De ‘realiteit’ van de vergelijkingssites: wonen voor minder dan 500 euro

Als alleenstaande persoon kom ik in aanmerking voor een leefloon van €817,36. Hoever kom ik maandelijks met dit bedrag? Om dit te achterhalen neem ik om te beginnen een kijkje op een aantal vergelijkingssites waar men kan snuffelen naar de scherpste aanbiedingen.

Gemakshalve ga ik ervan uit dat ik in een van de goedkoopste gemeenten van Vlaanderen woon, Menen. Aan een studio aan de Moeskroenstraat ben ik maandelijks €330 kwijt. Overigens is dit de goedkoopste zelfstandige woning die ik via de bekende vastgoedsites kan vinden.

Volgens de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas zou ik vervolgens, wanneer ik voor de goedkoopste energie- en gasleveranciers in Vlaanderen kies, maandelijks minimaal 80 euro kwijt zijn aan energiekosten.

Dan nog de waterkosten. Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij moet een 1-persoonsgezin maandelijks gemiddeld €18,50 opzij leggen voor de watermaatschappij. Hiermee komen mijn totale huisvestingskosten inmiddels op €428,50 te staan.

Er van uitgaande dat ik zo snel mogelijk aan een job wil komen, moet ik ook over de noodzakelijke middelen beschikken om te kunnen solliciteren. Ik kies voor een zo goedkoop mogelijk telefoonabonnement, van €8 per maand. Voor het gebruik van het internet wend ik mij voorlopig tot mijn sociale netwerk.

In deze geïdealiseerde situatie zou ik dus meer dan 380 euro per maand overhouden voor uitgaven in het kader van mijn gezondheid, mijn persoonlijke verzorging en de dagelijkse maaltijden. Geen vetpot, maar ook niet onoverkomelijk, zou je zeggen…

De harde werkelijkheid: zelfs in ‘de goedkoopste gemeente van Vlaanderen’ is leefloon onvoldoende

Maar dan nu van de papieren werkelijkheid naar de realiteit. We spraken een OCMW-medewerker van de gemeente Mesen, werkzaam bij de dienst budgetbeheer. Mesen is de kleinste stad van België en – net als Menen – een van de drie goedkoopste gemeenten van Vlaanderen.

Volgens het OCMW is een alleenstaande met een vervangingsinkomen in Mesen tussen de 200 en 300 euro per maand kwijt aan huur. Tot dusver lijkt bovenstaande berekening aardig te kloppen.

Het gaat echter mis wanneer de budgetbeheerder de energieprijzen noemt waar zijn cliënten maandelijks mee worden geconfronteerd: 60 euro voor elektriciteit en 130 euro voor aardgas. Bedragen die flink afwijken van de aanlokkelijke prijzen die op energievergelijkingssites te vinden zijn. Het OCMW van Mesen stelt dan ook dat de meeste mensen die een beroep moeten doen op de schuldhulpverlening leven in een slecht geïsoleerde woning.

Vervolgens krijgen de cliënten een budget van 200 euro per maand toegekend voor de boodschappen. Voor telefonie moet een herlaadkaart van 15 euro volstaan. Inmiddels staat de teller al op meer dan 700 euro aan vaste uitgaven per maand.

Hiermee zijn echter nog niet alle basisbehoeften gedekt. Om te kunnen werken zijn veel mensen immers genoodzaakt om dagelijks het kleine stadje te verlaten, waardoor er ook 50 euro per maand gereserveerd moet worden voor mobiliteit. 

Hoewel de mobiliteitskosten voor veel leefloners ongetwijfeld lager zullen uitpakken omdat er geen sprake is van woon-werkverkeer, zou een leefloner in een kleine gemeente als Mesen ook sneller moeten pendelen om ergens te solliciteren.

Het vervangingsinkomen voor een alleenstaande komt volgens het OCMW van Mesen dan ook neer op een bedrag tussen de 900 en 1000 euro per maand. Een bedrag waar iemand net van kan leven, maar zeker niet van kan participeren.

“De meeste cliënten hebben lidmaatschappen van verenigingen al opgezegd voor ze een schuldhulpverleningstraject aangaan”, zegt de budgetbeheerder. “Lid zijn van een voetbalploeg kost immers gauw enkele honderden euro’s per jaar.”

Ook zijn de meeste cliënten niet gauw meer geneigd mensen thuis te ontvangen of een verjaardagsfeest te organiseren. Kortom: hoewel de cliënten van de dienst budgetbeheer maandelijks meer geld ontvangen dan een leefloner, dreigt voor hen al een sociaal isolement.  

Onderzoekers claimen: leefloon biedt geen menswaardig leven

Onderzoekers Bérénice Storms en Karel Van den Bosch ontwikkelden met hulp van de Katholieke Hogeschool Kempen zogenaamde referentiebudgetten om te bepalen wat een individu of gezin minimaal nodig heeft om op een menswaardige manier deel te kunnen nemen aan de samenleving.

Deze budgetten zijn volgens Storms en Van den Bosch toereikend om een gezonde leefstijl aan te houden en autonome keuzes te maken over de invulling van maatschappelijke rollen. Bij de opstelling van de referentiebudgetten werd bovendien naar de mening gevraagd van gezinnen met een laag inkomen, om erop toe te zien dat de bedragen ook in de praktijk aanvaardbaar zijn.

De budgetstandaarden van Storms en Van den Bosch houden rekening met de volgende menselijke behoeften: voeding, kleding, een goede gezondheid, een veilige woning, een veilige kindertijd, rust en ontspanning en mobiliteit.

