Professor Erik Meganck van het Centrum voor Metafysica, Godsdienst- en Cultuurfilosofie heeft professor Jean-Luc Nancy, van de Université de Strassbourg) uitgenodigd om te komen spreken over “tijd”.

Op de webstek van de KU Leuven HIW vind ik:

Op 2 en 3 maart was Jean-Luc Nancy te gast aan HIW te Leuven. Nancy schreef (mee aan) méér dan 100 boeken en was een goede vriend van Derrida en Lacoue-Labarthe. Hij won ruime bekendheid met de sociale ontologie uit Être singulier pluriel en bracht onlangs de eerste twee delen van zijn Déconstruction du christianisme uit. Aan het HIW bezorgde hij een massaal bijgewoonde en zeer gesmaakte conferentie over ‘Le présent du temps’. Daarnaast begeleidde hij twee seminaries, één over kunst en politiek, een tweede over de deconstructie van het christendom. Onderzoekers van Vlaamse universiteiten presenteerden een tekst die dan door Nancy werd becommentarieerd. Tijdens zijn verblijf ontmoette de Franse filosoof de rector en sprak hij met de decaan.

Meer info = https://hiw.kuleuven.be/ned/nieuws/nieuwsoverzicht/jeanlucnancy

Professor Meganck heeft de Franse tekst vertaald naar het Engels wat u hierna vindt.

Heb er dan een Nederlandse vertaling aan bijgevoegd op het einde en enkele reflecties.

*-*-*

The present(of) time could mean the present time, the nunc, the hic et nunc or Aristoles nun, the French maintenant. But it can also mean the gift of time. Gift sounds like the German geben, to give, that we recognize in the expression es gibt, there is (something). Heidegger uses this expression when he talks about time and being: es gibt Sein, “being is” or “there is being”; es gibt Zeit, “time is” or “there is time”. This “giving” has no real subject. The German es or the French il in il y a do not refer to independent subjects. So, to say es gibt Zeit means as much as: time gives itself. Es gibt or ça donne is rather like in it rains: or il pleut. There is not someone or something that is raining. There is no subject, but still, it rains. And it is exactly the same in it is late and so on. It takes place. Time is not made by any subject, nor is itself a subject. Time is “that it takes place”, whatever it may be. We should say, with Kant, that everything is within time except time itself, but if time itself is not within time, then time is not a something that takes place. It is not something that arrives, nor is it something or someone. Time is “that it arrives”, time is “that it gives itself”.

Derrida has analyzed the notion of “gift’. He shows that a gift can never be presented as such. When I say: “Here’s a gift, I give you this thing.”, when I give it as a “gift’, then I also show that there is a subject and a recipient of the gift and therefore I undo the “gift” as a giving. Instead of abandoning the thing, I inscribe it in what could be, in the end, an economy, where I am superior and you find yourself under an obligation. A real “gift” that does not dissolve into profit, would be a “gift” that does not present itself, cannot be presented as such. The present of time, the present time, the “now” is “gift” in the sense of “it gives”, “there is gift”, “it gives itself but without presenting itself as a “gift”, without presenting a giver or a receiver. Not to present (itself) is precisely the characteristic of the present, of the “now“. “Now” never presents itself. I say “now” and it’s already gone and something other has already arrived.

Our present does not present itself.

The French for “now”, “maintenant” means “holding by the hand”. The present is “at the moment where I hold in hand”. There is no question of a “gift” there, but rather of “holding”, “keeping”, of “I hold”. But if that is the “hold of the now”, that means that in this notion of “main-tenant”, of “holding in my hand” there is the suggestion that it will not last, that it will be released, that the now is between the holding and the releasing. “Now” is the intimate space between holding and letting-go. The hand is not a place for storage, nor a dwelling place. It is not a stable place, a place of conservation. The hand is all about usage. The hand that holds the “now” is, as a hand, essentially the hand that points at what it could do or let do to someone… and at what it will let go, abandon. I hold, now, so that… something happens, arrives.

The “now”, the present is really a present in the sense of “gift”. If “present” can also mean “gift”, it is because I give with my hands. I present the present in my hands. The presentation is the sign of this: that I give. If we come back to the “temporal now” – to the moment where the hand seizes and opens onto a possibility: of use, of exchange, of what one desires – then we can say that the “present” is the “gift of the sign” or the sign that gives itself, without presenting itself as gift, on the contrary,  nothing is given.

“There, “now”, I receive nothing and I give nothing but… I am given. Es gibt or Es ist mir gegeben (past, or rather: passive). It is given to me, but what? Making sign, or even, being sign. In the “maintenant”, my hand holds the possibility of making a sign.

Today, from today and to today, we can and should make sign.

The gift of now is not a gift that I give but rather the hand that holds and opens and

makes from itself – of myself, that is – time, the possibility of time, the opening of time that is not within time, that is not the succession of times and does not belong to simultaneity either. My present “now” is simultaneous with your “now’, but not absolutely so. The present of time, the “maintenant” is the hold that is also the emission of a sign – which is the es gibt of time. Time gives itself as the “sign” of this: that I address the possibility of another “now” from a “now” that “has taken place”.

