Van guerrilla tot poëet: Lhasang Tsering over verzet, de Middenweg en vrijheid

Wie de naam Lhasang Tsering laat vallen in Dharamsala krijgt de meest uiteenlopende reacties. Voor de ene is hij een echte patriot, voor de andere de spreekwoordelijke luis in de pels. Controversieel, dat staat buiten kijf, maar evengoed onbaatzuchtig en toegewijd. Als jonge man kreeg Lhasang Tsering de kans geneeskunde te studeren in Amerika. Hij koos echter voor een onzekere toekomst als guerrillastrijder in Nepal. Zelfs de Dalai Lama kon hem niet op andere gedachten brengen: ‘Ik maakte mijn eigen beslissingen en bedankte voor het aanbod.’ Ik zocht hem op in Dharamsala waar hij de boekenwinkel Bookworm uitbaat en schoof hem enkele vragen voor.

‘Eind jaren 60 las ik in het magazine Reader’s Digest het artikel Raid into Tibet. Het stuk beschreef hoe de Tibetaanse guerrilla vanuit Nepal een hinderlaag opzette tegen een Chinees konvooi. Dankzij die actie slaagden de rebellen erin geheime documenten te bemachtigen, die werden doorgesluisd aan de Amerikaanse CIA. De buit bevatte vitale informatie over de machtsstrijd tussen Mao en de Communistische Partij. Het opende mijn ogen. Dezelfde mannen die 10 jaar eerder in opstand kwamen tegen de Chinese invasie waren nog steeds actief! Hoe kon de vrijheidsstrijd blijven duren als jonge mensen zich niet bij hen aansloten? Die gedachte gaf de doorslag voor me.’

Wat was jouw eerste indruk toen je in het kamp arriveerde?

‘Strategisch gezien zaten we op de compleet verkeerde plaats. Vanuit Mustang konden we weinig effectieve schade toebrengen aan China. Het landenpunt waar Tibet, China en Birma elkaar raakten was idealiter onze uitvalsbasis. Daar zou de impact van onze acties groter geweest zijn: meer infrastructuur om te saboteren en een betere omgeving om te overleven, zaken die in het barre en afgelegen Mustang niet aanwezig waren.’

Hoe blik je terug op die periode?

‘Met alle respect voor de guerrilla, maar ons werk in Tibet was contraproductief. Voor iedere gedode Chinees bekochten enkele tientallen Tibetanen het met hun leven. Elke hinderlaag of aanslag beantwoordde China met de vernietiging van een dorp of nomadenkamp. A bullet for a bullet, dat werkt niet in de strijd tegen het Rode Leger. Zij hebben vele miljoenen, zowel in manschappen als in kapitaal. Achteraf gezien hadden we de strijd moeten verplaatsen naar het Chinese vasteland, om represailles in Tibet te vermijden. Als je een elektriciteitscentrale in Shanghai opblaast, kunnen ze moeilijk iemand straffen in Tibet. Het was tactisch veel doeltreffender geweest.’

Uiteindelijk stopte de steun van zowel de CIA als Nepal.

‘Dat was politiek, natuurlijk. Amerika zocht toenadering tot China en ook Nepal zwichtte onder de druk van Mao. De verzetsstrijders hadden geen problemen met de Nepalezen en wilden geen gewapend conflict met hen. Dit zou gevolgen hebben voor de duizenden vluchtelingen in het land. Ook de CIA-officieren kregen het grootste respect en we waren hen dankbaar voor hun inspanningen. De politieke analisten maakten echter een catastrofale inschattingsfout door de steun stop te zetten. Tot op vandaag blijft China het grootste obstakel voor de wereldvrede.’

Tibetaanse padvinders

‘Er kwam een einde aan de actieve strijd. De grootste uitdaging bestond er toen in de Tibetaanse kwestie op de internationale kaart te zetten. Alle grote deuren bleven voor ons gesloten. Een Zwitserse scoutsleider bood een achterpoortje aan: boyscouts for a free Tibet. Het Westen had deze tactiek toegepast in ’68 tijdens de bezetting van Tsjecho-Slowakije door de voormalige Sovjet-Unie. Via een netwerk van scoutsgroepen slaagden ze erin de wereld te informeren over de wantoestanden die daar plaatsvonden. Politici zouden mijn pamflet misschien niet lezen, maar dat van de kinderen daarentegen …’

‘Ik mocht een opleiding als scoutsleider volgen in Zwitserland. Wachtend op mijn reispapieren ging ik intussen aan de slag in Tibetan Children Village. De omstandigheden waren beneden alle peil. Ik had de handen vol met het verbeteren van het schoolsysteem, de bouw van klaslokalen en het rekruteren van leerkrachten. De nodige visa kwamen nooit en het hele scoutsverhaal werd afgeblazen.’

