskosten en het onderhoud blijken niet opgenomen in de afspraken, en dus niet voorzien door de toenmalige regering.”

“We moeten leren uit de fouten van het verleden”, aldus Groen-parlementslid Staf Aerts. Wat Aerts voorstelt is een eufemisme. Als je vorige legeraankopen bekijkt is daar een duidelijke les uit te halen: corruptie.

BDX voertuigen

In 1977 bestelde de regering van eerste minister Leo Tindemans, CVP – nu CD&V) bij het bedrijf Beherman Demoen BDX gepantserde voertuigen, een licentie van de Ierse Technology Investments Company, 43 voor de beveiliging van de vliegvelden van de Luchtmacht en 80 voor de Rijkswacht[1].

Wat je met deze voertuigen kon doen hebben wij zelf ondervonden. In het kader van een bevorderingsprestatie kreeg ik het gedaan om met twee lichtingen wederopgeroepen soldanten én één BDX-voertuig met een C130-transportvliegtuig naar het vliegveldje van Weelde te worden gevlogen.

C-130 transportvliegtuig. Foto: Belgische Luchtcomponent

De daar ontscheepte BDX werd evenwel niet gebruikt waarvoor het gepantserde voertuig was bedoeld, om rond te rijden op een vliegveld. Als je er van de “tarmac” afreed zakte het in het gras door zijn wielen en kwam het op zijn buik te liggen.

Op de luchthaven van Melsbroek stonden ook enkele exemplaren uitgebrand opzij. Wij besloten daarom om het tuig te gebruiken als gepantserde opslagruimte voor onze persoonlijke bewapening.

Obussendossier

In 1983 gaf de ministerraad onder leiding van eerste minister Wilfried Martens (CVP, nu CD&V) groen licht voor een onderhandse aankoopprocedure van obussen voor de artillerie van de landmacht.

Minister van defensie Freddy Vreven (PVV, nu Open VLD) bestelde voor 6,7 miljard frank (€166 miljoen) VS-obussen. Het Nederlandse bedrijf Eurometaal[2] dat een heel wat goedkopere aanbieding had gedaan, voelde zich daardoor gepakt en diende klacht in.

Obussen zijn kleine bommen die vanuit een lanceerinstallatie op de bodem (dus niet vanuit een vliegtuig) worden gelanceerd. Hier een Copperhead-obus net voor impact.  Foto: Tom Moore/Public Domain

Niet de Belgische justitie maar een onderzoek door het Federal Bureau of Investigation, de binnenlandse inlichtingendienst FBI in de VS, ontdekte dat er omgerekend tien miljoen euro aan commissielonen was betaald op een rekening van een bank op het eiland Jersey[3] van Johan Lampaert, een garagist uit het Vlaamse Ledegem. Wat een garagist uit Ledegem of all places met de aankoop van obussen te maken had gaf uiteraard stof voor het Belgische onderzoek.

Maar Lampaert vluchtte, nadat hij korte tijd was aangehouden, naar Bangkok. Via Nederland werd hij later aan ons land uitgeleverd. Lampaert werd met kolonel Joël De Smet, kabinetschef van de defensieminister, en veertien andere medewerkers van de ministeries van Defensie en van Economische Zaken, beschuldigd van oplichting, schriftvervalsing en omkoping.

Lampaert werd aanvankelijk bij de behandeling van de zaak voor de correctionele rechtbank te Brussel in september 1998 veroordeeld voor actieve corruptie maar hij kreeg geen straf wegens het “onredelijk lange verloop” van de zaak. Uiteindelijk besliste het Hof van Cassatie in oktober 2003 dat de gehele zaak verjaard was zodat iedereen vrijuit ging.

Helikopters

In 1988 kocht ons land A109-gevechtshelikopters bij de Italiaanse firma Agusta. Bij een huiszoeking in het onderzoek naar de moord op minister van Staat André Cools (PS) op de Belgische zetel van Agusta werden documenten aangetroffen die tot een onderzoek naar deze aankoop leidden.

Belgische A109-helikopter. Foto: Chris Lofting/GNU Free Licence 1:2

Guy Spitaels en Guy Mathot, beiden minister voor de PS, moesten ontslag nemen. Frank Vandenbroucke (SP, later SP.a en Vooruit, nu federaal minister van volksgezondheid en sociale zaken) op dat ogenblik minister van Buitenlandse Zaken in de federale regering, nam ontslag nadat bleek dat hij de opdracht had gegeven om het ontvangen smeergeld te verbranden.

