Het geslaagde debat in Edegem vond plaats op vrijdag 28 oktober en werd georganiseerd door de ‘linkse volksbeweging’ DIEM (Democratie in Edegem) en de plaatselijke afdeling van het Masereelfonds. De partijen sp.a en PVDA kruisten er de degens over ‘de toekomst van links’. Bij de sp.a liet voorzitter John Crombez zich op het laatste nippertje vervangen door Aaron Ooms, voorzitter van de Jongsocialisten. Voor de PVDA trad voorzitter Peter Mertens in het strijdperk. Het debat werd gemodereerd door Patrick Humblet, professor in arbeidsrecht (Universiteit Gent).
Bij de start van het debat mochten Ooms en Mertens hun licht laten schijnen over het thema ‘werkbaar en wendbaar werk’ en de manier waarop minister Kris Peeters (Werk) dit wil invullen. De aanpak van Peeters stuit op veel verzet van de vakbonden, en ook menig werkgever is er niet altijd enthousiast over. Volgens de vakbonden wil Peeters gewoon ondernemingen de kans geven om nog meer ‘goedkope flexibiliteit’ te organiseren. Niet wat werkende mensen nodig hebben.
“Na de Tweede Oorlog was een vaste baan lange tijd iets wat mensen een stuk zekerheid gaf”, zegt Peter Mertens. “Maar de Europese Unie wil een hele andere kant op. In heel wat Europese landen zien we een explosie van mini-jobs, tijdelijke jobs en deeltijdse banen, waar mensen geen zekerheid of een goed inkomen uit halen. Deze trend kwam overgewaaid uit Duitsland, maar in België, Italië, Frankrijk zien we gelijkaardige ontwikkelingen. Door de bankencrisis (2008) gingen in Europa 10 miljoen jobs verloren, en de digitalisering dreigt in de komende 20 jaar nog eens 5 tot 7 miljoen banen te doen sneuvelen. Geen gunstige vooruitzichten voor de tewerkstelling dus.”
30-urenweek
Mertens zegt dat we een keuze zullen moeten maken: ofwel wordt werken een voorrecht voor een beperkte groep die almaar harder moet werken, ofwel kiezen we voor arbeidsherverdeling waarbij productiviteitswinst wordt gebruikt om arbeid meer te spreiden. “De 30-urenweek moet de nieuwe norm worden, met behoud van loon. Zo wordt het voor werknemers gemakkelijker om werk en gezin te combineren. Tegelijk maak je zo meer banen voor jongeren.”
Bij de Jongsocialisten delen ze de mening dat ‘we met zijn allen samen minder moeten gaan werken’. “Wij wilden van de 30-urenweek een programmapunt van de hele sp.a maken maar dat is ons niet gelukt”, erkent Aaron Ooms. “Onze partij pleit wel voor arbeidsduurvermindering met behoud van loon. Ik deel de allergie van Mertens voor al die flutjobs die veel armen creëren. Maar er moet ook vrijheid zijn: mensen moeten zelf kunnen kiezen of ze veel uren willen werken, of juist niet. De nieuwe verdeling van arbeid kan worden gefinancierd door rijkdom sterker te herverdelen dan nu gebeurt.”
“Al in de jaren 1930 voorspelde econoom John Maynard Keynes dat de mensen in 2030 nog maar 3 uur per dag zouden werken, met behoud van loon. Die voorspelling is waar te maken maar dan moet er minder geld gaan naar aandeelhouders en naar al wie niet mee onze welvaart creëert. Minder werken kan onze samenleving een boost geven.”
Peter Mertens snapt sommige keuzes van sp.a dan weer niet. “In de vorige regering zorgde die partij er mee voor dat mensen langer moesten werken en behield ze de notionele intrestaftrek (een fiscaal cadeau voor grote bedrijven, nvdr). Het is hopen op een kentering bij sp.a. Maar in Nederland, Frankrijk en Duitsland zie je dat de socialisten nu niet meteen voor een positieve kentering zorgden. Wat we nu meemaken, is al 10 of 15 jaar aan de gang, en sp.a is daar mee verantwoordelijk voor.”
‘Kentering bij sp.a’
“Er is wel degelijk een kentering bij de sp.a, al is nog niet iedereen mee”, aldus Ooms. “De partijleiding geeft nu toe dat het fout was om de wachtuitkeringen voor jongeren te schrappen. Maar in vorige regeringen realiseerden we ook goede dingen, zoals een meer doorgedreven strijd tegen fiscale fraude. Voor mij is het geen optie om te wachten tot we een absolute meerderheid halen. In een optimistisch scenario kan ‘links’ misschien 40 procent van de stemmen halen. Je blijft dus aangewezen op coalities en compromissen. Wat de sp.a zelf betreft, hebben we nog een lange weg te gaan. Maar ik geloof dat het zal lukken met John Crombez.”