Middenweg of Onafhankelijkheid

‘Als voorzitter van Tibetan Youth Congres (de grootste ngo in ballingschap, nvdr.) stelde ik als eerste de Middenweg van de Dalai Lama in vraag. Sommigen bedreigden me daardoor met de dood. Veel prominente Tibetanen deelden mijn mening, alleen durfden ze dit niet openlijk verkondigen. Ze spraken met een gespleten tong. Ik verander vaak van kleren, maar nooit van principes en waarden! Zijne Heiligheid wilde me zelfs tot eerste minister benoemen. Voor vrijheid offer ik alles op, maar meewerken aan een Tibet onder China? Nooit!’

Wat betekent vrijheid voor jou?

‘De vrijheidsstrijd staat voor waarheid en gerechtigheid: het gaat niet om winnen of verliezen. Er valt niet over te onderhandelen zoals bij een zakendeal. De gemeenschap verwijt me te ideologisch en niet realistisch te zijn. Maar bekijk het eens vanop een praktisch niveau: het is ondenkbaar dat China vrijwillig afstand zal doen van Tibet. Middenweg spreekt over een vreedzame dialoog voor het welzijn van beide partijen. Het klinkt allemaal zeer mooi, maar China denkt niet op die manier. Behalve een schouderklopje hebben ze geen baat bij deze aanpak. Vroeger vormden we een blok maar de Middenweg heeft ons verdeeld. Niet enkel als natie, maar ook als persoon. We moeten kiezen tussen vrijheid en geloof en dat is niet correct.’

Denk je dat de internationale politiek onafhankelijkheid zou steunen?

‘De geopolitiek heeft voordeel bij een Tibetaanse onafhankelijkheidsstrijd. China wordt te machtig waardoor de internationale gemeenschap zenuwachtig wordt. Tibet kan het instrument zijn om die macht in te perken. Daarvoor moeten de Tibetanen wel een actieve strijd leveren en een duidelijk standpunt innemen. Externe steun kan deze actie niet vooraf gaan, ze kan er enkel op volgen. Toch hoop ik dat Zijne Heiligheid en de Middenweg alsnog resultaten boeken. Dat zou me de gelukkigste mens maken. Maar de realiteit bewijst het tegendeel.’

Hoe zie je de evolutie van de Tibetaanse beweging?

‘De beweging is volledig gestagneerd. De meest betekenisvolle veranderingen zijn te wijten aan de globalisering en digitalisering. Meer mensen bezoeken Tibet, wat op zijn beurt zorgt voor meer ooggetuigen. Sommigen beweren dat zelfverbrandingen en demonstraties nieuwe verschijnselen zijn. Vroeger gebeurde alles achter gesloten deuren en stonden we in het ongewisse. Dankzij nieuwe media gaat het nieuws snel de wereld rond. Zo krijgen we toch een beetje aandacht.’

Verlichting in hart en hoofd

‘Ik had mijn buik vol van politiek. Met de financiële steun van een vriend kon ik een boekenwinkel opstarten. Zelfs mijn enige waardevolle bezittingen, schoenen uit Japan en een horloge gekregen van mijn vrouw, moesten ervoor verkocht worden. Bookworm werd de eerste boekenhandel in ballingschap. In de begindagen telde de winkel slechts een handvol boeken. Vandaag is er een uitgebreide collectie. Ik heb dit werk nodig en zou gek worden zonder lectuur. De winkel houdt me mentaal gezond.’

Naast de uitbating van jouw zaak is schrijven jouw grootste passie?

‘Ik noem mezelf geen echte dichter, want poëzie gaat gepaard met kunst en schoonheid. Helaas is er in mijn werk veel pijn en woede. Enerzijds is schrijven een manier om mijn gedachten vorm en klaarheid te geven, anderzijds een wijze om een breder publiek en een toekomstige generatie aan te spreken. Zaken neerpennen verlicht mijn hart.’