La Juive. De nood aan een geoefend geestesleven

La Juive. De nood aan een geoefend geestesleven

woensdag 15 april 2015 13:10
Spread the love



Foto: Een leven met godsdienstige diepgang is ook vandaag van vitaal belang. –

De opera van Vlaanderen brengt La Juive. Om 7 u ’s morgens bracht
de VRT-radio het bericht dat een eerste voorstelling, met een grote groep
Joods-Belgische genodigden, onder zware politiebewaking rimpelloos had plaatsgevonden.
Volgende bezinning bij de thematiek van deze brok autochtone cultuur schreven
wij op uitnodiging van Chris Van Camp, hoofdredactrice van Insight, het
tijdschrift van Opera en Ballet Vlaanderen.

De opera La Juive is vandaag relevant. De negentiende eeuw
met haar frequente revoluties en oorlogen was een ontwrichte samenleving en
vertoont gelijkenissen met de geglobaliseerde, drukdoende samenleving van
vandaag met haar seriële crisissen. Een van de mogelijke reacties op de
problemen en spanningen van een tijdperk is dat mensen zich gaan bekeren tot vormen
van extremisme, zoals in die eeuw en in de opera gebeurt, en ook in onze dagen.
Een hoogwaardiger alternatief, dat ook in het Europa van nu belangstelling
krijgt, is het omarmen van vernieuwde vormen van spiritualiteit, van religie.
De opera van Halévy roept de vraag op of godsdienstigheid vooral een kwestie is
van identiteit, en dus van persoonlijke roeping, van erfelijke aanleg in de
limiet, of van opvoeding en vorming.

In de figuur van Rachel is het Joodse geloof in een eerste
laag een kwestie van opvoeding, via haar adoptievader Eleazar. Zij was echter in
een christelijke familie geboren. In de geest van die tijd wordt de
tegenstelling tussen Joden en Christenen in La Juive fel in de verf gezet.
Daarin herkennen wij de polarisatie vandaag rond de Islam. In de negentiende
eeuw was er nog weinig sprake van interreligieuze dialoog. De aversie voor
Joden werd gevoed door een lange traditie binnen het christendom, waarin de
Joden gezien werden als de moordenaars van Christus. De hedendaagse relaties
tussen Judaïsme en christendom zijn veel meer ontspannen en meestal doordrenkt
van wederzijds respect. Hier spelen grote maatschappelijke, historische
veranderingen. In een wereld die steeds meer ons dorp wordt, waar
cross-culturele contacten plaatsgrijpen tussen ver van elkaar gelegen
bevolkingen en culturen, en waar de wetenschap overal grote indruk maakt, wordt
duidelijker dat geen enkele cultuur, geen enkel geloof als enige de universele
Waarheid in pacht heeft. Anderzijds blijkt de materialistische beschaving het
essentiële niet te kunnen bieden; velen blijven met een onvervuld gevoel
zitten, of erger. Er is vanuit die tijdsgeest openheid naar andere religies en
spiritualiteit aan het groeien, ook bij christenen. Wij gelovige mensen gaan beseffen
dat hoe bevrijdend de waarheden en het appel van Jezus van Nazareth ook mogen zijn,
dit niet de enige diepe waarheid is die mensen kan inspireren, troosten,
verlossen en houvast bieden.

Milieuproblematiek doet de aarde schreeuwen om meer
ecologisch bewustzijn; in die optiek ontdekken wereldburgers de spiritualiteit
van Noord- en Zuid-Amerikaanse Indianen als waardevol en zinvol. De stedelijke mens
kent een bestaan dat vaak plaatsvindt onder het motto “métro-boulot-dodo”, een
bestaan dat een loopje neemt met de menselijke waardigheid en met de natuurlijke
behoefte aan interessante ervaringen, en dat anderzijds toch veel stress en
zelfs uitputting meebrengt. Die mens ontdekt soms de rustgevende, stabiliserende
en helende werking van Boeddhistische praktijken en houdingen zoals stilte-meditatie
en onthechting. Mindfullness en christelijke meditatie zijn nieuwe vormen van zeer
oude praktijken. In een zo door de dynamiek van de moderne economie opgetilde
natie als China, stoot men intussen op schrijnende wijze op de grenzen van het
maakbare en van materialistische idealen. Velen vallen uit de boot, vinden de
zin van het leven niet meer, met hoge stedelijke zelfdodingscijfers tot gevolg.
Er is daar dan ook een vernieuwde interesse ontstaan in de eigen confucianistische
traditie én in het christendom. Mickletwaith en Wooldridge, redacteurs van The
Economist
, beschrijven die nieuwe geloofsdynamiek in de grootste natie van de
planeet op pakkende manier in “God is back”.

