Nieuws, Cultuur, België, Recensie, Tmd, Johan Vande Lanotte, Boekrecensie, De keizer van Oostende -

De keizer van Oostende: mag het iets meer zijn?

Door de magistrale verdedigingsstrategie van Vande Lanotte en de ellendig zwakke reactie van de VRT kregen we geen debat over ethiek in de politiek, maar wel over de deontologie van journalisten. Het boek van Pauwels en Van den Eynde bevat nochtans genoeg stof voor een prangend debat. Maar misschien moeten de vele mensen met een virulente mening over het boek het eerst eens lezen.

donderdag 24 mei 2012 19:32
Spread the love

Docenten crisiscommunicatie hebben een mooie kluif aan de manier waarop de belaagde politicus Johan Vande Lanotte maandag zijn verdedigingslinie optrok. Hij nodigde meteen een tiental journalisten uit op zijn kabinet waar hij hen overdonderde met zijn vernietigende kritiek op het boek.

Die journalisten kregen ook een lijst met 64 fouten die Vande Lanotte bij een eerste lezing van het boek had aangetroffen. Vande Lanotte voegde er aan toe dat de twee VRT-journalisten gewoon wat leugens, waar Jean-Marie Dedecker al een tijd loopt mee te leuren, hebben overgepend.

Vande Lanotte lanceerde ook het idee dat dit een boek was over malversaties. Over geheime villa’s en appartementen in  Sint-Martens-Latem en Bredene die Vande Lanotte van maffieuze bouwfirma’s gekregen zou hebben voor verleende diensten. De twee auteurs hebben dat nochtans zelf nooit aangekondigd. Op de achterflap beweren ze dat ze een boek wilden schrijven over belangenvermenging, machtshonger en machtsoverschrijding.

De scherpe reactie van Vande Lanotte miste haar doel niet. De VRT distantieerde zich meteen van het boek. De openbare omroep had dat kunnen doen met een korte formele verklaring zoals “De auteurs schreven dit boek in hun vrije tijd en dit is dus geen publicatie van de VRT”. Maar het persbericht van de VRT ging veel verder. De openbare omroep kondigde aan dat er onderzocht wordt of “de geloofwaardigheid van beide journalisten door deze publicatie wordt ondergraven”

De twee journalisten worden ook gestraft. “Zolang er geen duidelijkheid is over de juiste toepassing van de deontologische regels door de betrokken journalisten, zullen Luc Pauwels en Wim Van den Eynde tijdelijk geen VRT-reportageopdrachten uitvoeren.”

Die angstreactie van de VRT zorgde er voor dat Vande Lanotte zowel in het Radio 1-programma Vandaag als in Terzake niet geconfronteerd werd met de auteurs. Hij mocht er zijn verdediging van ‘s morgens nog eens overdoen.

De communicatiestrategie van Vande Lanotte schiep een negatieve perceptie rond het boek – De keizer van Oostende werd het ‘boek met de 65 fouten’ of nog: het ‘boek zonder smoking gun’ – en verlegde de focus van het debat. Het ging niet meer over de deontologie van politici maar over die van journalisten.

Niet gelezen

Het zorgde ook voor een stroom opinies over een boek dat niemand gelezen had. Zelfs de lijst met fouten (31 pagina’s lang!) bleef ongelezen. Op woensdag – twee dagen mediastorm later – schrijft De Tijd nog in een lang artikel over de heisa: “Als je dan zo’n politicus aan de schandpaal wil nagelen, heb je harde feiten en cijfers nodig. En daaraan ontbreekt het in dit boek, zeggen mensen die ‘De Keizer van Oostende’ gelezen hebben.”

Het is nochtans interessant om de rechtzetting van Vande Lanotte eens door te nemen. Een paar voorbeelden. De auteurs schrijven dat de stadskas het verlies van een basketbalevenement bijpast. Nee, zegt Vande Lanotte, het ging om een subsidie van 140.000 euro.

In het boek wordt een anonieme basketbalfan aan het woord gelaten die zegt dat zowel zijn vrouw als twee zonen bij basketbalploeg Oostende werken waar Vande Lanotte sinds 2001 de sterke man is. Nee, zegt Vande Lanotte in een lange repliek:

“Marijke is halfweg 2000 aangesteld als “algemeen coördinator”, door Rudolf Vanmoerkerke. Ook de afspraak over haar verloning is door hem gemaakt: ze heeft de wedde behouden die ze als onderwijzeres had. Sindsdien is dat niet veranderd. Mijn zoon Nick werkt in de basket als scout. De scout waar we jarenlang mee gewerkt hebben is in mei 2010 in een moto-ongeval overleden en Nick is met een tijdelijk contract van 3 maanden aangeworven om die leemte in te vullen. Na drie maanden heeft het bestuur beslist zijn overeenkomst te verlengen. Len werkt niet voor de basket. Hij is zelfstandig kinesist in Gent, werkt voor de gymfederatie en geeft sporadisch training aan de spelers van de jeugdschool.”

