Tienerzwangerschappen in El Salvador
In 2011 baarden iedere dag gemiddeld drie meisjes tussen 10 en 14 jaar een kind in de Salvadoraanse hospitalen. Volgens het ministerie van Volksgezondheid is er sprake van onderregistratie en is de realiteit nog erger.
Het tekort aan opvoeding in seksuele en reproductieve gezondheid, disfunctionele gezinnen en een cultuur van non-respect voor de rechten van jongeren, brengen de fysieke en mentale gezondheid van tieners en adolescenten in gevaar, verminderen hun studie- en professionele verwachtingen en mogelijkheden, maken hun toekomst en die van hun baby’s onzeker, en verergeren de situatie van armoede en extreme armoede.
Een 14-jarig meisje in afwachting van haar eerste bevalling (foto: Mauro Arias)
Carmencita, een lichtvoetige tiener in schooluniform, trok de blik van meer dan één als ze met een stem als een klokje haar moeders’ maïskoeken en fris kokossap aanbood op het strand van Acajutla, haar naschoolse bijdrage aan het karige gezinsinkomen; ook als ze om de haverklap, als oudste dochter van een gezin van vijf, haar dronken vader in een van de kantines moest ophalen om hem, zwaar steunend op haar ranke schouders, naar huis te brengen. Ze was pas 12 toen Roberto, de kantinekelner van 43, haar schertsend complimentjes begon te maken en haar al lachend zei: “ik ga met jou trouwen”. Ze dacht “hij is een beetje gek”, maar voelde zich ook gevleid met zijn vriendelijke aandacht, een welgekomen balsem, zeker als pa weer eens zijn woede op haar had botgevierd en mama geen tijd had voor een troostend woord omdat ze de handen vol had met de kleine zusjes, de was en verstelwerk. Carmen nam gretig Roberto’s snoepjes en haarspeldjes aan; was nog blijer toen hij haar af en toe eens een dollar gaf. Ze was zich van geen kwaad bewust toen hij, als bij toeval, langs haar kleine borstjes streek; haar pa leek er ook geen kwaad in te zien, de kelner was zijn “compadre”, zijn maat. Carmencita, 13 nu, biedt nog steeds haar moeders’ maïskoeken aan, maar nu met een baby van een maand en half op de arm. “De verpleegster in het gezondheidscentrum zegt dat ik een kind ben dat voor een kind zorgt.”
Carmen is spijtig genoeg niet de enige tiener in El Salvador die al zo jong de verantwoordelijkheid moet opnemen voor een kind. Kinderen die er komen door “een ongelukje”, “omdat ze niet wist wat vrijen met kindjes krijgen te maken had”, “una calenturita”, net iets te veel passie in jonge verliefdheid zonder bescherming van condoom of anticonceptiepil (Die laatste zijn bovendien erg duur. Je stapt ook niet zomaar even een apotheek binnen om ernaar te vragen onder de bevragende of verwijtende blik van oudere klanten, die het later misschien rondbazuinen en voor problemen met je ouders zorgen). Kinderen als gevolg van “la prueba de amor”, een seksuele relatie door het lief gevraagd als “bewijs van liefde” . Eens het kind daar is wordt het meisje, ondertussen kindmoeder, verweten een “puta” of hoer te zijn en wordt ze gedropt voor de volgende. Kinderen verwekt onder omstandigheden die allesbehalve met liefde te maken hebben: als gevolg van verkrachting op school door de leraar, door de pastor in de kerk – “God wees hem haar in een droom aan als zijn beminde”-, door de jonge kerel die zijn “hombría” of mannelijkheid ermee wil bewijzen, om opgenomen te worden in de “pandilla” of “mara”- bende, ….
Aan de basis van het fenomeen van de tienerzwangerschappen liggen onwetendheid, gebrek aan informatie en communicatie, goedgelovigheid, nood aan aandacht en tederheid, lage zelfwaardering bij jonge meisjes opgegroeid in door migratie en geweld gebroken gezinnen, machogedrag van jongens en mannen die opgroeiden met de boodschap dat je je mannelijkheid bewijst door veel vrouwen te versieren, de vanzelfsprekendheid waarmee in de gangbare cultuur het lichaam van kinderen, meisjes en vrouwen gezien wordt als “in bezit te nemen object”, mythes en media die seks verkopen als liefde, taboes in de gezinnen en elders rond het open bespreken van seksualiteit, …
Ook het overheidsbeleid en de overheidsinstanties schieten tekort. Veel personeel is zich nog te weinig bewust van de manier waarop de ongelijke man-vrouwverhoudingen in de problematiek van tienerzwangerschappen meespelen. Deze problematiek is getekend door gendergeweld, ten gevolge van de patriarchale en autoritaire cultuur, ingebakken in alle private en publieke structuren. De cijfers liegen er niet om: volgens de Nationale Enquête over familiale gezondheid (2011) onderging 1 op elke 2 gehuwde of samenwonende vrouwen één of verschillende vormen van geweld: fysiek, psychologisch, seksueel, patrimoniaal geweld (stelen van geld en goederen). 1op 10 vrouwen werd slachtoffer van seksueel geweld; de meest kwetsbare groep zijn meisjes van 10 tot 19 jaar.