Mijn visie is dat een maat van religiositeit perfect aansluit
bij de diepere aard van de mens. Als die natuurlijke behoefte onder invloed van
het steeds meer agressief-dominante marktdenken niet meer wordt gevoed met een
evenwichtige geloofsleer en godsdienstbeleving,
ontstaat een vacuüm. We zien dat mensen dan even enthousiast als onbewust ‘moderne
afgoden’ gaan ontwerpen, kiezen en aanhangen. Idolatrie steekt de kop op rond efficiëntie,
bezit, koopkracht, gezondheid, veiligheid, macht. Auto’s en diverse communicatietoestellen beheksen mensen als het
gouden kalf in het verhaal van Mozes en zijn volk in de woestijn… Op die manier
dreigt ‘het gewone goede leven’ de mens te ontglippen, en vanuit een pijnlijke
leegte en een valse opstelling naar het leven nemen vormen van extremisme en
verslaving de overhand. De universele gelovige basishoudingen, zoals dankbaarheid,
mededogen, openheid, stilte, soberheid, barmhartigheid, overgave en
verbondenheid blijven intussen buitengewoon waardevol: ze roepen op het
kringetje van het eigenbelang te verlaten, helpen onze behoefte aan macht in te
perken en dragen de belofte in zich van een rijk en bevredigend innerlijk leven.
En van een gerust geweten. Wie leeft volgens die waardevolle waarden geeft
zichzelf een perfecte voorbereiding op een goed levenseinde en een rustig, tevreden
sterven. Daar bestaat een grote nood aan. Het wegvallen van een sterk verhaal
dat mensen toelaat de zin van hun leven in te zien, tot over de dood van het
lichaam, zadelt onze gemeenschap duidelijk met een constante onderhuidse paniek
op. Daar ligt een diepere oorzaak van de Vlucht. Mensen vluchten in geld
vergaren, in luxe, in verslavingen, in idolatrie naar rijke iconische figuren,
in cynisme, in onverschilligheid. De overmaat aan uitzonderlijke, slechte
toestanden die de tv en de krant elke dag brengen, verergert dit destructieve proces.
Veel mensen voelen zich verloren, of ervaren woede, een reactie op een
drukkende ervaring van onmacht. Lut Rubbens, die overal te lande conferenties
geeft bij haar boek over leven en de manier waarop wij daar afscheid van nemen,
meldt ons dat veel oudere mensen vandaag bezig zijn met de dood. De manier
waarop zij er naar kijken is sterk verengt, draait vaak enkel nog rond de vraag
“euthanasie of niet”… En dat terwijl het levenseinde per definitie een rijk en
mysterieus deel van het leven vormt. Een kans om het innerlijke leven en het
uiterlijke in balans te brengen. Volgens Rubbens merken veel stervenden voor
het eerst dat zij die binnenkant, dat innerlijke leven bezitten… Dat
overrompelt, wegens niet gewoon daar mee om te gaan.

Terug naar de wortels van de Europese godsdienstige cultuur,
zoals die aan bod komen in deze opera. Een verschuiving in de verhoudingen
tussen Joden en Christenen vindt sinds enkele decennia plaats binnen het
christelijke denken, waar theologen en gelovigen zich gaan realiseren dat het
Nieuwe Testament, de boodschap van Jezus, “niet los verkrijgbaar is”. Het
evangelie kan enkel goed begrepen worden in zijn Joodse context, tegen de
achtergrond van het Judaïsme, van het Oude Testament en de daarmee bijna
samenvallende Joodse Thora. Jezus verschijnt als “Godsgeschenk en kind van
Israël” (Loed Loosen, Het derde
testament. De Bijbel verder schrijven
). Dit is een historisch juistere
visie, en zij draagt ertoe bij dat er op vele niveaus, van stedelijke groepen
gelovigen tot pauselijke initiatieven, contacten plaatsvinden en wederzijds
begrip ontstaat. De wereldwijd actieve christelijke Sant Egidio-gemeenschap
speelt hier een voortrekkersrol, zij hield afgelopen zomer een
interlevensbeschouwelijke conferentie in ons land. 

Een treffend detail dat deze nieuwe inspiratie vanuit de Joodse
wortels voor het christelijk geloof illustreert, is de weldoordachte benaming die
gebruikt wordt voor God in de Studiebijbel van de NBV, de Nieuwe Bijbelvertaling.
Onder invloed van feministische theologen, maar ook van de profetische Bijbelvertaler
met Joodse wortels André Chouraqui, schrijft men niet meer “De Heer”, maar
schrijft men de godsnaam in overeenstemming met de traditionele Hebreeuws-Joodse
eerbied als “JHWH”. Te lezen en uit te spreken als “de Eeuwige”. Op die manier
drukt de hedendaagse gelovige uit dat hij weet heeft van het blijvende mysterie
van het Leven en van de ultieme onkenbaarheid van de Kracht die alles draagt.

Het denken gaat vandaag wel eens ongemerkt gebukt onder
sciëntisme, een overdreven geloof in het heilbrengende vermogen van de
(positieve, materiële) wetenschap. Een voorbeeld is de mens die door depressie
geplaagd wordt en alle hoop stelt op een snelle, doeltreffende pil. Wijze
figuren als psychiater Dirk De Wachter geven aan dat dit valse hoop blijft. De
mens blijft ten diepste een wezen dat vatbaar is voor de levengevende kracht
van ontmoeting en van verhalen! Zonder die twee vormen van geestelijke voeding
kan het niet goed komen! De genen, de biochemie, de hersenen, de materie, dat
blijft slechts een deel van het verhaal. Daarom blijven rijpe verhalen in vele
vormen, zoals de roman, het stripverhaal, de biografie, de soap, de religieuze
geschriften, of de opera ons zo grijpen, inspireren, troosten en optillen. Het
is tijd voor een paradigmawissel. Hebben wij niet lang genoeg met het hoofd
tegen de muur gelopen? 

take down
the paywall
steun ons nu!