Willy Claes (SP) legde zijn functie neer als NAVO-secretaris-generaal. Guy Coëme (PS), minister van Landsverdediging op het ogenblik van de feiten en vicepremier in 1994, moest eveneens aftreden.

Deze zaak werd behandeld door het Hof van Cassatie. Het Hof veroordeelde de voornaamste betrokkenen op 23 december 1998. Willy Claes kreeg drie jaar gevangenis voorwaardelijk en vijf jaar verbod om een openbare functie uit te oefenen.

Guy Coëme en Guy Spitaels werden veroordeeld tot twee jaar gevangenis voorwaardelijk en ook vijf jaar verbod om een openbare functie uit te oefenen. De Franse industrieel Serge Dassault kreeg achttien maanden voorwaardelijk.

Scheurtjes

Zo’n 44 gepantserde Piranha-voertuigen van het Zwitserse bedrijf Mowag blijken niet veilig genoeg te zijn om nog langer ingezet te worden. Dat meldt de VRT, die interne documenten van het ministerie van Defensie kon inkijken. De voertuigen hebben nog maar net een update van €30 miljoen achter de rug, maar de chauffeurs zouden ze niet altijd zonder gevaar kunnen remmen of sturen (VRT, 17 december 2019 ).

Belgische Mowag Piranha. Te zwaar, onbestuurbaar, onveilig (voor de inzittenden), enorme onderhoudskosten… Foto: Belgisch Leger

Met een persbericht vernamen de eenheden van de Landcomponent[4] op 18 oktober 2024 dat de Piranha’s onmiddellijk buiten gebruik werden gesteld. Bij een steekproef bleek een groot deel van de voertuigen scheurtjes te vertonen in het chassis.

Later onderzoek wees uit dat twee derde van de vloot door dit euvel was getroffen. “In één derde werden scheuren vastgesteld, daarbij is het aan Defensie en fabrikant MOWAG om te beslissen of deze kunnen en moeten hersteld worden. In nog eens een derde werden onzichtbare scheuren vastgesteld, daarbij is de keuze volledig aan de fabrikant”, zo vertelde een officier destijds op de Defensieblog van 18 december 2024.

In een reportage van het Franse zender BFM TV[5] kwam ook een ander element aan het licht. “De voertuigen zijn ontworpen met het oog op expeditionaire inzet, in Afrika of het Midden-Oosten, waar terreurgroeperingen met een occasionele antitankraket de zwaarste vijanden zijn.”

“Het belang bij dergelijke operaties ligt bij mijnbescherming (verzekerd door de hoge afstand tussen de grond en het chassis) en snelheid. Bepantsering en vuurkracht zijn van minder tel, aangezien de gevechten vaker met uitstappende soldaten gebeuren.”

“In een grootschalig conflict met een evenwaardige vijand ligt dat echter anders. Daar spelen vuurkracht en bepantsering een grotere rol, net als de mogelijkheid om ook in ruw terrein te kunnen bewegen. In die context zijn rupsvoertuigen de betere optie, zo bewijzen studies.”

“De Griffon en Jaguar lijken dus minder geschikt voor de conflicten met hoge intensiteit. De volledige Landcomponent moet dan ook stoelen op een ‘lichtere’ doctrine, gericht op expeditionaire inzet, kan dan ook op heel wat kritiek rekenen, intern en extern.”

“Gekoppeld aan het feit dat de huidige aankopen onvoldoende zijn om de vooropgestelde plannen te verwezenlijken, suggereren enkelen dan ook om toch naar een aanvullende capaciteit te kijken: rupsen (zie eveneens de defensieblog).

Nogmaals helikopters

Op aangeven van het Franse satirische weekblad Le Canard Enchaîné en de krant Le Monde werd in Frankrijk in 2013 een gerechtelijk onderzoek geopend voor witwassen in bende en corruptie van openbare ambtenaren.

Le Monde meldde dat de Franse witwascel Tracfin had ontdekt dat de Russische oligarch Patokh Chodiev meerdere miljoenen euro’s had betaald aan de Franse advocate Catherine Degoul en 300.000 euro was terecht gekomen bij Etiennes des Rosaies, een medewerker van het Franse Élysée[6].

