Op dinsdag 18 februari kwam het tot een gewelddadige botsing tussen betogers en politie in Oekraïne. Er vielen minstens 20 doden en honderden gewonden. (Flickr CC/ Radio Svaboda)
Nieuws, Europa, Samenleving, Politiek, Rellen, Viktor Janoekovytsj, Nikolai Petro -

Oplossing conflict verder dan ooit na escalatie geweld Oekraïne

Op dinsdag 18 februari bereikten de protesten in Oekraïne een gewelddadig hoogtepunt toen er meerdere doden vielen. De cijfers lopen uiteen maar het zou gaan om zo'n 20 dodelijke slachtoffers en honderden gewonden. Is er een uitweg voor Oekraïne of lopen alle opties desastreus af, nu de sfeer steeds grimmiger wordt?

woensdag 19 februari 2014 15:56
Spread the love

Het was de meest gewelddadige nacht sinds de protesten tegen de regering van president Janoekovitsj begonnen in november 2013. De rellen tussen betogers en politie zijn de ergste sinds het land onafhankelijk werd in augustus 1991. De spanningen liepen terug op nadat maandag bekend raakte dat Rusland zijn leningen aan Oekraïne deblokkeert.  

De protesten begonnen in november nadat Janoekovitsj op het laatste moment een reeds lang onderhandeld verdrag met de EU weigerde te ondertekenen en koos voor steun uit Rusland. Oekraïne bevindt zich sinds zijn onafhankelijkheid op een tweesprong tussen Rusland en het Westen, als gevolg van een politiek en cultureel conflict, met zeer diepe historische wortels, dat maar niet opgelost raakt.

Culturele dimensie van het conflict

De groep betogers bestaat niet alleen uit pro-westerse activisten zoals soms wordt beweerd. De aanhangers van de verschillende oppositiepartijen willen ook niet allemaal hetzelfde voor Oekraïne volgens Nikolai Petro, professor politieke wetenschappen aan de universiteit van de Ameikaanse deelstaat Rhode Island. Hij verblijft voor het ogenblik in Oekraïne.

“Een groep mensen wil zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen. Anderen daarentegen willen een nieuwe grondwet of terugkeren naar de grondwet van voor de Oranjerevolutie in 2005. Een laatste groep radicale nationalisten, wilt een revolutie ontketenen, het land zuiveren om dan opnieuw te kunnen ontwaken.”

Volgens hem is het gevaar dat de oppositie in zijn verbeten strijd tegen Janoekovitsj de ogen sluit voor radicalen zoals die van Pravy Sektor. Die groepering wil een natiestaat Oekraïne los van alle buitenlandse invloeden en is desnoods bereid om daar geweld voor te gebruiken.

De sociale protesten van de bevolking zijn dus grotendeels een uiting van diepe onvrede met de politieke en economische elite. Het gaat daarbij om veel meer dan de roep om aan te sluiten bij de EU. De polarisering van het protest in een simpel EU-versus-Rusland vraagstuk gaat voorbij aan de complexe interne problematiek van Oekraïne. 

“Er zijn eigenlijk twee culturele identiteiten in Oekraïne”, zegt Nikolai Petro. “Voor de ene groep, die zich vooral bevindt in de westelijke provincies, is dat het creëren van een eigen identiteit los van Rusland. Ze willen dat doorheen het land de voertaal het Oekraïens is. Ze hebben hanteren ook een specifieke visie op de Oekraïense geschiedenis, die teruggaat tot het anti-Russische verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.”

In het oosten hebben mensen een totaal andere opvatting van de Oekraiense identiteit. “Zij hebben geen probleem met de historische band met Rusland. Ze spreken meestal Russisch en herinneren zich de Tweede Wereldoorlog vooral als een verzetsstrijd tegen de nazi’s. De hedendaagse politieke tweedeling is een voortzetting van die culturele verscheidenheid. Dat zie je ook aan de leiders van politieke partijen, de ene spreekt Russisch, de andere Oekrains.”

De leiders van de oppositie, die vooral anti-Russisch zijn, spannen deze protesten nu voor hun kar als een roep om zich af te scheuren van Rusland. Ze verwijten Janoekovitsj zijn corruptie en dictatoriale neigingen. Men kan zich echter ernstige vragen stellen of dat de oppositie veel betere adelbrieven kan voorleggen dan Janoekovitsj. Ze vertegenwoordigen dan misschien wel een ander deel van de bevolking, maar behoren voor het overige tot dezelfde elite als de huidige regering.

Waarom geen compromis?

Volgens Petro moeten Rusland en de EU hun eigen belangen loslaten en kijken naar wat het beste voor Oekraïne zou zijn. “We zitten in een situatie waarin de EU het land uit de invloedsfeer van Rusland wil trekken. Een groot deel van de bevolking zal het daar nooit meer eens zijn, zij willen hun culturele, historische en emotionele band met Rusland immers niet verliezen. De Oekraïense identiteit is tweeledig van aard, waarom kan dat niet worden vooropgesteld in de debatten?”

In een recent artikel Ukraine’s Culture War stelt hij voor om beide culturele identiteiten te erkennen, iets wat nu nog niet het geval is. Een studie uit 2012 stelde vast dat zestig procent van de kranten, 72 procent van de tv-programma’s en 80 procent van de websites in het Russisch is. “De erkenning van beide gemeenschappen is een belangrijke stap om gehoor te geven aan de ontevredenheid in Oekraïne.” 

“Door historische omstandigheden is Oekraïne noch volledig Europees nog volledig Russisch. We kunnen nu twee richtingen uit, streven naar een Oekraïne dat bestaat uit het beste van beide delen of het land verscheuren langsheen die Europees-Russische breuklijn.”

De recente rellen zijn niet van aard de kansen op een compromis te vergroten. In de EU wordt de optie van sancties tegen het regime geopperd. Rusland daarentegen steekt niet onder stoelen of banken dat het zich daar niet zomaar zal bij neerleggen. Een gewelddadige opsplitsing van het land valt niet uit te sluiten. Dat die zeer gewelddadig zou zijn kan niet betwijfeld worden.

In het westelijke pro-Europese Oekraïense deel woont ook een aanzienlijke minderheid die pro-Russisch is, in het noordoosten en het zuiden is dat omgekeerd ook zo, met uizondering van de Krim, die bijna uitsluitend uit etnische Russen bestaat. 

In de hudige omstandigheden is er geen snelle oplossing. Er spelen in Oekraïne teveel verschillende belangen een rol die het conflict complexer maken. Een keuze tussen Rusland of de EU kan het land niet maken, de economie heeft  de impulsen van de EU hard nodig maar kan moeilijk boven water blijven als het zijn economische banden met Rusland verliest.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!