De op ons afkomende energiecrisis leidt tot het instorten van het Duitse Wirtschaftswunder. Duitsland sleept Europa mee in zijn val. De daaruit voortvloeiende economische ellende wordt afgewenteld op de “gewone” burgers. Overheden moeten instaan voor een dak boven het hoofd en basisvoorzieningen voor iedereen.
In deze zomervakantieperiode blijven onze beleidsmakers angstvallig stil over de sociaaleconomische gevolgen van de naderende energiecrisis. De Economist Intelligence Unit (EIU)1, boog zich over “[d]e verslechterende economische vooruitzichten van Duitsland” in het licht van de problematische Russische gasleveringen, en de repercussies daarvan voor de eurozone. De EIU is duidelijk: het Duitse ondernemersvertrouwen is ingestort, de industrie krijgt zware klappen. In plaats van een recessie verwacht de EIU voor de komende twee kwartalen “een diepe neergang in Duitsland”. Dat alles zal gevolgen hebben voor de rest van de eurozone, aldus de EIU. De effecten zullen het sterkst voelbaar zijn in de chemie en de auto-industrie. De groei in de hele regio zal dit jaar en ook daarna pover zijn.
Onrust
Komt de EIU-analyse nog over als sereen, in Duitsland zelf worden de problemen dramatischer voorgesteld. In een interview met Bild am Sonntag waarschuwde Yasmin Fahimi, hoofd van de Duitse vakbondskoepel DGB, dat hele industrietakken dreigen te sneuvelen. “[Dat zou] enorme gevolgen hebben voor de hele economie, inclusief voor jobs”, aldus Fahimi, die waarschuwt voor sociale en arbeidsonrust en pleit voor een prijsplafond op energie voor huishoudens. Eerder had Robert Habeck, de Duitse minister van Economische Zaken, gewaarschuwd dat ontoereikende Russische gasbevoorrading voor grote onrust kan zorgen, en de nakende crisis vergeleken met de val van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers die de financiële crisis van 2008 in gang zette.
Verwacht dit najaar hallucinante bbp-, industriële productie-, reële inkomens- en inflatiecijfers. Het eens economisch zo machtige Duitsland belandt in een structurele crisis.
Het Duitse Wirtschaftswunder staat op instorten. De recent aangetreden kanselier Olaf Scholz breekt af wat zijn voorgangers Gerhard Schroeder en Angela Merkel in dertig jaar hebben opgebouwd. Verwacht dit najaar hallucinante bbp-, industriële productie-, reële inkomens- en inflatiecijfers. Het eens economisch zo machtige Duitsland belandt in een structurele crisis. Het heeft het post-Sovjet-dividend verspeeld. Het heeft maximaal kunnen profiteren van de val van de Sovjet-Unie. Die maakte de Duitse hereniging en de verdere integratie van Europa2 en de economische expansie van Duitsland mogelijk. Goedkope Russische energie en outsourcing van productie naar lagelonenlanden in Oost-Europese EU-landen lagen aan de basis van de groeisprong van het Duitse Wirtschaftswunder.
Kapitaalvlucht
De Duitse problemen missen hun effect op de Europese economie niet, getuige de sterke koersdaling van de euro ten opzichte van de dollar. Dat duidt op kapitaalvlucht naar gebieden die betere vooruitzichten bieden. Blijkbaar hebben de waarschuwingen van bedrijfsleiders van Duitse chemiereuzen en autogiganten als Volkswagen, Mercedes en BMW, dat zij hun productie in Europa zullen moeten staken als hun overheid de Europese boycot van Russische energie blijft volgen, niets uitgehaald. De in Europa explosief gestegen energieprijzen zijn onbetaalbaar, zowel voor de industrie als de bevolking. Nu landen als de VS en Rusland genieten van tien maal lagere energieprijzen prijst elke economische activiteit in Europa die energie vergt zich uit de markt.
De Europese leiders leren door schade en schande dat de gezondheid van de Europese economie wordt bepaald door Rusland.
