Zeker, er is een voor veel kritiek vatbare neoliberale invulling van het concept, waartegenover de grootste scepsis past. Maar er is evenzeer een andere, vernieuwende, radicaal-linkse invulling van het BI mogelijk, en m.i. zelfs noodzakelijk. Die hangt samen met een fundamentele bezinning op de sociale zekerheid zoals ze historisch gegroeid is uit de industriële samenleving van de 19e en de 20e eeuw.
Dit stelsel is een enorme realisatie van de arbeidersbeweging (syndicaal én politiek), maar ook een product van de door kapitalistische productieverhoudingen beheerste samenleving van dit tijdvak. Daardoor heeft dit stelsel ook zijn beperkingen, die we in onze huidige tijd moeten durven onder ogen zien en trachten bij te sturen.
De meest fundamentele beperking is wel deze: dat de sociale zekerheid door de historische context waarin ze ontstond en evolueerde, strikt arbeidsgebonden is en dus ook steeds afhankelijk gesteld wordt van arbeidsgerelateerde voorwaarden; de toegang tot de sociale zekerheid hangt steeds af van een terugkoppeling naar rendabele economische productiviteit binnen een traditionele arbeidsverhouding.
Misschien met uitzondering van de kinderbijslag (die in principe aan elk kind toekomt) en de gezondheidszorg (waar in principe iedereen recht op heeft, al is de praktijk vaak een ander paar mouwen) zijn tussenkomsten in de sociale zekerheid (bij ziekte, invaliditeit, werkloosheid, pensioen,…) steeds aan een beroepsactiviteit gerelateerd.
Zelfs het laatste vangnet, tussenkomst van het OCMW, is sedert de RMI-wet (overigens een creatie van een notoire PS-politica…) gekoppeld aan een actief aan te tonen “arbeidsbereidheid” ( activeringsplicht, activeringsdiscours).
Nochtans… Een fundamenteel mensenrecht – een menswaardig inkomen om menswaardig te kunnen leven – kan en mag in een welvaartsmaatschappij als de onze niet afhankelijk zijn van een verplichte bijdrage aan het sociaal-economisch proces, noch op één of andere manier daartoe teruggeleid of daarvan afgeleid worden.
Menswaardig kunnen leven is een fundamenteel, onvoorwaardelijk mensenrecht, dat niet afhankelijk kan gesteld worden van een arbeidsrelatie, een werkbereidheid of wat dan ook. Dat is het fundament. Bovenop dat fundament kan er, desgewenst, een stelsel uitgebouwd worden dat aanvullende rechten toekent op basis van arbeidsprestaties.
Daarbij is het van belang om die prestaties te waarderen en te evalueren volgens breed maatschappelijke maatstaven eerder dan eng-economische. Dit veronderstelt uiteraard een maatschappelijke omwenteling. Een omwenteling die ook het herdenken van de traditionele rol van “arbeid” (als bezoldigde economische productiefactor) impliceert.
De discussie is verre van afgerond. Laten we ze fundamenteel voeren, en niet enkel vanuit een tactische benadering.