What does Kant mean by time being the a priori form of the internal sense or intuition (of the self, of the subject)? Intuition means reception, total and global reception of a whole, instantaneous reception, in the very moment, in the instant, in the interruption of time that is the outside-time of the “now”; reception of a totality that does not allow analysis, conceptualizing. That is what Kant means with the opposition between intuition and concept. To Kant, a priori intuition has two forms: time and space. Time or the intuition of internal sense, says Kant, is where I receive myself opening the possibility of succession and simultaneously the simultaneity with the other. Succession and simultaneity of what? Precisely of my “now”, of myself. I am to myself the opening of myself to a future. Future means essentially another present on its way, another present about to present itself and in its presenting, disappears (so also a past). This is precisely because in the “now”, in the present of time, I receive myself as making sign of myself to myself.

As it is, Kant says something very basic: if I could not not-represent myself

intellectually, not receive myself, then an “I” would not exist. It is all about receptivity, Kant’s great theme. If I would not be “receptivity”, then I could not receive myself. This resembles what Augustin says about time. He would say: how could I be myself if I did not receive myself as the same as who I am, expecting myself. But how could I be myself if I did not expect me to be myself, if I did not hold out to myself while receiving me?

This is, by the way, why it is impossible, as Freud says, to believe in our own death, since death means “not being myself anymore”. Time is that by which I am given to myself precisely as what receives itself. I am given to myself without being able to appoint a giver and then also without being able to consider myself a receiver.

Going beyond what Derrida says in Donner la mort, the “impossible gift” – the pure gift that is not contaminated by economy – is the very possibility of time, or perhaps

even time “itself”. Time: it gives, it gives (itself), it gives (me).

Today gives us (back) to ourselves…

This is the only way to escape representation, as if we were in time and that time goes and takes us with it and that everything escapes and that we always lose everything – as if we were supposed to be immobile in eternity, outside of time. Why? To be incapable to receive ourselves. We deplore time that takes us away, but it is time that gives us!

We could say that the eternal God cannot even be himself – certainly not as one, since

then he would be his own negation, as Hegel says. Outside of time, he is either nothing or he is time itself. But time itself is precisely what announces itself as itself. In order to there being a “self” it need to be given as time. Clearly, the “self” at that moment is not the identical, it is the identical with its difference. Time is the difference of identity. The “self” is always another that alters the “same”, if only by making it the sign of itself: I was, I will be and I will be no more. It is precisely the limit where I cannot say “I have not been” – or rather, I can say it, but this “I haven’t been” is not time that is mine: I do not beckon myself. This “now”, the present of time, is the hand that is the metaphor of all being, it is the hand that beckons, that turns itself into sign and at the same time beckons to itself and thereby differs from itself. The hand that holds – “main-tenant” – has to differ from itself and then “now”, today emerges.

Where? Here, there, just in front, just behind. This difference from the self resembles the difference of the instant, of the Augenblick or wink. Husserl uses this word to characterize the relation between a conscience and itself in silent discourse. In his analysis de Husserl – Le voix et le phénomène – Derrida goes into this Augenblick, this instant, this wink, saying that this “wink” has a duration. What Husserl understood as an immediacy, is not strictly immediate. Whenever there is relation, there is no pure immediacy.

***

Let’s ask ourselves what sign we make in the now. What is this sign of the hand?

Actually, it is the sign of the whole body, but the body is the existence of Dasein. What is this sign by which we make time, through which we “relate” to ourselves? First, it is not a signification, a sign of language, it is of the order of the signal. What is a signal? It is a wink, a ”hello!” or a “goodbye!”, a “see you” that is in the raising of the hand. The wink can be an appeal, an invitation, a warning, etc. but it always stays beyond or beneath so-called proper signi?cation.

Warning of the present… attention! It is now. There are signs – terrible or strange, monstrous or obscure…

What is a wink, this non-signifying sign? It is a sign that signals a presence, my presence (my present?). I do not impose or advance or present it, in a way, I do not give it. I wink, I open a possibility but nothing more. It is the sign of the present, of the alternation: being there / not being there, come / go, etc. Nothing more. Perhaps we are here already in the double dimension of time that starts from the present: “I am here” is already an opening onto a possibility; “I am not there” means that I was there but I am gone.

There are two possible postulations of the sign: on the one hand the ”recall’ and on the other hand the “call” or “appeal”. “I am not here”, I recall that I was but it has gone. “It has gone” means that it is not there anymore, that it no longer opens time, that it is closed off. We say “it is lost” (past), but it is lost in that it is at the same time “recalled”. If I am there, talking to you, then I have been before. All the time I have been, all my life that is, are, in a way, recalled. They are lost but they return as lost, as recollection or oblivion.

Here we meet the complication of the ultimate sign of the disappeared past that is

mourning. We mourn over those who passed away and whom we have known, whom we

have loved and lived with. Mourning is a sort of sign that is forever imprinted, because the dead are dead and gone and will absolutely never come back – this is the terrible pain of mourning. But at the same time, either this mourning ends up in a melancholy, the strongest and most destructive sense of this word – where one cannot endure the mourning and becomes ill or commits suicide, to annul the time that separates us from the past – or on the contrary, most of the time we overcome this pain of mourning. Perhaps we can say that most often that mourning becomes mourning over mourning itself, which means that one, while still relating to the loss, can reopen time.

