Jouw nummer Kelmti Horra (My word is free) werd symbool van de Arabische Lente in Tunesië. Kan je ons nog eens uitleggen hoe dit juist verlopen is?

Emel Mathlouthi: “Ik ben begonnen met teksten te schrijven tegen de dictatuur, die ik later op muziek zette. Ik heb mijn eerste optredens als studente gedaan op de universiteit van Tunis en vrij snel ook in kleinere theaterzalen. Zo ben ik nummers blijven schrijven tussen 2004 en 2007, tegen de tyrannie en de repressie van het regime in mijn land. Ik nam ook deel aan manifestaties, dus was ik al een ‘militante’, niet enkel via mijn muziek.

De tekst van Kelmti Horra (My word is free) werd reeds in 2006 door een vriend van mij geschreven, ik heb het gecomponeerd in 2007 en begon het te zingen tijdens mijn kleine optredens in Tunis. Omdat ik toevallig in januari 2011 in Tunesië was, juist na het losbreken van de revolutie, ben ik op de Avenue Bourguiba (n.v.d.r. de ‘Champs-Elysées van Tunis, waar de meeste demonstraties plaatsvinden) My word is free beginnen zingen omdat dit het nummer was dat de mensen mij vroegen. Vrij snel begon het nummer dan te circuleren op internet. Het is pas na het vertrek van president Ben Ali op 29 januari 2011 dat het nummer ook op radio en tv werd uitgezonden.” 

‘Exodus’ naar Parijs

U woont nu vooral in Parijs. Was dit een keuze voor artistieke ontplooiing of toch eerder om van meer vrije menigsuiting te kunnen genieten?

Emel Mathlouthi: “Beide. Op een bepaald ogenblik voelde ik onvoldoende ademruimte als muzikante, ik voelde mij geremd in mijn ambities. De universiteit en de kleine theaterzalen waren niet meer genoeg voor mij. Ik wou muziek maken, voor mijn volk, ik wou aan alle festivals deelnemen en zoveel mogelijk mensen bereiken. Ik wou vrijheid om daar te gaan waar ik wou als artieste.

Het was ook zeer moeilijk om mensen te vinden die zich wilden inzetten en vechten voor de vrijheid waar ieder mens recht op heeft. Er waren natuurlijk wel heel wat individuen actief, vooral bij de oppositie, maar te weinig om de grote massa te bereiken en in beweging te krijgen. We konden niet echt netwerken, verenigingen oprichten was officieel verboden. Dat was voor mij persoonlijk het moeilijkste.

Ik wou ook niet altijd in de marginaliteit en onzekerheid blijven leven. In Tunesië werd ik daar eigenlijk toe gedwongen. Ik heb dan beslist naar Frankrijk te gaan en daar mijn kans te wagen. Door in Parijs te vertellen over mijn land, over het Tunesische volk dat onderdrukt wordt, kon ik verder gaan met mijn geëngageerde muziek. Ik kwam met veel interessante mensen en muzikanten in contact, wat in Tunesië niet mogelijk zou geweest zijn.”

Kan je iets meer uitleggen op welke manier je geblokkeerd werd? Kwam je ooit in aanraking met het repressieve regime? Ben je steeds vrij kunnen terugkeren naar Tunesië vanuit Frankrijk?

Emel Mathlouthi: “Ik ben nooit opgesloten of gefolterd geweest. Men heeft mij ook niet verhinderd om naar Tunesië terug te keren als ik dat zou gewild hebben. Zoals reeds gezegd was er wel mogelijkheid om opte treden in Tunis, maar niet in andere steden. Het verenigingsleven in Tunesië (buiten de studentengroeperingen in Tunis) was zo goed als onbestaande. De mensen konden of durfden geen eigen initiatieven nemen, omdat alles gecontroleerd werd. Op die manier werd ik nooit op de officiële, openbare festivals in andere steden zoals Sousse, Monastir, Djerba uitgenodigd omdat ik het onderdrukkende regime durfde in vraag te stellen via mijn songteksten.”

De kracht van muziek, van een micro en van de sociale media

Dus zie je de muziek echt wel als een kanaal om je boodschap rond te dragen?

Emel Mathlouthi: “Zeker, absoluut. Vanaf het moment dat ik gitaar begon te spelen, eerst covers en later eigen nummers, vond ik het feit dat ik een micro had een ongelofelijke opportuniteit en kans om mensen toe te spreken. Ik vond het nodig om over de situatie te praten van de mensen die geen micro hebben, die niet gehoord worden en eigenlijk niet enkel van landgenoten.