Toen de onderzoekers de uiteindelijke minimumbudgetten vervolgens vergeleken met het niveau van minimuminkomensbescherming dat in België geldt, kwamen zij tot de conclusie dat dit sociale vangnet in de praktijk verre van toereikend is om een menswaardig leven te garanderen.

Hoeveel zou ik volgens Storms en Van den Bosch maandelijks kwijt zijn om een menswaardig leven te leiden in Vlaanderen? Volgens de referentiebudgetten van 2012 zou ik als alleenstaande, niet werkende vrouw in goede gezondheid die een woning huurt in de private sector 1035 euro nodig hebben.

Dit minimumbedrag veronderstelt dat ik gezond ben, geen schulden heb en in staat ben geïnformeerde keuzes te maken. Ook houdt het budget geen rekening met eventuele ongelukken die mij de komende tijd kunnen overkomen.

Volgens de budgetstandaard zou ik maandelijks alleen al 588 euro kwijt zijn aan huisvesting: de kosten van water, energie en woningonderhoud zijn hierbij inbegrepen. Hiermee heb ik dus al bijna driekwart van mijn leefloon opgesoupeerd.

Het is hierbij belangrijk op te merken dat de budgetstandaard rekening houdt met bepaalde minimale kwaliteitseisen voor de woning: deze moet bouwtechnisch in orde zijn, een goed binnenmilieu bieden en niet overbewoond zijn. Een slecht onderhouden en onveilige woning bij een huisjesmelker is voor de onderzoekers dus geen optie.

Aangezien slechts 6 procent van de woningen in Vlaanderen wordt verhuurd via de sociale markt, hebben de onderzoekers zich bovendien laten leiden door de prijzen in de private sector.

Wanneer ik bij deze huisvestingskosten ook de maandelijkse kosten voor voeding optel, kom ik op maar liefst 740 euro. Bijna mijn gehele leefloon is nu benut.

Toch stellen de opstellers van de referentiebudgetten dat ik bijna 300 euro extra nodig zal hebben om volwaardig deel te kunnen nemen aan de samenleving. Welke kosten zien we nog over het hoofd?

Veelal gaat het om producten en diensten die nodig zijn om sociale uitsluiting te voorkomen. Om niet buiten de boot te vallen wil je immers deelnemen aan het maatschappelijke leven, jezelf van informatie voorzien, je geliefden op hun verjaardag een geschenk geven en representatief naar een sollicitatiegesprek gaan.

Hoewel sommige mensen deze zaken zullen afdoen als overbodige extraatjes, neemt dit echter niet weg dat personen – die niet in staat zijn deel te nemen aan de samenleving en noodgedwongen in een isolement leven – ook moeite zullen hebben om aan de armoede te ontsnappen.  

Netwerk Tegen Armoede: leefloon ver onder Europese armoedegrens

Frederic Vanhauwaert van het Netwerk Tegen Armoede denkt dat veel misvattingen omtrent het leefloon al voortkomen uit de ongelukkig gekozen naam, die suggereert dat men ervan zou kunnen leven. “Hier is echter geen enkele wetenschappelijke grond voor”, stelt Vanhauwaert.

Het Netwerk Tegen Armoede benadrukt dat het Belgische leefloon ver onder de Europese armoedegrens ligt. Deze grens ligt op 60 procent van het gemiddelde inkomen: dat is 1000 euro per maand voor een alleenstaande.

Volgens het jaarboek ‘Armoede in België’ leeft 15,3 procent van de Belgische bevolking onder de Europese armoedegrens. In deze groep zitten niet alleen mensen met een leefloon, maar ook mensen met een invaliditeitsuitkering of een uitkering voor langdurig werklozen.

Eigenlijk ligt de Europese armoedegrens volgens Vanhauwaert zelfs nog te laag. “Probeer maar eens rond te komen met zo’n inkomen als je totale woonkost op meer dan 500 à 600 euro per maand komt en daarnaast ook nog schoolkosten, voeding en andere vaste lasten betaald moeten worden.”

Volgens Vanhauwaert is huisvesting de grote boosdoener in het huishoudboekje van de gemiddelde leefloner. Ook hij benadrukt dat veel leefloners kampen met hoge energiekosten, omdat zij doorgaans veroordeeld zijn tot slechte huisvesting.

Het Netwerk Tegen Armoede pleit dan ook voor het optrekken van de inkomens en uitkeringen tot de Europese armoedegrens. Volgens een geïndexeerde berekening van het Rekenhof zou dit 1,5 miljard kosten.

“Dit is geen klein bedrag, maar wel haalbaar als men de armoede echt wil bestrijden”, stelt Vanhauwaert. “Dit hoeft ook niet op één jaar te gebeuren. Wij vragen wel een tijdspad zodat de optrekking gerealiseerd is op het einde van de volgende bestuursperiode.”

“De regeringspartijen hebben aan Europa en aan de bevolking beloofd om 380.000 mensen uit de armoede te halen tegen 2020”, benadrukt Vanhauwaert. “Wel, dan had men deze maatregel al lang moeten nemen.”

Het Netwerk Tegen Armoede zal daarom, op zondag 13 oktober op het Sint-Katelijneplein te Brussel, ervoor pleiten dat een volgende federale regering de uitkeringen en inkomens verhoogt. Overheidsmaatregelen die de situatie van de armen in België nog penibeler maken, zoals de degressieve werkloosheidsuitkering, worden hierbij symbolisch in de fik gestoken.