Each present is in mourning of its past and called upon to reopen time.

When someone dies, we ask ourselves: “How shall I live without him (or her)?” and

when I am alive, Then this “recall” recalls a certain presence of the other. The opening of time, the “gift” of the time of the other, of his “now”, of his “sign”, starts to signal again.

The other way in which to signal the present, in which the present signals in us, is the

“call”, the “appeal”. There is one form of “call” that is typical of our western civilization, which is the promise. Promise is not prognosis, projection or extrapolation. When I promise something to myself or to anyone else, I know that a promise is never an assurance or a contract. We are perhaps most familiar with the form of the “promise of love”. To us, love is unthinkable without the promise of eternal love. But it can also not be thought without a fragility and menace…

Promise is suspended between two registers. First, there is that of engagement: when I promise someone to love him/her eternally, I ”engage” myself and the other even has the right to reproach me when I stop loving him/her. But this engagement is not a contract. One could actually say that a contract kills the promise, because when I sign a contract one can always legally force me to respect my own signature. But to respect a contract differs from keeping a promise.

On the other hand, a promise is only a “sign  that opens up a future but does not foresee or predict or program. A promise is rather the expansion of the present, perhaps the largest expansion of a “now”. In a way, we can say that we more or less always find ourselves in the promise, in a certain promise. I promise myself to live, not only to live but to exist to its full, to act. It is the expansion of a present that opens up in an indefinite and, perhaps, an infinite way.

Our western tradition has two sources of “promise”, a Jewish and a Roman one. The

Jewish source is the promise made to Abraham. It is no coincidence that the Abrahamic religions (Judaism, Christianity and Islam) are, be that in very different ways, all three religions of the promise. The other provenance of the promise is Roman. Rome is the city, in the largest sense, that once was a whole world, a world that recognized itself as promised, to itself. In Virgil’s Aeneid we read how Aeneas meets his father Anchises in the underworld and the latter tells Aeneas that he will reign over a great number of people, of nations… Anchises announces the empire to him, so to speak.

The Roman promise has more of an engaging, an accomplishing, predicting, foreseeing.

The Jewish promise is, of course, also an engaging. God engages himself to Abraham, but this engaging also supposed Abraham’s fidelity towards God, what one calls an alliance. The promise holds in as far as I stay faithful to it, even though it is not accomplished yet, even though I cannot even discern the accomplishment.

With Christianity, something very interesting happens. The sense of promise changes as well as the relation to history. Up until now, we have thought of the time of history as a more or less rational succession, the ratio whereof we can calculate and the future whereof we can predict. There is the history of the progress of mankind (Kant), the history of accomplishment (Hegel) and the history as progress with its full

accomplishment in “total man” (Marx) – all this history comes from Christianity. This

whole historic temporality appeared at a certain moment, in a certain “now”, viz. the

“now” of Christianity originating between Saint Paul and the gospels. Saint Paul writes

that the children of Abraham, identified in the promise made to Abraham, are not the children of his flesh, of his seed; the children of the promise are children of the promise itself, says Saint Paul, and this promise he calls épanguélia. This is a Greek word that stems from the Persian angelos (cf. “angel”, messenger, who brings news). It is the announcement, the announced promise of a progeny. The gospels were written a little after Saint Paul wrote his letters. Here, épinguélion, changed into euangélion, the good message. The announcement acquires a content: it is good, identifies this good as… to come, not yet realized, in short: announcement, promised to all. The whole western history is traversed by the division between épangélion and euangélion, between promise as indefinite, infinite opening and promise as the assurance of an accomplishment. The latter assurance will give history conceived as progress towards accomplishment of a good. The former has a purity, the fullness of a present as that which receives itself as the possibility of signaling the self to the self and therefore the possibility of taking oneself beyond the self of precisely the “now”’.

Today we find ourselves in a moment, in a “now” of history – of the whole world, since

western history became global. This “now” that no longer allows us to think in terms of progress towards a final good of humanity. On the contrary, we have the impression of approaching a catastrophe. Perhaps this impression is nothing but the reverse of the impression of progress, but be that as it may, the notion of progress poses its problems: scientific and technical progress, moral, intellectual, artistic progress… We live a time that is not, I think, a time of crisis. We live a time of total mutation and this mutation also concerns time itself, our own temporality. Today, our “now” signals us, beckons us towards precisely the ambiguity of the “sign of appeal” or of the promise that opens up a future; the ambiguity between a present that gives itself and a future present that we want to produce.

Our “now” also beckons us towards the ambiguity of the “sign of the recall”. We also

arrived at a moment when we have to ask ourselves: do we have to recall what has been? Do we have to recall, to reanimate, to revive…  what? values, perhaps? This is what we learn from a vast discourse on the loss or degradation of values. This discourse expands because the future seems so enclosed, obscure, confused that the most immediate natural reaction is to turn towards the past. But this past itself escapes since it is the past that has brought us where we are. We are suspended between épangélion and euangélion.