Ik wil opkomen voor alle mensen op de wereld die onrechtvaardig behandeld worden. Al zingende heb je het voordeel dat je je boodschap kan meegeven zonder bepaalde mensen persoonlijk te viseren en bekritiseren. Ik was ervan overtuigd dat mijn muziek mensen bewuster zou maken, dat het moed en hoop kon geven om dingen te veranderen. ‘My word is free’ is typisch zo’n nummer dat inspiratie geeft om mensen aan te moedigen in wat ze willen maken van hun leven.”

Internet en de sociale media, welke rol hebben die gespeeld bij de Arabische lente volgens jou?

Emel Mathlouthi: “Een zeer belangrijke rol! Door gebrek aan vrije meningsuiting en gebrek aan objectieve informatie kan een volk zich niet ontwaken en emanciperen. De rol van media en de journalistiek zou er exclusief moeten in bestaan om informatie en duiding te brengen die zo dicht mogelijk de waarheid benadert. Maar in Tunesië werd alles gecontroleerd door de staat en in andere landen ook nog altijd.

Internet bracht licht aan het eind van de tunnel: de mensen hadden plots toegang tot boeken, muziek en andere informatie die vroeger onbereikbaar was. Zelfs de censuur die de overheid uitoefende op internet, op Youtube en door vrije zenders te blokkeren, kon omzeild worden door gebruik te maken van proxy servers.

(Proxyservers kunnen voor allerlei doeleinden worden ingezet. Hier gaat het er vooral om de identiteit en locatie van de oorspronkelijke server die de berichten verzendt, te camoufeleren, en zo blokkering te vermijden, nvdr)

Er ontstond een boost van creativiteit (een enorme toename). Facebook en blogs zorgden natuurlijk ook voor uitwisseling van ideeën en projecten. De virtuele wereld van het internet bracht mensen dichter bij de realiteit dan ooit tevoren.”

Vernieuwende muziekstijlen in de Arabische wereld

Je eerste album is op muzikaal vlak een mengeling van rock, triphop, folk en Arabische invloeden. Is het jouw bedoeling om een muzikale brug te slaan tussen het Westen en de Arabische wereld?

Emel Mathlouthi: “Ik stel me niet tot doel verschillende muziekgenres te combineren, het gebeurt nogal ‘naturel‘ denk ik. Ik probeer dingen te realiseren waar ik van hou, dat is op zich niets origineels. Als Tunesische ben ik opgegroeid in een land dat bijna evenveel Westers als Arabisch is beïnvloed. We behoren geografisch tot de Arabische wereld, maar in Tunis laten jonge muzikanten zich ook insprireren door rock, blues, jazz. Zelf ben ik thuis opgegroeid met Europese klassieke muziek en jazz, op het lyceum luisterde ik vooral naar rock en ik maakte eerst deel uit van een metalbandje op de universiteit.

Later ging ik iets meer back to the roots, leerde andere artiesten uit de Maghreb (Noordwest Afrika) kennen die me vooral inhoudelijk inspireerden. Uiteindelijk begon ik sterk geëngageerde nummers in het Arabisch te zingen, zonder me tot een uitgesproken muzikaal genre te beperken: ik hou van creativiteit en vernieuwing. Combinaties van klanken en akkoorden van traditionele instrumenten en electronische muziek, een mengeling van vanalles waar ik van hou.”

Pauvre Tunisie: get up, stand up … for your right

Wat is de situatie in Tunesië nu. Er was immers veel hoop met de Arabische Lente. Is er al veel veranderd, veel verbeterd?

Emel Mathlouthi: “Een goede vraag. Er is nog altijd veel hoop bij de mensen, maar het is ook waar dat de revolutie aan het verbleken is. Er heerst ongenoegen omdat de nieuwe politieke leiders niet allemaal competent zouden zijn. Velen daarvan zijn nu gepromoveerd omdat hun politieke partij gewonnen heeft bij de democratische verkiezingen, maar staan zelf niet open voor kritiek of reageren vrij defensief omdat ze hun postje willen behouden. Anderzijds is het wel goed ook, want op die manier zien we hun ware gezicht nu al. Anderen pleiten voor geduld van het volk, want verandering van het systeem vergt tijd.

Maar je ziet vandaag toch een heropleving van initiatieven in Tunis, er worden heel wat activiteiten georganiseerd, nieuwe associaties opgericht, er zijn bewegingen. Dat was voordien afwezig. Ook voor mij verandert er veel. We gaan binnenkort spelen in Mahdia en in het toeristische Djerba,… ’t Is de eerste keer maar ik ben er heel blij voor.

Het volgende nummer is ‘Ya Tounes Ya Meskina’, wat wil zeggen Pauvre Tunisie, een nummer dat ik geschreven heb in 2005, aan de universiteit, omdat ik van oordeel was dat de mensen zo’n angst hadden ontwikkeld. Op straat zeggen de mensen wel om van niets bang te zijn dan van God. Het zijn mensen die heel gelovig zijn. Maar in realiteit zijn ze voor alles bang, behalve voor God.”