Twintig jaar geleden vergaapten we ons nog aan de Amerikaanse tv-journaals. Aan de manier waarop zij met spectaculair misdaadnieuws uitpakten. Hoe ze met een helikopter beelden schoten van een vluchtende O.J. Simpson in zijn witte suv.

Moord na moord schuiven wij in die richting op. Bij enkele vorige hevig gemediatiseerde moorden probeerden journalisten nog een maatschappelijke relevantie in te roepen. Dat er pagina’s vol stonden over Joe (Centraal Station in Brussel) en Bart (Oostende) was omdat het zogezegd om een nieuw maatschappelijk fenomeen ging: zinloos geweld.

De extra bijlagen over Ronald Janssen werden verantwoord door te verwijzen naar mogelijke gerechtelijke dwalingen. Na het geklungel in de zaak-Dutroux is het toch belangrijk het gerecht en de politie in de gaten te houden?

Nieuw aan deze moord is dat er geen enkele moeite wordt gedaan om te verantwoorden dat er elke dag live een reporter aan het kasteel staat die niets te melden heeft. Dit is een hoofdpunt omdat het sappig is, sensationeel, omdat het op een scenario van Witse lijkt, maar dan in het echt, stel je voor!

De mensen

Ja maar, de mensen zien dat graag. Het is inderdaad normaal dat mensen nu willen weten hoe dit verhaal zal eindigen. Wie een tijd naar Thuis kijkt, wil ook weten hoe het afloopt met Frank en Simonneke. De vraag is alleen of tv-journaals en kranten een dagelijkse soap moeten brengen.

Kwaliteitsmedia moeten onderscheiden. Zij moeten in het reusachtige nieuwsaanbod kiezen wat relevant is en wat frivool is. Van die media verwachten we ook dat ze alle journalistieke ijver inzetten op wat echt belangrijk is. En niet dat ze meehollen in de concurrentiejacht op het meest spectaculaire nieuws in de hoop wat extra exemplaren te slijten en wat nieuwe adverteerders te werven. 

“De dag dat alle kranten op dezelfde manier over het drama in het kinderdagverblijf in Dendermonde berichtten. Niemand, ook de zogenaamde kwaliteitskranten niet, durfde het aan om die zaak tot de feiten te herleiden. Op zulke momenten moeten merken zich differentiëren, trouw aan hun redactionele concept. Het was een tragisch kantelpunt voor onze Vlaamse printmedia.” Deze bedenking komt uit de mond van Ilse Beyers, hoofdredactrice van Dag Allemaal. Iemand die het kan weten en die natuurlijk de kwaliteitskranten op haar terrein ziet komen.

Vlaanderen, een dorp

De berichtgeving over deze moord is op zich wel interessant omdat het ons veel leert over hoe wij naar Vlaanderen kijken. In die stroom artikels en nieuwsuitzendingen doemt een Vlaanderen op waar dorpelingen een hechte gemeenschap vormen, waar het gezin de hoeksteen van de maatschappij is, waar meneer doktoor welvarend is en veel aanzien geniet, waar de kapitalist en zijn erfgenamen in een kasteel wonen.

En waar het gevaar altijd van buitenaf komt: een Russische sekte die een gezin uiteen rukt, dé Tsjetsjenen (de enigen die geen naam hebben, zelfs geen initialen, maar alleen een nationaliteit of afkomst). Of de ex-dorpeling die in de onderwereld verzeild raakte en naar de rand van het dorp werd gedreven.

Dat Vlaanderen is een cliché. Dat beeld – dat niets te maken heeft met de realiteit – wordt wel gekoesterd en voortdurend gereproduceerd (denk aan Man bijt hond en zowat elke aflevering van FC De Kampioenen).

Uitschuivers

Maar ook wie zich geen zorgen maakt over de vervlakking van onze media, mag wel een beetje ongerust zijn over de journalistieke uitschuivers tijdens deze rat race.

Het recht op privacy dat aan alle kanten wordt geschonden door de naam van verdachten voluit te schrijven en hun foto’s in de krant te gooien. Mogelijke pistes waarvoor nog geen enkel bewijs bestaat die uit het dossier worden geplukt (incest!). Journalisten die moeten worden opgepakt omdat ze de perimeter binnendrongen in de hoop een foto te nemen van de opgravingen. De foto van de blauwe bodybag die (met uitzondering van De Tijd) in alle kranten stond.

En dan is er nog advocaat Jef Vermassen die zijn mogelijk toekomstige juryleden al van in de studio van Terzake mocht overtuigen tijdens een volstrekt kritiekloos interview (“Mijn cliënt is onschuldig en mocht hij toch schuldig zijn, zijn er voldoende verzachtende omstandigheden”). Hoe kunnen processen nog eerlijk zijn als het hele moraliteitsonderzoek, alle gerechtelijke sporen en nu dus ook het pleidooi van de advocaat al jaren voordien in de media te zien is?

Drie volksvertegenwoordigers – Thierry Giet (PS), Christian Brotcorne (cdH) en Valérie Déom (PS) – hebben in de Kamer de spoedbehandeling gevraagd van een wetsvoorstel dat de gerechtsjournalistiek aan banden wil leggen. Rechters zouden in kort geding publicaties of foto’s kunnen verbieden die “het vermoeden van onschuld kunnen schenden”.

De journalistenbond AVBB is terecht in alle staten over dit voorstel. Alleen spijtig dat er vanuit die hoek weinig reflectie komt over het klimaat waarin politici dergelijke wetten nodig achten.

(De auteur werd hierover geïnterviewd in Peeters & Pichal op Radio 1: http://www.radio1.be/programmas/peeters-pichal/waarom-fascineert-de-ene-moord-wel-de-andere-niet)