The ultimate gospel has been, perhaps, Marx’. He has promised, in the most proper

sense, precisely because he did not engage in an accomplishment. He did not take on a

contract. Marx anticipated what he called “individual property”, which is not private nor collective property. Though Marx never really defines this “individual property”, it is certainly not a property of goods. It rather contains the notion that each individual, each subject becomes most properly what he is, what he can become. What does it mean to be most properly oneself? or someone? It means precisely being “now” in the possibility to signal oneself, which involves both the “sign of recall” and the “sign of call” or of promise, not just one of them. Perhaps this is the meaning of Marx’ promise.

Today, being properly today

This promise is less about a new “good” to be conquered than perhaps about a

transformation of a “sign” that has known many transformations during our history. It is a “sign” that profoundly touches (on) the question of time. The “sign” indicates that time is not an element that contains us and leads us to the final good, which is the direction we hope time will take. No! We are time, time is us, the “sign” of humanity as existence amongst all other existences and as for all other existents – for the latter in the sense wherein our existence is in charge of receiving the possibility of the “now” as the “wherefrom” the possible and the impossible open up, as at all times the fact that it is all there: the world, the existences, and the language that says ,“now, here”.

Translation by Erik Meganck

Vertaling naar het Nederlands:

Het huidige van de tijd (het “nu”) zou de huidige tijd kunnen betekenen, het nunc, het hic et nunc van Aristoteles’ nunc, het Franse maintenant. Maar het kan ook het geschenk van tijd betekenen. Geschenk klinkt als het Duitse geben, het geven, dat we herkennen in de expressie es gibt, er is (iets). Heidegger gebruikt deze uitdrukking als hij praat over tijd en “wezen”: es gibt Sein, “zijn is” of “er is zijn”; es gibt Zeit, “tijd is” of “er is tijd”. Dit “geven” heeft geen echt onderwerp. Het Duitse es of het Franse il in il y a verwijzen niet naar onafhankelijke onderwerpen. Dus, zeggen es gibt Zeit betekent zoveel als: de tijd geeft zichzelf. Es gibt of ça donne is ongeveer het zelfde als in het regent of il pleut. Er is niet iemand die of iets dat regent. Er is geen onderwerp, maar toch: het regent. Het is precies hetzelfde in het is laat enzovoort. Het vindt plaats. De tijd is niet gemaakt door een onderwerp, het is ook zelf geen onderwerp. Tijd is “dat het plaatsvindt”, wat het ook mag zijn. We moeten zeggen, met Kant, dat alles binnen de tijd is behalve de tijd zelf, maar als de tijd zelf niet binnen de tijd is, dan is de tijd niet een iets dat plaatsvindt. Het is niet iets dat komt, ook is het niet iets of iemand. Tijd is “dat het aankomt”, tijd is “dat het zichzelf geeft”.

Derrida heeft het begrip “gift” geanalyseerd. Hij laat zien dat een geschenk nooit kan worden gepresenteerd als zodanig. Als ik zeg: “Hier is een geschenk, ik geef je dit ding.”, als ik het geef als een “geschenk”, dan laat ik zien dat er een onderwerp is en een ontvanger van het geschenk en bijgevolg ontdoe ik het “gift” als een geven. In plaats van het loslaten van het ding, prent ik, op het einde, in wat een handeling zou kunnen zijn, waar ik superieur ben en jij merkt dat je een verplichting hebt. Een echt “geschenk”, dat niet oplost in een voordeel, zou een “gift” zijn, dat zichzelf niet presenteert, en kan niet als zodanig worden voorgesteld. Het geschenk van tijd, de huidige tijd,  het “nu” is een “geschenk” in de zin van “het geeft”, “er is een geschenk”, “het geeft zichzelf”, maar zonder zichzelf te presenteren als een “geschenk”, zonder een gever of een ontvanger voor te stellen. Het niet voorstellen (van zichzelf) is juist het kenmerk van het geschenk, van het “nu”. “Nu” presenteert zich nooit. Ik zeg “nu” en het is al weg en iets anders is al gekomen.

Ons geschenk laat zichzelf niet zien.

Het Frans voor “nu”, “maintenant” betekent “bij de hand houden”. Het heden is “op dit moment waar ik het in de hand houd”. Er is geen sprake van een “geschenk”, maar eerder van “vasthouden”, “bewaren”, of “ik houd”. Maar als dat “het vasthouden van het nu” is, wat betekent dat in het begrip “main-tenant”, van “in mijn hand houden” er de suggestie is dat het niet zal blijven duren, dat het zal worden vrijgegeven, dat het nu tussen het vasthouden en loslaten zit. “Now” is de innige ruimte tussen vasthouden en loslaten. De hand is niet een plek voor berging, geen woonplaats. Het is geen stabiele plaats, een plaats van behoud. De hand gaat allemaal over het gebruik. De hand die het “nu” vasthoudt is, als een hand, in wezen de hand die wijst naar wat het zou kunnen doen of laten doen voor iemand … en wat het zal laten gaan, opgeven. Ik houd nu vast, zodat… iets gebeurt, aankomt.