María Isabel Rodriguez, huidig minister van Volksgezondheid luidde op 10 mei 2013 – moederdag in El Salvador- de alarmbel: “El Salvador staat op de trieste en alarmerende 2de plaats op de lijst van landen van Latijns-Amerika met het hoogste aantal tienerzwangerschappen. Ook al is er een lichte daling in de tussen januari en april 2013 geregistreerde cijfers in vergelijking met deze van dezelfde periode in 2012, het aantal blijft zorgwekkend hoog. Van de 27.429 zwangerschappen zijn er 8941 – meer dan 30 % – bij tieners, vooral uit rurale middens en stedelijk gemarginaliseerde wijken. 6 van de 8 vrouwen die stierven ten gevolge van complicaties bij de geboorte waren jonge meisjes. In 2012 stierven 53 zwangere vrouwen; 12 ervan waren adolescenten, 7 pleegden zelfmoord omwille van hun zwangerschap.”
Volgens Eugenia Bonilla van de Dienst Opvoeding van het ministerie van Volksgezondheid is “zelfmoord gerelateerd aan moedersterfte meer voorkomend bij jonge meisjes, ten gevolge van niet gewenste zwangerschap, schaamte, relatiebreuk en ontkenning van vaderschap door de (ex-)partner, geen steun van de familie, spot vanwege de buurt, marginalisering op school. Zwangerschappen bij tieners brengen heel wat complicaties met zich mee voor de gezondheid en het leven, zowel van de jonge moeders zelf (preclampsia; pijnlijke, langdurige bevalling en nood tot keizersnede, doordat hun jeugdige lichaam nog niet volgroeid is), als van hun dikwijls te vroeggeboren baby’s, die kampen met laag gewicht, onvolgroeide longen en zenuwstel, waardoor ze kwetsbaarder zijn en meer kans op ziekten hebben.”
De minister van Volksgezondheid roept op: “We moeten met z’n allen inzetten op opvoeding rond seksuele en reproductieve rechten en gezondheid, om alle mythes, taboes, vooroordelen en ongezonde praktijken in verband met de seksualiteitsbeleving te bestrijden. Het probleem van tienerzwangerschappen moet prioritair en vooral preventief worden aangepakt, in samenwerking met verschillende actoren en instanties.”
Rond seksuele en reproductieve rechten en dito gezondheid, sterk gender getekend, is er nog veel werk aan de winkel in El Salvador. Religieuze fundamentalistische groeperingen bestrijden met conservatief moralisme de rechtenaanpak van sociale organisaties en huidige regeringsprogramma’s rond thema’s als seksuele voorlichting voor jongeren. Hun machtige lobby beïnvloedt de discussie rond abortus sterk. Zelfs therapeutische abortus is nog steeds strafbaar in El Salvador. De kostprijs van clandestiene, slecht uitgevoerde abortussen voor de gezondheid en levens van vooral kansarme vrouwen, waaronder veel jonge meisjes, is ontzettend hoog.
De onafgebroken strijd rond vrouwenrechten vanwege allerlei vrouwenorganisaties vindt in de huidige, meer volksgerichte FMLN-regering meer gehoor. Sedert juni 2009 zijn serieuze inspanningen geleverd om via progressieve wetten en maatregelen gendergeweld effectiever te bestrijden. Binnen de in 2009 ingezette Gezondheidshervorming wordt het werken rond seksuele en reproductieve gezondheid expliciet opgenomen.
Een voorbeeld van de omzetting in de praktijk is het in Colon-La Libertad in 2011 gestarte regeringsprogramma “Vrouwenstad”. De regering werkt hiervoor samen met de vrouwenbeweging. Met het programma wil men vrouwen toegang bieden tot gespecialiseerde diensten voor seksuele en reproductieve gezondheid, met integrale aandacht voor gendergeweld, economisch empowerment en rechtenpromotie. Specifieke programma’s voor educatie aan jongeren, preventiecampagnes en integrale begeleiding en opvang van zwangere tieners en kindmoeders worden uitgebouwd. “Vrouwenstad” is ondertussen uitgebreid naar 3 departementen (Usulután, Santa Ana, San Martín-San Salvador); tegen eind 2013 ook in San Miguel, Morazán.
Vanuit het programma Gezondheid voor Centraal-Amerika wil fos mee aan de kar van de verandering trekken, door ondersteuning van gezondheidspromotie door onze partnerorganisaties, de Civiele Alliantie tegen de Privatisering van Gezondheid -ACCPS en de rurale vrouwenorganisatie AMSATI. Zij werken vanuit een perspectief van rechten, gender- en generatie-gelijkwaardigheid en sociale determinanten van gezondheid, met specifieke aandacht voor de seksuele en reproductieve rechten van rurale vrouwen en jongeren. Zij werken hiervoor samen met vrouwenorganisaties en ngo’s met expertise rond deze thema’s en met de Rondetafel voor Seksuele en Reproductieve Gezondheid van het Nationaal Gezondheidsforum.
Meer info: Fotoreportage tienerzwangerschappen in El Salvador
Bron: foto: Mauro Arias
Auteur: Leen Van Acker
Contact: wim.leysens@fos-socsol.be
