Ja, ik pleit schuldig: al enkele dagen sjok ik in Brussel rond op zoek naar Pokémons, Pokéballs en Pokégyms. Waarom? Ten eerste omdat ik verlof heb. Ten tweede omdat het kuddediertje in mij iets te nieuwsgierig werd en ik de laatste hype van het moment ook eens moest uittesten: Pokémon Go.

Want, speelkameraden, er waart een heus spook door onze contreien – het gamespook van #PokémonGo.

Iedereen heeft er ondertussen over gehoord, gelezen of gezien. De Pokéballs vliegen ons om de oren. Je kan geen krant meer openslaan of Pikachu, Bulbasaur en Charmander staan je vrolijk aan te staren met hun exuberante fonkelende anime-oogjes. Een ding is  duidelijk: Pokémon Go zal verstrekkende gevolgen hebben over hoe technologie ons realiteitsbesef op z’n kop kan zetten. En dat voorzag een Frans filosoof al in de jaren tachtig. Ongeveer.

Eerst even dit.

Momenteel is deze malle app bezig aan een wereldwijde veroveringstocht. Iedereen, maar dan ook (haast) iedereen is hier verlekkerd op. Rondhollen, Pokéballs werpen, zich oriënteren, het blokje om wandelen om dan als kippen zonder kop te zoeken naar Pokéstops: jawel, we kennen het gevoel onderwijl.

Ik zie ons daar nog staan, op de speelplaats, met  Pokékaarten en -stickers in de hand. Pokémon, van nostalgie gesproken. En ze zijn daar weer, maar nu in het echte leven. Iedereen is Ash Ketchum geworden. Onze favoriete Pokémons verschijnen in parken, op straathoeken, bureaus en in treinwagons. Fabrikant Nintendo is bezig aan haar tweede jeugd.

Want tegenwoordig zijn er klaarblijkelijk meer Pokégyms dan Basic-Fits (sorry, Fellaini) in ons land. Dit leidde ook al naar de meest absurde situaties: Pokémons op een begrafenis, een stripclub, tijdens een overval, je noemt het maar op. Er moeten Pokémons gevangen worden. Ach, je moet er wat voor over hebben.

Maar wat maakt deze app nu o zo speciaal? Bij Pokémon Go wordt jouw directe omgeving het decor van het spel. De echte wereld is verworden tot een extensie van een app. Niet omgekeerd. Dat is een wezenlijk verschil. Pokémon Go zet zo onze werkelijkheidsbelevenis op haar kop. Deze app is niet ondergeschikt aan je eigen in-de-wereld-zijn.

Nee, mijn in-de-wereld-zijn wordt gedirigeerd door deze app. Als ik rechts afsla laat het spel mij niet weten: “Ah, zeg, hier valt wat Poké-mogelijks te vangen speelkameraad!”. Nee. Ik sla rechtsaf omdat de app mij meldt dat er rechtsaf wat interessants te vangen/beleven valt.

Ik leef op het tempo van de app.

Baudrillard godmiljaar!

Deze ontwikkeling bevestigt een theorie die in de jaren ’80 geponeerd werd door de Franse filosoof Jean Baudrillard (1929-2007). Deze Franse maatschappijdenker staat bij ons vandaag te boek als de theoreticus die het begrip simulacra nieuw leven inblies. Dat deed hij in zijn essaybundel Simulacres et simulation uit 1981.

Baudrillard is een denker die graag met de deur in huis valt. Hij lanceert het ene straffe idee na het andere en begint pas na enige tijd uit te leggen wat de eigenlijke bedoeling is. Kan heus verwarrend worden.

Niet alles van wat hij schreef, valt direct te begrijpen. Je houdt het gauw voor bekeken. Maar toch. De basisgedachte van deze Franse filosoof is: we leven niet in dé realiteit. Welcome to the desert of the real (Check trouwens in deze scene uit The Matrix de vele referenties naar Baudrillard).

Neen, wij, vandaag, hier en nu leven in een wereld van simulacra. Om zijn theorie kracht bij te zetten, schreef hij uitvoerig over Amerika en Disneyland. Dit magische land is een plek vol vertier en plezier die vaak wordt voorgesteld als zijnde een fantasie. Klopt. Maar toch beleven we het park als echt. Alles rond het pretpark is dat ook, maar wordt zo on-echt. De parking naar Disneyland, de route van je huis naar het pretpark, de file waar je in staat, de smerige warmte, de kramp in de benen. De ongemakkelijkheid der dingen dus. 

Van Disneyland tot Pokémon

Nog meer, fenomenen zoals Disneyland houden bepaalde ideeën in stand. Ideeën zoals: “iedereen kan held worden”, “iedereen leeft gelijk en kan het maken in het leven”, “het komt allemaal wel goed”. Neen, het leven zit zo niet in elkaar. Je weet dat dit in niet-Disneyland geenszins het geval is.

Het is hier dat simulacra hun intrede doen in zijn denken. De term zelf vindt haar oorsprong in de geschriften van de Griekse wijsgeer Plato. Het is een aanduiding voor: valse kopie van de werkelijkheid (Plato’s bekende grot). Baudrillard denkt dit dus verder uit. Simulacrum verwordt zo tot een soort containerbegrip: kopie, afbeelding, idee, concept, model. Zoiets. En laat het net voor Baudrillard die dingen zijn die ons doen en laten bepalen. 

Zijn theorie handelt met name over de echtheid der dingen, over de werkelijkheid die we denken waar te nemen. Toch zijn we volgens hem het contact met de echte wereld verloren. We creëren een werkelijkheid volledig opgetrokken uit beelden die ons via media en entertainment bereiken.

Wat bedoel ik daarmee?

Wel, ik denk te weten hoe een executie eruitziet, maar ik heb gelukkig nog nooit een echte executie mee moeten maken. Maar ik kan me er wel wat bij voorstellen. We hebben dus te maken met een werkelijkheidsillusie, een op gezet door beelden, media, kopieën. 

Het belang van Pokémon Go zit ‘m dus daar deels in. De werkelijkheid dient zich aan en voelt als onecht. Hier zit geen kritiek in, maar we moeten dat wel beseffen. We weten allemaal dat deze app een nostalgische vorm van escapisme behelst. We mogen hier van genieten. Het is een leuk spel, daar niet van. Maar we moeten kritisch  blijven denken over dergelijke technologische ontwikkelingen. En daar kan het werk van Baudrillard ons altijd in bijstaan.

Echt.