Het “nu”, het heden is echt een cadeau in de zin van “geschenk”. Als “heden” ook “cadeau” kan betekenen, is het omdat ik geef met mijn handen. Ik presenteer het heden in mijn handen. De presentatie is daar het gebaar van: dat ik geef. Als we terug naar het “tijdelijke nu” komen – tot het moment waar de hand in bezit neemt en uitkomt op een mogelijkheid: van het gebruik, van de ruil, van wat men wenst – dan kunnen we zeggen dat het “heden” de “gave van het gebaar” is of “het gebaar dat zichzelf geeft”, zonder zichzelf te presenteren als geschenk, integendeel, niets is gegeven. “Daar”, “nu “, ontvang ik niets en ik geef niets, maar … ik ben gegeven. Es gibt of Es ist mir gegeben (verleden, of liever: passief). Het wordt mij gegeven, maar wat? Het gebaar, of zelfs, het gebaar zijn. In “maintenant” houdt mijn hand de mogelijkheid in van het maken van een gebaar.

Vandaag, vanaf vandaag en tot vandaag, kunnen en zouden we een gebaar moeten maken.

De gave van nu is geen geschenk dat ik geef, maar de hand die vasthoudt en opent en
van zichzelf – van mezelf, dat is – tijd, de mogelijkheid van tijd, de opening van tijd die niet binnen de tijd zit, dat is niet de opvolging van tijden en behoort niet tot gelijktijdigheid van beide. Mijn huidige “nu” is gelijktijdig met jouw “nu”, maar niet absoluut zo. De huidige tijd, het “maintenant” is het vasthouden dat ook het uitzenden van een teken is – wat het es gibt van tijd is. Tijd geeft zichzelf als het “teken” van dit: dat ik verwijs naar de mogelijkheid van een ander “nu” van een “nu” dat “heeft plaatsgevonden”.

Wat bedoelt Kant met tijd als de a priori vorm van het inwendige gevoel of intuïtie (van het zelf, van het onderwerp)? Intuïtie betekent ontvangen, een totaal en wereldwijd ontvangen van een geheel, onmiddellijke ontvangst, in het echte moment, in het ogenblik, in de onderbreking van de tijd, wat de buiten-tijd van het “nu” is; ontvangst van een totaliteit die geen analyse toestaat, voorstelt. Dat is wat Kant bedoelt met de tegenstelling tussen intuïtie en denkbeeld. Voor Kant heeft intuïtie van tevoren twee vormen: tijd en ruimte. Tijd of de intuïtie van het innerlijke gevoel, zegt Kant, is de plaats waar ik mezelf ontvang en de mogelijkheid open van opvolging en tegelijkertijd de gelijktijdigheid met de ander. Opvolging en gelijktijdigheid van wat? Precies van mijn “nu”, van mezelf. Ik ben zelf de opening van mezelf naar de  toekomst. Toekomstig betekent werkelijk een andere huidige tijd die op komst is, een ander heden dat zichzelf aanbiedt en door deze presentatie verdwijnt (dus ook een verleden). Dit is juist omdat in het “nu”, in de huidige tijd, ik mezelf ontvang als het maken van een teken van mezelf naar mezelf.

Zoals het is, zegt Kant iets heel simpel: als ik mezelf niet niet-intellectueel zou kunnen vertegenwoordigen, mezelf niet ontvangen, dan bestaat er geen “ik”. Het gaat allemaal over ontvankelijkheid, Kant’s grote thema. Als ik niet “ontvankelijk” zou zijn, dan kon ik mezelf niet ontvangen. Dit lijkt op wat Augustinus zegt over tijd. Hij zou zeggen: hoe zou ik mezelf kunnen zijn als ik mezelf niet zou ontvangen als dezelfde als wie ik ben, mezelf verwachtende. Maar hoe zou ik mezelf kunnen zijn als ik niet verwacht om mezelf te zijn, als ik me niet voorstel aan mezelf, terwijl ik mezelf ontvang?

Dit is trouwens waarom het onmogelijk is, zoals Freud zegt, te geloven in onze eigen dood, sinds dood betekent “mezelf niet meer zijn”. Tijd is dat door wat ik precies aan mezelf ben gegeven als wat zichzelf ontvangt. Ik ben aan mezelf gegeven zonder de mogelijkheid een ??gever aan te duiden en dan ook zonder mezelf als ontvanger te beschouwen.

Om verder te gaan met wat Derrida zegt in Donner la mort, het “onmogelijke geschenk” – het pure cadeau dat niet besmet is door handelen – is juist de mogelijkheid van tijd, of misschien zelfs de tijd “zelf”. Tijd: die geeft, die (zichzelf) geeft, die geeft (mij).

Vandaag geeft ons (terug) aan onszelf…

Dit is de enige manier om aan de vertegenwoordiging te ontsnappen, alsof we in de tijd zijn en dat de tijd gaat en ons meeneemt en dat alles ontsnapt en dat we altijd alles kwijt spelen – alsof we verondersteld worden onbeweeglijk in de eeuwigheid te zijn, buiten de tijd. Waarom? Om niet in staat te zijn om onszelf te ontvangen. We betreuren de tijd die ons wegvoert, maar het is de tijd die ons schenkt!