In het boek staat ook een opsomming van de sponsors van de basketbalploeg met telkens ook voorbeelden van de contracten die die sponsors binnenhaalden in Oostende. Vande Lanotte repliceert bij heel wat van die bedrijven: dat zijn geen sponsors, ze betalen alleen een aantal seats. Tja,….

Verder in het boek citeren Pauwels en Van den Eynde een anonieme bedrijfsleider over die business-seats:

“Ik ken een transportbedrijf hier op Plassendale, en ze willen graag extra parkingplaatsen. Daarvoor moet er een stukje groenzone vlak naast het bedrijf omgevormd worden, zodat ze daar een uitbreiding van hun parkeerplaats kunnen realiseren. Dat bedrijf heeft onlangs haar businessseats verdubbeld. Zal het helpen? Wellicht zal het de zaak iets versoepelen. Ik weet het niet, maar zo denken de mensen hier.”

In het boek gaat het ook over de sponsorgelden van de Lotto die naar basketbalploeg Oostende vloeien. De ploeg kreeg de voorbije twee jaar 950.000. Veel meer dan alle andere ploegen. Ja, maar dat is om een internaat te bouwen voor de basketschool, reageert Vande Lanotte. “Buiten Oostende is er geen andere stad waar zo een internaat wordt gebouwd.”

Nee, overtuigende antwoorden zijn dat niet. Maar het klopt wel dat Vande Lanotte ook enkele keren raak schiet. Dat komt doordat de auteurs zich op enkele plaatsen in het boek zeer kwetsbaar opstelden. Zo stellen ze vast dat bestuurder Vande Lanotte die ondertussen opnieuw minister was geworden met terugwerkende kracht werd ontslagen bij de nv Otary, een koepel van bedrijven actief in de offshore windindustrie.

“Is dit juridisch correct?”, vragen de auteurs zich af. Eén telefoontje naar een vennootschapsspecialist had volstaan om dat antwoord te kennen, natuurlijk. En jurist Vande Lanotte laat die kans niet liggen. Hij vroeg raad bij het internationale advocatenkantoor Allen & Overy en publiceert hun antwoord van één bladzijde. Ja, het is juridisch correct.

Maar dat was het punt natuurlijk niet. Wel dat Johan Vande Lanotte heen en weer reist tussen politiek en bedrijfswereld. Of zoals de auteurs het elders uitdrukken:

“Is het verdedigbaar dat Johan Vande Lanotte, op het moment dat hij net de race naar de groene goudmijnen mee heeft bedacht en georganiseerd, op het moment dat hij die gespijsd heeft met gemeenschapsgeld en in zee heeft geplaatst, in de hoedanigheid van voorzitter van een privébedrijf zelf mee in de race stapt om dat geld ook nog eens binnen te halen? Hij creëert een nieuwe subsidiestroom, legitiem voor een politicus, maar dan gaat hij net op die plek staan waar die subsidiestroom aankomt, en waarvan een deel van dat geld in zijn persoonlijke portefeuille verdwijnt.”

Op die ethische en deontologische vraag komt er geen antwoord in de repliek van Vande Lanotte.

Zwakheden

Zo zitten er wel meer zwakheden in het boek. De Keizer van Oostende lijkt op een uitgeschreven reportage van Panorama. Met enkele talking heads, hier en daar een sfeerschepping zoals het beeld in het begin van de daklozen op zoek naar een bed. Interessant dat wel, maar het boek heeft daardoor ook de beperkingen van een Panorama-reportage. Het blijft aan de oppervlakte. De meningen van de klokkenluiders worden naast elkaar gezet zonder dat de journalisten zelf knopen doorhakken.

Niet dat die talking heads geen interessante dingen te vertellen hebben. Zo zegt Hilde Veulemans, eerste CD&V-schepen in Oostende:

“Johan Vande Lanotte is de feitelijke burgemeester van Oostende, dat weet iedereen. En dat merken we constant. Weet
je hoelang een schepencollege hier duurt? Een halfuurtje? Een uurtje, maximaal. Er is voor mij, als schepen van CD&V, maar één moment om echt belangrijke afspraken te maken: dat is tijdens het “politiek overleg”. Op die vergadering zitten de drie meerderheidspartijen samen, en Vande Lanotte zit die vergadering voor. De burgemeester en de ocmw-voorzitter zitten daarbij, maar ze zitten in hun mand, je hoort ze niet. Vande Lanotte voert het woord. En op die bijeenkomst kan ik wel beleid maken. Het is het enige moment dat ik rechtstreeks met hem kan communiceren, als ik daar een afspraak kan maken, dan weet ik dat ze ook wordt nagekomen.”