Dit onderzoek deinde uit naar ons land. Chodiev stond hier met twee andere Kazachse oligarchen voor de strafrechter voor grootschalige fraude. Toen bleek dat er smeergeld werd betaald om de verkoop van Franse gevechtshelikopters aan Kazachstan mogelijk te maken en dat voor die verkoop als voorwaarde was gesteld dat er wat zou gedaan worden om dit Belgische proces stil te leggen.

Dat gebeurde ook. Minister van justitie Koen Geens (CD&V) maakte de afkoopwet waardoor het mogelijk werd dat de Kazachen hun proces konden afkopen. Naast een gerechtelijk onderzoek werd hier bij ons ook een parlementair onderzoek over gevoerd.

In de zogenaamde Kazachgate kwamen alle mogelijke ‘disfuncties’ aan het licht. Zowel een gewezen Senaatsvoorzitter als twee procureurs-generaal kwamen tussen om de afkoopwet te kunnen bekomen en toe te passen. Alle onderzoek in België stopte door het overlijden van gewezen Senaatsvoorzitter Armand De Decker (MR)

F35-bommenwerpers

Dat de aankoop van F35-bommenwerpers de miskoop van de eeuw is kan moeilijk worden betwist. Op knack.be vindt je bij het zoeken naar het onderwerp F35 568 resultaten, waaronder heel wat terechte kritiek. Daar komt nu een erg belangrijk element bij.

Een F35 komt aan in Leeuwarden (NL) in 2019. Foto: defensie.nl/Pubic Domain

Omdat wij niet in staat zijn zelf voor het onderhoud van deze toestellen te zorgen en wij bovendien de broncode[7] van de toestellen niet krijgen van de VS kan dit vliegtuig enkel met toestemming van de VS-Luchtmacht vliegen.

Dit maakt dat het de VS-opperbevelhebber Donald Trump is die beslist wat er met deze dragers van atoomwapens gaat gebeuren. Deze toestand ondergraaft iedere poging van Europa om zelf een defensie uit te bouwen.

Het is niet alleen een bevestiging maar een erg gevoelige versterking van de afstand van soevereiniteit aan de grote Atlantische bondgenoot die eigengereid heeft beslist heeft dat niet meer te zijn.

“In 2013 werd met de NAVO overeengekomen dat ons land in 2025 zou beschikken over minstens tien vliegtuigen met stealth-capaciteit[8]. Dat is het vermogen om buiten het zicht van de vijandelijke radar te blijven. Dat blijkt uit een geclassificeerd document dat Knack kon inkijken.”

“Deze belofte werd goedgekeurd door toenmalige minister van Defensie Pieter De Crem (CD&V), nu (in 2013) staatssecretaris voor Buitenlandse Handel. Op die manier lag de vervanging van de verouderende Belgische gevechtsvliegtuigen al in 2013 in een finale plooi.” Er is immers maar één kandidaat die beschikt over de nodige stealthtechnologie, de F-35 van het VS-bedrijf Lockheed Martin (Knack.be 9 oktober 2018)”.

Het voornaamste punt in de keuze voor dit toestel ligt dus in zijn stealth-capaciteit, zijn niet detecteerbaarheid voor radars. Dit is echter een achterhaalde technologie.

“De Podsolnukh (Zonnebloem)  is een radar van Russische makelij en kan F-35-jets detecteren. De Lockheed Martin F-35 Lightning II is het meest geavanceerde vliegtuig in het arsenaal van het Pentagon, maar de krachtige over-de-horizon radar van Rusland is in staat om het stealth-vliegtuig van de vijfde generatie of elke andere straaljager die is ontworpen om detectie te voorkomen, toch te detecteren en te volgen, meldde Svobodnaya Pressa (zie https://www.dwarsliggers.eu ). Ook China heeft nu de nodige interceptiecapaciteit.”

“Volgens Wei verbetert dit de mogelijkheden van de radar om een luchtdoel te volgen aanzienlijk. De exacte coördinaten van een stealth-vliegtuig worden bepaald door het synthetiseren van parameters en gegevens die door de radar zijn verzameld met behulp van geavanceerde algoritmen. Omdat deze radar nu stealth-vliegtuigen duidelijk kan zien en ze continu en nauwkeurig kan volgen, zou hij in staat kunnen worden om langeafstands-luchtdoelraketten te geleiden en er precisieaanvallen op uit te voeren”( Global Times, 23 mei 2019).

De vroegere kritiek wegens de waslijst van mankementen van deze toestellen is evenmin verdwenen. Wie koopt een toestel dat maar voor de helft bruikbaar is? De  F-35-straaljagers uit de VS zijn maar 55 procent van de tijd in staat om te vliegen. Zo schrijft het parlementair controleorgaan van de VS in een nieuw rapport.