We zouden kunnen zeggen dat de eeuwige God niet eens zichzelf kan zijn – zeker niet als één, vermits Hij dan zijn eigen ontkenning zou zijn, zoals Hegel zegt. Buiten de tijd, is Hij ofwel niets of Hij is de tijd zelf. Maar tijd zelf is precies wat zichzelf aankondigt als zichzelf. Om als een “zelf” daar te zijn, moet dit gegeven worden als tijd. Duidelijk is het dat het “zelf” op dat moment niet identiek is, het is het identieke met een verschil. De tijd is het verschil van de identiteit. Het “zelf” is altijd een ander dat “hetzelfde” verandert, alleen al door een symbool van zichzelf te maken: ik was, ik zal zijn en ik zal niet meer zijn. Het is juist de grens waar ik niet kan zeggen: “Ik ben niet geweest” – of liever, ik kan het zeggen, maar dit “Ik ben niet geweest” is geen tijd die de mijne is: Ik zie mezelf niet wenken. Dit “nu”, de huidige tijd, is de hand die de metafoor is van alle bestaan, het is de hand die wenkt, die  zichzelf in een gebaar verandert en tegelijkertijd naar zichzelf wenkt en daardoor verschilt van zichzelf. De hand die vasthoudt – “main-tenant” – moet afwijken van zichzelf en dan komt “nu”, vandaag te voorschijn.

Waar? Hier, daar, vlak voor, vlak achter. Dit verschil van het zelf lijkt op het verschil van het moment, van het Augenblick of knipoog. Husserl gebruikt dit woord om de relatie tussen een geweten en zichzelf in een stille redevoering te karakteriseren. In zijn analyse van Husserl’s – Le voix et le phénomène – gaat Derrida in dit Augenblick, dit ogenblik, deze knipoog, zeggen dat deze “knipoog” een duur heeft. Wat Husserl opvatte als een directheid, is niet strikt onmiddellijk. Wanneer er een relatie is, is er geen pure directheid.

***

Laat ons afvragen welk gebaar we maken in het nu. Wat is dit gebaar van de hand?
Eigenlijk is het een wenken van het hele lichaam, maar het lichaam is de aanwezigheid ??van het Dasein. Wat is dit gebaar waarmee we tijd maken, waardoor we “in relatie” zijn met onszelf? Ten eerste, is het geen aanduiding, een teken van taal, het is in de volgorde van het gebaar. Wat is een teken? Het is een knipoog, een “hallo” of een “tot ziens!” Een “tot ziens”, dat in het verheffen van de hand zit. De knipoog kan een beroep op zijn, een uitnodiging, een waarschuwing, enz., maar het blijft altijd boven of onder de zogenaamde juiste betekenis.

Waarschuwing voor het huidige… aandacht! Het is nu. Er zijn tekenen – verschrikkelijke of vreemde, monsterlijke of obscure…

Wat is een knipoog, dit geen betekenis hebbende teken? Het is een teken dat een aanwezigheid signaleert, mijn aanwezigheid (mijn tegenwoordigheid?). Ik leg het niet op of bevorder het of presenteer het, op een bepaalde manier, ik geef het niet. Ik knipoog, ik open een mogelijkheid, maar niets meer. Het is het teken van het heden, van de afwisseling: er zijn/er niet zijn, komen/gaan, enz. Niets meer. Misschien zijn we hier al in de dubbele dimensie van de tijd die begint van het huidige moment: “ik ben hier” is al een opening naar een mogelijkheid; “Ik ben niet daar” betekent dat ik daar was, maar ik ben weg.

Er zijn twee mogelijke veronderstellingen van het gebaar: aan de ene kant de “terugroeping” en aan de andere kant de “oproep” of “appel”. “Ik ben niet hier”, Ik herinner me dat ik er was, maar het is weggegaan. “Het is weggegaan” betekent dat het er niet meer is, dat het niet meer de tijd opent, dat het afgesloten is. We zeggen “het is verloren” (het verleden), maar het is verloren doordat het tegelijkertijd “opgeroepen” is. Als ik daar ben, met je praat, dan heb ik er al geweest. Al de tijd dat ik er geweest ben, heel mijn leven dat er is, zijn, in zekere zin, opgeroepen. Ze zijn verloren, maar ze keren terug als verloren, als herinnering of vergetelheid.

Hier ontmoeten we de complicatie van het ultieme teken van het verdwenen verleden wat rouwen is. We treuren over hen die zijn heengegaan en die wij hebben gekend, die we hebben liefgehad en waar we mee samen leefden. Rouwen is een soort teken dat voor altijd is ingeprent, omdat de doden dood zijn en absoluut nooit meer zullen terugkomen – dit is de vreselijke pijn van rouw. Maar op hetzelfde moment, zal dit treuren ofwel in melancholie eindigen (in de sterkste en meest destructieve betekenis van dit woord) – waar iemand de rouw niet meer kan verdragen en ziek wordt of zelfmoord pleegt, om de tijd die ons scheidt van het verleden teniet te doen – of integendeel, overwinnen we meestal deze pijn van rouw. Misschien kunnen we zeggen dat meestal het rouwen een rouwen over het rouwen wordt, wat betekent dat men,  nog steeds met betrekking tot het verlies, de tijd kan heropenen.

Elk heden is in rouw van zijn verleden en roept op om de tijd te heropenen.

Als iemand is overleden, vragen we ons af: “Hoe zal ik leven zonder hem (of haar)?” En
als ik in leven ben, dan is dit “terugroepen” een herinnering aan een zekere aanwezigheid van de ander. De opening van de tijd, het “geschenk” van de tijd van de ander, van zijn “nu”, van zijn “teken”, begint zich weer aan te kondigen.