Inmiddels zingt Brussel een toontje lager. Niemand spreekt nog over een zevende pakket sancties. De pogingen om Russisch gas te vervangen, zijn op niets uitgelopen. LNG schiet tekort in transport- en terminalcapaciteit. De door sancties in Canada gegijzelde Siemens-turbine werd dan toch vrijgegeven. En er wordt weer gepraat over het openstellen van Nord Stream 2, ook al staat deze onder Amerikaanse sancties. De Europese leiders leren door schade en schande dat de gezondheid van de Europese economie wordt bepaald door Rusland. Blijkbaar overwegen zij vredesinitiatieven en opheffing van sancties. Zodra dit najaar de kou zich aandient en rampzalige economische cijfers worden gepubliceerd, zal Europa zwichten. Maar het einde aan het Duitse Wirtschaftswunder is onomkeerbaar.
Offers
Het ergste van al is dat de economische ellende die op ons afkomt wordt afgewenteld op de “gewone” burgers. Europese leiders zeggen ijskoud dat “de vrijheid” offers3 vergt. Wat die offers betekenen legt de Britse USheffield hoogleraar Richard Murphy in een draadje op Twitter perfect uit. Murphy is niet akkoord met de beslissing van de Bank of England (BoE) van 4 augustus om de inflatie te bestrijden door de rente te verhogen. De BoE zegt dat de inflatie 13% zal bereiken. De werkloosheid zal verdubbelen, er komen veel bedrijfsfaillissementen op ons af. We stevenen af op een recessie. En de Bank zegt de pijn die die zal veroorzaken te “betreuren”.
Murphy zet de puntjes op de i. Mensen zullen hun rekeningen niet meer kunnen betalen. Naar schatting worstelen vandaag 6 miljoen Britten met rekeningen. Dat aantal kan enkel toenemen. Bijgevolg kunnen mensen nog nauwelijks lenen. Hun spaargeld raakt op. De lommerds zullen het niet meer aankunnen. Per saldo zullen schulden dit najaar gewoon niet meer worden afbetaald. Energie- en waterbedrijven, gemeenten, verhuurders, kredietverstrekkers en telecombedrijven worden hard getroffen. Waterbedrijven kunnen de levering niet afsluiten. Invorderen biedt geen soelaas. Verhuurders ervaren dat uitzetten enkel andere niet-solvabele huurders oplevert, en banken die gehypothekeerd vastgoed liquideren, zullen ervaren dat er geen kopers zijn.
Burgerlijke ongehoorzaamheid
Murphy ziet de vastgoedmarkt ineenstorten. Daarmee belanden de Britten in een bankencrisis die de crisis van 2008 ver overtreft. Energiebedrijven staan voor het dilemma om mensen in de kou te laten zitten en de middelen te ontnemen om te koken. Telecombedrijven die klanten afsluiten, ontzeggen hen de toegang tot hulp. Het zal niet lang duren voor al deze bedrijven in de problemen komen. Ze kunnen niet overleven als misschien 20% van hun klanten zijn rekeningen kan betalen. Om te voorkomen dat bedrijven ‘omvallen’, zullen ze overheidssteun eisen. De Britse overheid wordt geconfronteerd met burgerlijke ongehoorzaamheid. Mensen gaan de straat op. De regering zal de ordediensten en zelfs het leger inzetten. Maar de ordehandhavers zijn ook mensen die worstelen met hun rekeningen.
Werkloosheid is voor een economie veel schadelijker dan inflatie. Werkloosheid ondergraaft levensonderhoud, hoop en welzijn in veel grotere mate dan inflatie, die alleen maar reserves aanvreet.
Na de zomervakantie zullen de mensen in hun uitgaven snijden omwille van de nakende crisis. De vrijetijdssector, horeca en retail zullen hun omzet zien dalen. Duizenden faillissementen liggen in het verschiet. Werknemers in die sectoren worden ontslagen en vinden geen nieuwe job. Ondernemers investeren niet in werknemers in een recessie. De werkloosheid stijgt tot ongekende hoogte. Werkloosheid is voor een economie veel schadelijker dan inflatie. Werkloosheid ondergraaft levensonderhoud, hoop en welzijn in veel grotere mate dan inflatie, die alleen maar reserves aanvreet. Inflatie doet pijn, maar werkloosheid raakt het wezen van de mens. Dat is veel erger. Veel mensen zullen serieus afzien, tenzij er iets wordt gedaan.