In het rapport van het Government Accountability Office – een onafhankelijk parlementair onderzoeksorgaan (vergelijkbaar met het Rekenhof hier) – wordt de zogenaamde ‘mission-capable rate’ van de Amerikaanse F-35’s tegen het licht gehouden.

Dat is het deel van de tijd dat een vliegtuig zijn beoogde missie daadwerkelijk kan uitvoeren. Dit cijfer komt door de vele onderhoudsproblemen slechts uit op 55 procent. Het Pentagon mikt echter op een mission-capable rate van 85 à 90 procent.

Je hoeft echt geen kenner te zijn om te begrijpen waar het hier over gaat. Wie koopt een Tesla als mocht blijken dat je er maar voor 55% van de tijd kan mee rijden en als bovendien Elon Musk het stuur van je kan overnemen om je auto naar een enkel door hem gewenste bestemming te sturen?

Waar gaan Elon Musk of Donald Trump de met atoomwapens uitgeruste F35 bommenwerpers naar toe sturen? De werkelijkheid overstijgt hier de fictie.

“We kunnen zonder de broncode gewoon niet weten welke informatie het toestel in welke omstandigheden waarheen verzendt. We kunnen zelfs niet uitsluiten dat iemand vanop afstand de controle over het toestel overneemt (volgens ex-kolonel Pierre Therie op de VRT 25 okotber 2018). Ook niet wanneer onze F-35’s met een nucleaire opdracht belast zouden zijn.”

Opsporen en vervolgen!

Wat kunnen wij leren uit de fouten van het verleden, zoals Groen parlementslid Staf Aerts terecht vraagt? Het antwoord werd intussen gegeven door de nieuwe procureur te Brussel: “Het Parket te Brussel wil voorlopig hoofdzakelijk nog corruptie bij overheid vervolgen, ook andere parketten voeren actie”(De Standaard, 28 april 2025).

De procureur moet bovendien niet wachten op een klacht of aangifte. Hij kan ook  ambtshalve (op eigen initiatief) een opsporingsonderzoek starten.

Notes:

[1] Tot 1 april 2001 was de Rijkswacht een militair georganiseerde politiedienst voor het hele ‘Rijk’ België. Uit de Bende-onderzoeken werd het besluit getrokken dat deze dienst niet langer kon functioneren, omdat ze als een ‘staat in de staat’ werkte. De Franstalige benaming maakte het militaire karakter van de Rijdswacht nog duidelijker: Gendarmerie (des gens d’armes = gewapende personen). De Rijkswacht werd afgeschaft, het personeel werd het federale deel van de politie.

[2] Het Nederlandse wapen- en munitiebedrijf Eurometaal ging failliet in 2003 aan een mengsel van wanbeheer, corruptie, verkeerde keuzes en het einde van de Koude Oorlog.

[3] Het eiland Jersey in het Kanaal tussen Frankrijk en Groot-Brittannië is officieel geen deel van Groot-Brittannië en heeft een eigen wettelijke, administratief en fiscaal systeem. In werkelijkheid is het een fiscaal vluchtoord voor grote Britse, Franse en andere fiscale fraudeurs, net als de eilanden Guernsey, Alderney en Sark. Het is de enige reden waarom Groot-Brittannië hun statuut in stand houdt.

[4] In 2000 werd het leger hervormd. De Landmacht, Luchtmacht en Zeemacht heten voortaan ‘componenten’, wat de indruk moet geven van een meer geïntegreerd leger.

[5] De Franse zender BFM TV (Business FM) is openlijk pro-zakenwereld, neoliberaal en antisociaal.

[6] Het Palais de l’ Élysée is de officiël werkplaats van de Franse president.

[7] Elk vliegtuig krijgt van de luchtverkeersleiding een viercijferige code waardoor het altijd kan gevolgd worden. Militaire vliegtuigen uit de VS hebben ook een dergelijke code, maar de Belgische Luchtcomponent kent die code niet.

[8] Toestellen worden voorzien van technologie, van bouw en materiaal die toelaat voor vijandelijke radars onopgemerkt te blijven. Stealth betekent letterlijk ‘slinksheid, geslepenheid, sluwheid, heimelijkheid’, bijvoorbeeld van een kat die zijn prooi onopgemerkt weet te benaderen en te overvallen.