De uitbouw van het Britse Empire ligt aan de basis van de Britse identiteit, maar oudere loyaliteiten bleven bestaan. Het nationalisme in Schotland en Wales wordt gevoed door de Engelse arrogantie. De Engelsen zullen hun gevoel van superioriteit moeten inslikken. Ze zullen alle zeilen moeten bijzetten om het buiten de EU te redden.
In 2006 lag de Nederlandse prinses Maxima onder vuur omdat zij in een toespraak de Nederlandse identiteit had gerelativeerd. Maar de critici hadden niet goed geluisterd. De prinses had niet het bestaan van een Nederlandse identiteit ontkend, maar aangevoerd dat een Nederlandse identiteit niet normatief moet zijn. Als men identiteit definieert als een mix van karakter, overtuigingen, eigenaardigheden en gedrag en die kriteria invult voor een land, is het resultaat vaak een stereotyperend, normatief kader. Wie daar buiten valt heeft een probleem. De identiteit van een land omschrijven aan de hand van stereotypen doet de werkelijkheid geweld aan. De stereotypen zijn op zich niet onjuist, maar bij lange na niet compleet.
Wie het over de Britse identiteit heeft, moet weten dat men vaak spreekt over Engeland of Groot-Brittannië als men het Verenigd Koninkrijk (VK) bedoelt. Groot-Brittannië is het hoofdeiland met Engeland, Wales en Schotland. Samen met Noord-Ierland vormt Groot-Brittannië het VK. De stichting in 1707 van het VK was geen overeenkomst tussen gelijken. Engeland, dat al eeuwen Wales onder zijn hoede had, was economisch en cultureel veruit het meest ontwikkeld. Empire, het Britse koloniale rijk, was ook overwegend een Engelse onderneming. De Schotten mochten meedraaien bij de opbouw, maar het bestuur en daarmee de exploitatie van de koloniën was vooral in handen van Engelsen.
Empire
De uitbouw van het Britse Empire was het begin van een Britse identiteit. De Britten waren bijna voortdurend in oorlog. In de periode 1689-1815 waren zij zeven maal, in totaal 58 jaar, officieel in oorlog met Frankrijk. Tussendoor was er permanent rivaliteit om de koloniën en uitbreiding van de invloedssfeer. Dat zette de overheid ertoe aan een gevoel van saamhorigheid bij de bevolking te kweken. Toen patriottisme hielp bij het verwerven van politieke rechten gingen de Britten ook een Britse identiteit tonen. Zij waren protestanten, de Fransen katholieken. Zij waren eerbare lieden, de Fransen onbetrouwbaar, decadent, en militaristisch. In de koloniën waren zij fatsoenlijke blanke Britten tegenover onbeschaafde, inferieure inheemse volken.
De ervaring in de koloniën gaf de belangrijkste impuls voor het ontstaan van een Britse identiteit, maar oudere loyaliteiten zoals die van de Welsh en Schotten bleven bestaan. Blijkbaar is de Britse loyaliteit een ‘overkoepelende’ identiteit. De Britse uitstap uit de EU lijkt het tapijt onder die Britse identiteit weg te trekken. De Britten moeten zich in Brussel niet meer afzetten tegen 27 verschillende Europeans en verliezen daarmee een stuk van hun identiteit. De Britse historicus Norman Davies zegt zelfs dat het VK door het uiteenvallen van het Empire al zijn bestaansreden heeft verloren. Davies ziet het VK uiteenvallen, en de afgesplitste delen zich aansluiten bij het Europese continent.
Het nationalisme in Schotland en Wales is nooit geheel uitgestorven. Van een Britse nationaliteit is eigenlijk alleen sprake bij de protestanten in Noord-Ierland. Die kunnen zich daarmee afzetten tegen de katholieke Unionisten. Het nationalisme in Schotland en Wales wordt gevoed door de Engelse arrogantie. Ook materiële zaken spelen mee. De opbrengst van de in Schotse wateren gewonnen aardolie ging in meerderheid naar de regering in Londen. Geleidelijk onderkennen de Engelsen de erosie van de Britse identiteit. Ze zien het Schotse nationalisme groeien en vrezen in een isolement te geraken. En het begint door te dringen dat van Engels nationalisme ook geen sprake is.
Het voortbestaan van het VK in zijn huidige vorm staat niet vast. De Schotten willen zich aansluiten bij de Europese Unie. De regering in Londen zal ze niet eeuwig kunnen tegenhouden. En ook Wales is niet happy met brexit. De brexit-deal heeft voor Noord-Ierland zware gevolgen. De vondst van een grens in de Ierse Zee werkt niet. Hereniging met de Ierse republiek is niet ondenkbaar. Waar blijft Engeland dan? De Engelsen zullen moeten werken aan hun identiteit en nationale gevoelens. Ze zullen hun arrogantie en gevoel van superioriteit moeten inslikken. Ze zullen moeten openstaan voor het buitenland op basis van gelijkheid. En ze zullen alle zeilen moeten bijzetten om het buiten de EU te redden.
Als ze kiezen voor een gemakkelijkheidsoplossing door zich aan te sluiten bij de Verenigde Staten zullen ze als junior partner van een koude kermis thuiskomen.
Dit artikel is een sterk ingekorte versie van de paragraaf ‘Brexit en de Britse identiteitscrisis’ in het hoofdstuk ‘Brexit: Global Britain of Britse blunder?’ van mijn nieuwe boek dat dit voorjaar verschijnt onder de titel ‘De wereld na Trump en Merkel’.