Sociaaleconomisch onheil
Murphy vreest dat de Britse overheid even hopeloos onvoorbereid is op het sociaaleconomische onheil als aan de vooravond van de coronacrisis. Er moet snel een plan komen. Voor Murphy moet de overheid ervoor zorgen dat alle mensen kunnen genieten van universele basisdiensten: een woning met water, elektriciteit, gas en internet, zo lang de crisis duurt. Er moet een verbod komen op huisuitzettingen wegens wanbetaling van huur of hypotheekaflossing, en op afsluiting van water, gas, elektriciteit en internet.
Europa zal moeten gokken op LNG, een gedaalde vraag door de hoge prijzen en overheidsbeleid, en op het weer.
In welke mate kan het door Murphy geschetste onheil zich ook bij ons voordoen? Wij hebben geen glazen bol, maar laat ons eens kijken naar wat de energie-experten zeggen. Het begin augustus gepubliceerde rapport Falling Like Dominoes: The Impact of Nord Stream on Russian Gas flows in Europe van het Britse Oxford Institute for Energy Studies45 (OIES) komt droogjes tot de conclusie dat de aanvoer van Russische pijpleidingen de komende winter “beperkt” zal blijven. Europese productie en niet-Russische pijpleidinglevering bieden geen soelaas. Europa zal moeten gokken op LNG, een gedaalde vraag door de hoge prijzen en overheidsbeleid, en op het weer. Zijn de omstandigheden gunstig, dan “zou het kunnen lukken, zij het zenuwslopend”.
Solidariteit
Maar in de Europese hoofdsteden groeit de onrust. De eerste barst in het Europese front tegen Rusland ontstond toen Hongarije een deal sloot met Gazprom. In alle stilte lijkt ook Italië zo’n plan uit te broeden. In dit stadium kan Berlijn het niet maken om alsnog met de pet in de hand bij Poetin aan te kloppen. En een Duits beroep op solidariteit van andere EU-landen zal in belangrijke mate in dovemansoren vallen. Zuid-Europese landen, met Griekenland op kop, zijn de harde Duitse opstelling in de financiële crisis nog niet vergeten. Duitsland zou op de valreep Nord Stream 2 operationeel kunnen maken. Als Berlijn moet kiezen tussen de eigen economische belangen en sociale rust, of vasthouden aan eenheid tegen Rusland, dan is de keuze snel gemaakt. Nood breekt wet.
In deze fase komen dit soort beslissingen te laat om de sociaaleconomische schade binnen de perken te houden. De Duitse overheid geeft alvast een slecht voorbeeld: vanaf 1 oktober gaat de aardgasfactuur voor particuliere en zakelijke eindgebruikers omhoog met een oorlogsheffing van €0,02 per kWh. Dat kost een gemiddeld huishouden nog eens €575 per jaar. Men mag hopen dat andere Europese landen eerlijker plannen zullen uitwerken om de crisis te bestrijden. Opnieuw kunnen we luisteren naar de Britse hoogleraar Richard Murphy. Die liet het niet bij een schets van de ellende die op ons afkomt. In zijn brochure ‘Surviving 2023. How to manage the coming economic crisis’ reikt hij ook ideeën aan (die hij zelf bestempelt als radicaal) voor hetgeen overheden kunnen doen om de pijn te verlichten.
