Hieronder vind je een stuk dat ik heb geschreven voor mijn thesis. Het onderwerp handelde over de toetreding van Turkije tot de EU. Dit deel handelt over de rol van het Turkse leger in Turkije.
Een fundament in Turkije maakt het land anders dan alle andere Europese landen: het leger. Het leger is even controversieel als het belangrijk is. Maar dat is zonder de Turken gerekend. Volgens een oud Turks spreekwoord wordt elke Turk geboren als een soldaat. Een gesprek met kolonel op rust, Hilmi Özkök. (Afgenomen in 2007)
Het leger vormt een zekere paradox in de Turkse politiek. Het waakt over de seculariteit in Turkije, wat een zuiver westerse waarde is. Maar daardoor krijgt het land het imago van een militaire staat die maar al te graag onderdrukt. Bovendien zou het voor een uitholling van de democratie zorgen. Maar dat het leger een groot struikelblok is in de toetredingsonderhandelingen, is een vaststaand feit.
Özkök ziet geen graten in een groot leger. Bovendien is hij ervan overtuigd dat de Europese Unie een groot leger nodig heeft: “In onze buurlanden zijn er nog altijd vijanden. Vroeger was dat de Sovjetunie, daarna Iran, Irak, Griekenland en Grieks-Cyprus. Wij hebben dus geen vrienden. Wie kan garanderen dat in de toekomst de voormalige staten van de Sovjetunie niet onze vijanden zullen worden? Wie zegt dat Griekenland en Grieks-Cyprus onze vrienden zullen zijn in de toekomst? Syrië heeft 15 jaar lang Apo (Abdullah Öcalan) beschermd en Iran heeft het islamitisch fundamentalisme. Wie kan zeggen dat dat onze vrienden zijn? Het is dus duidelijk dat we dat leger nodig hebben om ons te beschermen tegen al die vijandigheden.”
Dat Europa geen gemeenschappelijke defensiepolitiek heeft, is een zeer verontrustende vaststelling. De Europese Unie heeft geen unitair leger zoals de VS dat hebben. De Europese pijler van de NAVO stelt uiteindelijk ook niet veel voor. Özkökis ervan overtuigd dat het Turkse leger de Europese Unie van dienst kan zijn: “Europa heeft een krachtig leger nodig die de grenzen kan bewaken tegen het Midden-Oosten. Als Turkije zou toetreden, zou Europa de buur worden van o.a. Iran. Dan heeft Europa een krachtig leger nodig. De Europese politieke elite zegt het niet luidop, maar ze wéten dat een krachtig leger een groot voordeel zal zijn voor Europa.”
Turken zijn trots op hun land. Overal in Turkije hangen portretten van Atatürk, de stichter van het seculiere Turkije. Atatürk heeft het land een westerse koers laten varen. Hij is dé publiekslieveling in Turkije. Dat Turken fier zijn op hun vaderland is iets wat Belgen nooit zullen begrijpen. Turken zijn nationalisten en het leger is van mening dat een eenheid in het land noodzakelijk is. Volgens Özkök zijn eenheid en democratie met elkaar verweven: “Het doel van ons groot leger is de democratie beschermen. We hebben nu een beschermer van de democratie dankzij het Turkse leger. Als er geen eenheid is, is er ook geen democratie.”
Hendrik Vos, professor Europese Politiek aan de Gentse Universiteit, vindt evenmin dat het leger moet verkleinen als Turkije bij de Europese Unie wil toetreden. Maar de rol van het leger in de maatschappij moet wel gewijzigd worden: “Dat is een vrees die in Turkije heerst omdat het leger de macht is die het fundamentalisme, de Koerden en andere minderheidsgroepen in toom houdt. De invloed van het leger in de politiek zal in elk geval moeten dalen.” Volgens professor Vos zal dat niet leiden tot fundamentalisme en instabiliteit. Die begrippen hebben vooral economische grondoorzaken. Turkije als lid van de Europese Unie is een aantrekkingskracht voor investeerders, waardoor de welvaart kan stijgen. “Op die manier neem je de wind uit de zeilen van fundamentalisten, nationalisten en van andere extreme vormen van politiek.”, verklaart professor Vos.
De problematische rol van het leger situeert zich in de politiek. Op 29 april betoogden een miljoen Turken tegen voormalig presidentskandidaat Abdullah Gül. De betoging kreeg de steun van het leger. Generaal Yasat Buyukanit dreigde in te grijpen indien Gül president zou worden. Het leger dat zich mengt in politieke discussies is een omstreden zaak en ondenkbaar in Westerse landen. Daarom heeft de Europese Unie het leger gewaarschuwd indien zij acties zouden ondernemen. Het leger was niet aan zijn proefstuk toe. De voorbije 50 jaar vonden er drie staatsgrepen plaats. In 1960, 1971 en 1980 nam het leger tijdelijk de macht over. Bovendien heeft het leger voormalig premier Necmettin Erbakan gedwongen om af te treden. Erbakan zou volgens het leger te islamitisch zijn.
De wil van het volk
Maar volgens Özkök heeft het leger geen politieke macht en volgen ze enkel de wil van het volk: “Het Turkse leger is de bezieler van het seculiere Turkije en om die reden is het niet meer dan normaal dat zij waken over de fundamenten. Daarom vormt het leger geen bedreiging voor de democratie.” De betogingen in Ankara, Istanbul en Izmir illustreren Özkök zijn uitspraken. Maar mensenrechtenorganisatie, IHD, ontkent: “Het leger steunt enkel betogingen van de kemalisten. Dat zijn betogingen die in lijn zijn met hun eigen ideologie. Betogingen of acties die kritiek geven op de Turkse staat, worden verboden of hardhandig de kop ingedrukt en als separatistisch beschouwd.”