De andere manier in welk het huidige kan te kennen gegeven worden, waarbij het tegenwoordige in ons aanwezig is, is de “oproep”, het “appel”. Er is een bepaalde vorm van “oproep”, die typisch is voor onze westerse beschaving, dat is de belofte. Belofte is geen prognose, projectie of extrapolatie. Als ik mezelf iets beloof of iemand anders, weet ik dat een belofte nooit een garantie of een contract is. We zijn misschien wel het meest bekend met de vorm van de “belofte van liefde”. Voor ons, is liefde ondenkbaar zonder de belofte van eeuwige liefde. Maar het kan ook niet worden gedacht zonder kwetsbaarheid en dreiging…

Belofte is opgehangen tussen twee registers. Ten eerste, is er die van betrokkenheid: wanneer ik iemand beloof om van hem/haar voor eeuwig te houden, “engageer” ik mezelf en de ander heeft zelfs het recht me te verwijten wanneer ik stop met te houden van hem/haar. Maar deze verbintenis is geen contract. Men kan eigenlijk zeggen dat een contract de belofte doodt, want als ik een contract onderteken kan men mij altijd juridisch dwingen mijn eigen handtekening te respecteren. Maar een ??contract eerbiedigen is nog steeds verschillend van het houden van een belofte.

Anderzijds is een belofte slechts een “teken” dat een toekomst opent, maar niet vooraf weet of voorspelt of programmeert. Een belofte is eerder de uitbreiding van het huidige, misschien wel de grootste uitbreiding van een “nu”. In zekere zin kunnen we zeggen dat we ons altijd min of meer vinden in de belofte, in een bepaalde belofte. Ik beloof mezelf om te leven, niet alleen om te leven, maar om ten volle te bestaan. Het is de uitbreiding van een geschenk dat een onbepaalde en, misschien, een oneindige weg opent.

Onze westerse traditie heeft twee bronnen van “belofte”, een Joodse en een Romeinse. De Joodse bron is de belofte aan Abraham. Het is geen toeval dat de Abrahamitische godsdiensten (Jodendom, Christendom en Islam) alle drie, maar op heel verschillende manieren, religies van de belofte zijn. De andere herkomst van de belofte is de Romeinse. Rome is de stad, in de ruimste zin, de stad die ooit een hele wereld was, een wereld die zichzelf erkende zoals beloofd aan zichzelf. In Vergilius’ “Aeneis” lezen we hoe Aeneas zijn vader Anchises ontmoet in de onderwereld en deze laatste vertelt Aeneas dat hij zal regeren over een groot aantal mensen, naties… Anchises kondigt aan hem het Rijk aan, om zo te zeggen.

De Romeinse belofte heeft meer weg van een engagement, een volbrengen, een voorspellen, een voorzien. De Joodse belofte is, natuurlijk, ook een boeiende. God verbindt zich in de richting van Abraham, maar deze verbinding veronderstelt ook Abrahams’ trouw aan God, wat men een alliantie noemt. De belofte houdt een verbinding in voor zover ik er aan trouw blijf, hoewel het nog niet is bereikt, ook al kan ik niet eens de vervulling onderscheiden.

Met het Christendom, gebeurt er iets heel interessants. Het gevoel van belofte verandert net als de verhouding tot geschiedenis. Tot nu toe, hebben we gedacht over  de tijd van de geschiedenis als een min of meer rationele opvolging, de ratio waarmee wij kunnen rekenen en de toekomst waarvan we kunnen voorspellen. Er is de geschiedenis van de vooruitgang van de mensheid (Kant), de geschiedenis van vervulling (Hegel) en de geschiedenis als vooruitgang met zijn volle voltooiing in de  “totale mens” (Marx) – al deze historiek komt van het Christendom. Deze
hele historische tijdelijkheid verscheen op een bepaald moment, op een bepaald “nu”, wat het “nu” is van het Christendom opkomend tussen Sint Paulus en de evangeliën. Sint Paulus schrijft dat de kinderen van Abraham, geïdentificeerd in de belofte aan Abraham, niet de kinderen zijn van zijn vlees, van zijn zaad; de kinderen van de belofte zijn kinderen van de belofte zelf, zegt Sint Paulus, en deze belofte noemt hij épanguélia. Dit is een Grieks woord dat voortkomt van het Perzische angelos (cf. “engel”, boodschapper, die nieuws brengt). Het is de aankondiging, de aangekondigde belofte van een nageslacht. De evangeliën waren een beetje later geschreven nadat Paulus zijn brieven schreef. Hier veranderde, épinguélion, in euangélion, de goede boodschap. De aankondiging verkrijgt een inhoud: het is goed, het identificeert dit goed als… om te komen, nog niet gerealiseerd, kortom: aankondiging, een belofte aan allen. De hele westerse geschiedenis wordt doorkruist door de scheiding tussen épangélion en euangélion, tussen een belofte voor onbepaalde tijd, een oneindige opening en een belofte als de zekerheid van een voltooiing. Deze laatste zekerheid zal een verhaal geven dat opgevat is als vooruitgang op weg naar de realisatie van een goed. Het vorige heeft een zuiverheid, de volheid van een geschenk dat zichzelf geeft als de mogelijkheid om zichzelf te bevestigen aan het zelf en daardoor de mogelijkheid om zichzelf voorbij het zelf te nemen van precies het “nu”.