Plan-Murphey
Samenvattend zegt Murphey dat de crisis wordt veroorzaakt door inflatie (die hij ziet oplopen tot 15%), grote problemen bij de openbare diensten, en een falende economie. In zijn plan mogen huishoudens niet meer dan 7% van hun netto inkomen aan energie besteden. Overheidssubsidies moeten daarvoor zorgen. Hij stelt prepaid meters tegen het laagste tarief voor, en progressieve energietarieven in functie van het inkomen. En hij stelt steun voor aan ondernemingen, om ontslagen zo veel mogelijk te voorkomen. Hoe de Britse overheid dit alles moet financieren komt in zijn plan niet goed uit de verf. Ons land is welvarend, het heeft £12 biljoen aan “rijkdom”, dus moeten de middelen gevonden kunnen worden, aldus Murphy, die dus “eerlijke” belastingen voorstelt.
Met Conservatieven aan de macht komt een beleid dat de “gewone” mensen ademruimte geeft er niet. De Tories zijn eerder bezorgd voor het lot van hun donors, de nutsbedrijven en de miljonairs.
De ideeën die Murphy aanreikt lossen de échte problemen niet op. Die houden verband met de extreem doorgedreven privatisering van nutsbedrijven in het VK de afgelopen tientallen jaren. De privatiseringsgolf moet worden teruggedraaid, om de noden van burgers boven winstbejag te stellen. Maar met Conservatieven aan de macht komt een beleid dat de “gewone” mensen ademruimte geeft er niet. De Tories zijn eerder bezorgd voor het lot van hun donors, de nutsbedrijven en de miljonairs. En met Labour onder Keir Starmer zal het niet beter gaan. Om Robert Reich, minister van arbeid in de regering-Clinton, te citeren: “sinds de jaren twintig is het bezit van de rijken groter dan ooit, maar ze geven daar slechts een fractie van uit. “Gewone” mensen geven bijna alles van wat ze hebben uit om te overleven. Vroeg of laat doet die ongelijkheid de economie instorten”.
België
Ook in ons land komt er geen echt sociaal beleid. De index helpt, maar dekt de energiecomponent in de bestedingen van de laagste en middeninkomens steeds minder. Open VLD pleit ijskoud voor een “hervorming” van de werkloosheidsuitkering. Wie kan werken moet niet “jaren op een uitkering blijven staan”, aldus voorzitter Egbert Lachaert, die zich blijkbaar niet bekreunt over slechte arbeidsomstandigheden, langdurig zieken of ouderen die opgewerkt zijn. En op de tot “Vooruit” herdoopte sociaaldemocraten of de naar rechts leunende christendemocraten van CD&V moeten we in België ook niet rekenen, laat staan op de oerconservatieve Vlaams-nationalisten NVA of de extreem rechtse Vlaams-nationalistische partij Vlaams Belang.
PVDA/PTB wordt als extreem links, ja zelfs als extremistisch, afgeschilderd omwille van “onhaalbare” standpunten, maar staat ideologisch dicht bij het gedachtegoed van legendarische socialistische voormannen als de Belg Achiel Van Acker en de Nederlander Joop den Uyl.
De authentiek socialistische Belgische PVDA/PTB van Raoul Hedebouw en Peter Mertens heeft wel de juiste instelling, maar wordt in ons land verketterd. De partij wordt als extreem links, ja zelfs als extremistisch, afgeschilderd omwille van “onhaalbare” standpunten, maar staat ideologisch dicht bij het gedachtegoed van legendarische socialistische voormannen als de Belg Achiel Van Acker en de Nederlander Joop den Uyl. Robert Reich herinnert ons aan een gedenkwaardige uitspraak uit het jaar 1952 van de 33e Amerikaanse president Harry Truman: “Socialisme is een schrikwoord dat op de mensen wordt afgevuurd bij elke vooruitgang die het volk maakt. Socialisme staat voor publieke nutsbedrijven, sociale zekerheid, een depositogarantiestelsel en onafhankelijke vakbonden. Socialisme staat voor alles wat alle mensen helpt”.
Vandaag lopen in heel Europa de zaken uit de hand. De vraag is of de eurozone, of zelfs het totale Europese project, de door fout beleid zelf ontketende energiecrisis overleeft. Olaf Scholz gaat de geschiedenis in als de Duitse kanselier die boog voor het Amerikaanse dictaat om met Rusland te breken, en Europa in zijn val meesleept. De “gewone” mensen betalen het gelag.