Tarik Yildiz, een linkse manifestant, is het eens met die uitleg: “Het leger heeft nooit gedaan wat het volk wilde. In Turkije is er een politieke elite waar het leger deel van uitmaakt. Het leger intimideert de bevolking. Enkele historische voorbeelden geven dat heel duidelijk weer: de staatsgrepen van 1971en 1980 dienden om de progressieve bewegingen te onderdrukken. Ze hebben boeken verbrand, duizenden mensen in de gevangenissen geplaatst en doodgefolterd. We trekken het establishment in twijfel en willen de verkoop van Turkije aan de VS aan het licht brengen. We willen enkel een rechtvaardige maatschappij. Het doel van het leger is om het huidige systeem verder te zetten en zijn privileges te behouden. Vergeet niet dat het leger, dat zich seculier noemt, geen enkel bezwaar had om verplichte godsdienstlessen te geven op school, na de staatsgreep in 1980.”
30 jaar geleden, op 1 mei 1977, hebben enkele schutters 37 manifestanten neergeschoten tijdens de jaarlijkse 1 mei-viering. Vorige maand wilden manifestanten die tragische gebeurtenis herdenken in Istanbul, op het Taksimplein. Tarik vertelt mij wat daar gebeurd is: ”Alles werd gedaan opdat niemand die belangrijke dag zou kunnen vieren. Bussen, treinen en metro’s werden volledig geblokkeerd om de herdenking te verhinderen op het Taksimplein. Dat plein heeft voor de sympathisanten een heel symbolische betekenis. “De stad was in staat van bezetting en de veiligheidsdiensten zaten overal: tanks, (pantsers), helikopters… De gasbomvoorraden waren uitgeput en ongeveer 1.000 manifestanten werden gearresteerd. Dat alles enkel en alleen om die bijeenkomst te verhinderen. Manifestanten werden ineengeslagen en hele wijken werden afgesloten. Het was niet meer mogelijk om sommige plaatsen te verlaten”, getuigt Tarik.
De Turkse mensenrechtenorganisatie, IHD, is het niet eens met de uitspraak van Özkok: “Wij vinden dat het leger een miltaristische en ondemocratische organisatie is. Het leger aanvaardt geen verschillen op etnisch vlak, religieus of communautair vlak. Het sluit mensen en groepen uit die andere gedachten erop nahouden en het leger straft die verschillende groepen. We vinden dat het leger een groot obstakel vormt voor Turkije om een democratisch land te worden. In het zuidoosten van Turkije is er een conflict dat al 25 jaar aan de gang is. We hebben daar gegevens van. Er werden daar heel veel mensen vermoord omdat ze tegen het regime waren of zelfs wegens hun verschillende etnische afkomst. Veel mensen werden gedurende die vijftien jaar geëxecuteerd. Op dit moment volgen we een proces over een vrouw die werd verkracht door militairen. We vinden dat militairen een groot obstakel vormen voor de democratie in ons land. Koerden die voor hun politieke rechten en vrijheden vechten worden altijd blootgesteld aan onderdrukking en repressie. Nu het nationalisme sinds twee jaar in opmars is, zien we daar duidelijk een verband.”
Özkök ontkent met klem: “Wij hebben geen haatgevoelens tegenover Koerden, het zijn mensen zoals wij. Ik had zelfs een neef die dicht bij Koerdische regio werkte.”
Maar niet alleen bij de Turkse bevolking daalt de steun voor een toetreding tot de Europese Unie. Özkök heeft het gevoel dat Europa Turkije aan het lijntje houdt: “De Europese Unie geeft altijd de PKK aan als excuus om ons niet te laten toetreden. Maar de Europeanen willen eigenlijk dat Turkije opnieuw wordt verdeeld. Pas dan zal Europa Turkije bij de Europese Unie toelaten. Europa wil Turkije verdelen om op die manier meer controle te kunnen hebben over de energievoorzieningen. Maar Europa mag blijven dromen want we zullen er alles aan doen om Turkije te behouden. Als de Koerden zich zouden willen afscheiden, moet een referendum worden opgesteld, volgens de regels. Die grond behoort ook toe aan de andere volkeren: bijvoorbeeld Turkmenen. De Koerden overdrijven alles. Het is niet zo erg zoals wordt voorgesteld. Er leven nog andere volkeren in de Koerdische regio. Dus het is onmogelijk om dat zomaar te verdelen.”
Kwatongen gaan zelfs verder. Huidig premier Tayyip Erdogan zou Turkije bij de Europese Unie willen om uit de ijzeren greep van het leger te komen. Op die manier zou de baan vrijgemaakt worden voor een fundamentalistisch Turkije. “Ik geloof niet in complottheorieën. Ik denk wel dat de moslims enkele relgieuze rechten, die vandaag in Turkije niet bestaan, dan wel zou kunnen uitoefenen. Net zoals een aantal religieuze rechten die bij ons en in vele andere landen kunnen uitgeoefend worden. Dus dat hoeft niet echt een probleem te zijn zolang dat niet radicaliseert en zolang het binnen de perken van de democratie blijft. De Europese Unie heeft zoveel waarborgen die het fundamentalisme tegenhouden en inperken. Wie daarvan droomt, zal zeer snel van een kale reis zou terugkomen”, aldus professor Vos.