Vandaag bevinden we ons in een moment, in een “nu” van de geschiedenis – van de hele wereld, sinds de westerse geschiedenis globaal werd. Dit “nu” dat ons niet langer in staat stelt om te denken in termen van vooruitgang in de richting van een uiteindelijk goed van de mensheid. Integendeel, we hebben de indruk van het naderen van een catastrofe. Misschien is deze impressie niets anders dan het omgekeerde van de indruk van vooruitgang, maar hoe dan ook, stelt de notie van vooruitgang zijn problemen: wetenschappelijke en technische vooruitgang, morele, intellectuele, artistieke vooruitgang… We leven in een tijd die, denk ik, niet een tijd is van crisis. We leven in een tijd van totale mutatie en deze mutatie heeft ook betrekking op de tijd zelf, onze eigen tijdelijkheid. Vandaag signaleert ons “nu”, wenkt het ons naar precies de dubbelzinnigheid van het “teken van beroep” of van de belofte die een toekomst opent; de ambiguïteit tussen een heden dat zichzelf geeft en een toekomstige aanwezigheid die we willen produceren.

Ons “nu” wenkt ons ook in de richting van de dubbelzinnigheid van het “teken van de terugroeping”. Wij zijn ook op een moment gekomen dat we onszelf moeten afvragen: moeten we ons herinneren wat geweest is? Moeten we terugroepen, reanimeren, doen herleven… wat? Waarden, misschien? Dit is wat we leren van een enorme discussie over het verlies of de degradatie van waarden. Dit discours breidt uit omdat de toekomst zo afgesloten lijkt, duister, verward dat de meest directe natuurlijke reactie is om terug te schakelen naar het verleden. Maar dit verleden zelf ontsnapt want het is het verleden dat ons heeft gebracht waar we zijn. We zijn opgehangen tussen épangélion en euangélion.

Het ultieme evangelie is, misschien wel, Marx’. Hij heeft beloofd, in de meest gepaste zin, juist omdat hij niet deelnam aan een voltooiing. Hij wilde geen contract aangaan. Marx voorzag wat hij noemde “individuele eigendom”, die niet privé is, noch collectief bezit. Hoewel Marx nooit echt “individuele eigendom” gedefinieerd heeft, is het zeker niet een eigendom van goederen. Het bevat eerder het idee dat elk individu, elk subject het meest geschikte wordt hoe hij is, wat hij kan worden. Wat betekent het om het meest je eigen zelf te zijn?, of iemand? Het betekent juist “nu” in de mogelijkheid te zijn om zichzelf te kennen te geven, wat zowel het “teken van terugroeping” en het “teken van oproep” of van de belofte met zich meebrengt, niet slechts een van hen. Misschien is dit de betekenis van Marx’ belofte.

Vandaag, volkomen vandaag zijn

Deze belofte is minder over een nieuw “goed” om veroverd te worden dan misschien een transformatie van een “teken” dat vele transformaties heeft gekend tijdens onze geschiedenis. Het is een “teken” dat diep raakt (aan) de kwestie van tijd. Het “teken” geeft aan dat de tijd niet een element is dat ons bevat en ons leidt naar het finale goed, wat de richting is die we hopen dat de tijd zal nemen. Nee! Wij zijn de tijd, de tijd is ons, het “teken” van de mensheid als het bestaan te midden van andere aanwezigheden en als voor alle andere bestaande – voor de laatste in de zin waarin ons bestaan verantwoordelijk is voor het ontvangen van de mogelijkheid van het “nu” als het “waar vandaan” het mogelijke en het onmogelijke open gaan, zoals het feit dat alles er allemaal is: de wereld, de aanwezigheid en de taal die zegt: “nu, hier”.

Nog een paar reflecties:

Praten over “tijd” doet me denken aan de musical “Time” van Dave Clark anno 1986, meer info op bv: http://www.timethemusicalfansite.com/dave-clark.html

En de wondermooie speech van “Akash” (sir Laurence Olivier) in holografisch beeld wat zeer imposant was toen in het Dominion Theatre, London.

https://www.youtube.com/watch?v=xQDcc_hvYGQ

“Tijd” is geld, maar met het middel “geld” kan je tijd “kopen”…

Tijd is een bron in “jezelf”, je geeft jezelf tijd door te leven…

Tijd is als fijn zand dat tussen de vingers glijdt, een zandloper…

Tijd bestaat niet, het is een uitvinding van de mens, een illusie om het leven te kunnen ervaren…

Tijd is voor elkeen een ander begrip…

Het nu is niet meer het huidige ogenblik want dat is al voorbij en er is al een ander “nu”…

Het nu is nooit hét nu want het kan niet gefixeerd worden…

Er zijn ook vele songs geschreven met als thema “tijd”

De tijd wordt elastisch als je leeft in de geest…

Als je op de tijd let zonder op te letten, heb je alle tijd en gebeurt ook alles op de juiste “tijd”…

Tijd is de materialisatie van het NU maar het NU schuift telkens op in die tijd..

Waarschijnlijk vindt u er ook nog wel wat…