Een ontluisterend citaat over de democratische werking binnen het keizerrijk. In een Panorama-reportage zou dat blijven hangen. In een boek verdrinkt dat. 

Een onderzoeksjournalist moet verder gaan. Als twee mensen een tegenovergestelde versie verkondigen, is er altijd minstens één van de twee die liegt of – laten we het eufemistisch uitdrukken – de waarheid verdraait. Onderzoeksjournalisten moeten leugenaars ontmaskeren. Twee tegenovergestelde meningen naast elkaar zetten, is slechte journalistiek.

Maar laten we het boek ook niet te veel oneer aandoen. Er staan echt veel straffe dingen in. Het is een ontluisterend portret van het politieke bedrijf in Vlaanderen en België met die ongezonde verwevenheid met het bedrijfsleven en de innige banden met slaafse journalisten.

De eerder geciteerde schepen Veulemans geeft in het boek gewoon toe dat zij soms bezwarende informatie lekt aan de pers maar dat daar nooit iets mee gebeurt. Veulemans: “Het gebeurt soms dat wij, zelfs vanuit de meerderheid, kritische
informatie doorgeven aan journalisten hier, maar het geraakt niet in de krant. Het komt er gewoon niet in.”

Kan ook moeilijk als je kijkt wie de regiojournalisten in Oostende zijn. Edwin Fontaine, een freelancejournalist die de plaatselijke
actualiteit volgt voor De Standaard, Het Nieuwsblad, Belga en Radio 2, krijgt ook opdrachten van de stad. “Hij schrijft bijdragen voor de publicaties van het Sociaal Huis, zijn vrouw werkt voor datzelfde Sociaal Huis”, aldus de auteurs.

Het geval van Gunther Vanpraet is nog straffer. Hij was reporter en later adjunct-hoofdredacteur van Het Nieuwsblad. Nog terwijl hij journalist is, wordt hij één van de bestuurders-oprichters van Oostende Werft. “Een soort pr-bureautje voor de stadsvernieuwing, met een eigen website, kantoor en tijdschrift”, schrijven Van den Eynde en Pauwels.

“En adjunct-hoofdredacteur van Het Nieuwsblad Gunther Vanpraet leek de promotie van Oostende alvast ter harte te nemen. In 2007 kwam uit een grootschalig onderzoek door enkele redactrices van Het Nieuwsblad tot veler verbazing de Kapellestraat in Oostende naar voren als de populairste winkelstraat van Vlaanderen”, aldus Van den Eynde en Pauwels.

Vanpraet wordt managing director bij Economisch Huis Oostende en member of the task force bij basketclub Telenet Oostende. Bij het Economisch Huis Oostende bedroeg zijn jaarsalaris in 2010 140.668 euro.

Mag het iets meer zijn?

Hoofdredacteur Luc Rademakers had zijn journalisten niet mogen laten vallen. Van zodra hij over het project van zijn twee journalisten hoorde in december 2011, had hij hen voluit moeten steunen. Door het project op te volgen en er desnoods zijn beste mensen mee op te zetten. Nu heeft hij twee journalisten die een vooraanstaand en machtig politicus hard aanpakken, huisarrest gegeven. Qua signaal kan dat tellen.

Het optreden van Rademakers is dodelijk voor de geloofwaardigheid van alle VRT-journalisten en nefast voor de toekomst van de onderzoeksjournalistiek. Mogen we iets meer verwachten van een openbare omroep?

De naïviteit van journalisten die nochtans toch al enkele knappe Panorama-reportages op hun palmares hebben, blijft ook verwonderlijk. Zonder enige rugdekking gingen ze hun onderwerp te lijf. Als de stelling van hun boek klopt – JVDL is een man met een enorm netwerk dat hij gretig inzet om zijn macht te beschermen en te vergroten – hoe konden ze dan denken dat ze zo iemand konden aanpakken zonder dat elk foutje als een granaat in hun eigen gezicht zou ontploffen?  

En kunnen we na de fratsen van Jean-Luc Dehaene die terwijl hij nog europarlementslid was miljoenen binnenrijfde in multinationals en het ontluisterende portret van machtspoliticus Vande Lanotte ook eens over de deontologie en de ethiek binnen het politieke bedrijf hebben?

Nee, Dehaene en Vande Lanotte hebben wettelijk niets verkeerd gedaan. Maar zij zijn wel allebei politici met een linkse achtergrond – Dehaene bij de ACW-vleugel van CD&V, Vande Lanotte als socialist – die deze moderne vermenging van machtspolitiek, zakenleven en journalistiek overgoten met een saus van cliëntelisme hebben vorm gegeven. Mogen we daar iets meer van verwachten?

Keizer van Oostende van Wim Van den Eynde en Luc Pauwels verscheen bij Van Halewyck en kost 22,50 euro. Het boek is verkrijgbaar in onze shop.

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!