Moderator Humblet constateert dat betogingen en acties van vakbonden vaak veel volk trekken maar ook dat werkgevers en anderen steen en been klagen over ‘de vele stakingen’. Of het ook anders zou kunnen in de 21ste eeuw?
Stakingsrecht
“Het stakingsrecht mag zeker niet worden aangetast”, vindt Ooms. “Dat is het sterkste middel dat vakbonden en werkmensen hebben om de werkgevers te doen luisteren. Het is wel dat zo dat heel wat jongeren en anderen bepaalde stakingen als erg hinderlijk ervaren. Politieke partijen en bonden moeten daarom samen nadenken over andere, aanvullende actiemiddelen. Een burgerbeweging als Hart boven Hard is in dat opzicht zeker een meerwaarde.”
Mertens wijst op technologische ontwikkelingen waardoor heel veel mensen, vaak jongeren, tegenwoordig kleine, slechtbetaalde baantjes sprokkelen op ‘digitale platforms’. “Een nieuwe kwetsbare groep van allemaal ‘kleine zelfstandigen’. Met de vakbond is het mogelijk om voor die groep een vuist te maken. We moeten de vakbond resoluut verdedigen, want ook in deze eeuw is die tegenmacht absoluut noodzakelijk.”
De PVDA-voorman merkt op dat de EU en nationale regeringen verwoede pogingen doen om vakbonden te verzwakken, cao’s open te breken en ‘in naam van de vrijheid’ individuele afspraken met werknemers te promoten. “Burgerbewegingen zijn prima maar ze kunnen niet de plaats innemen van vakbonden. Ik geloof dat de vakbond een modern instrument is en blijft. We moeten ook de nieuwe generatie diets maken dat de vakbond erg belangrijk is.”
Betaalstaking
Groen en anderen pleiten wel ’s voor ‘de betaalstaking’ als alternatief voor de klassieke trein- en busstakingen. “Maar de betaalstaking is wettelijk niet geregeld”, aldus Mertens. “Veel syndicalisten organiseren creatieve acties maar spijtig genoeg halen die zelden de voorpagina van de kranten. Als de NMBS-directie zonder serieus overleg miljarden euro’s bespaart en treinbegeleiders wil weg saneren, moet ze niet verbaasd zijn dat de spoorbonden uiteindelijk besluiten om te staken.”
Ooms vindt dat betaalstakingen dan maar wettelijk mogelijk moeten worden gemaakt. “Een drukkingsmiddel werkt alleen als het ook financiële gevolgen heeft. Het werk neerleggen moet uiteraard mogelijk blijven maar we moeten ook het arsenaal aan actiemiddelen vergroten zodat de steun voor de vakbonden kan groeien. En het is ook belangrijk dat er goed wordt gecommuniceerd over de motieven om te staken.”
“Andere actiemiddelen mogen alleen niet de staking volledig vervangen”, waarschuwt Mertens. “Bij Open VLD vragen ze uitdrukkelijk een minimale dienstverlening in bepaalde bedrijven, maar die eis dient alleen om het effect van stakingen te kunnen uithollen. Overigens, wanneer het over de NMBS gaat, zijn de werkgevers pas goed boos wanneer ook het goederenvervoer wordt lamgelegd.”
Grote fortuinen belasten
Moderator en publiek willen ook graag weten hoe sp.a en PVDA denken over een rechtvaardiger belastingsysteem. Op dit vlak lijkt PVDA toch een stuk doortastender en krachtdadiger dan sp.a.
“Na de bankencrisis van 2008 werden vermogende families nog veel rijker en kwamen er heel wat werkende armen bij”, stelt Mertens. “Wereldwijd is de tegenstelling tussen arm en rijk groter dan ooit. Momenteel bezitten 65 mensen op deze aarde evenveel als de helft van de wereldbevolking. We hebben dan ook nood aan een miljonairstaks of belasting op grote fortuinen. En het is nodig om ervoor te zorgen dat àlle bedrijven correct belastingen betalen.”
De miljonairstaks van de PVDA zou naar verluidt 2 procent van de Belgische gezinnen raken. “Met deze maatregel zouden we jaarlijks 8 miljard euro verdienen die we kunnen investeren in de sociale zekerheid en in voorzieningen. De vermogenstaks ligt volledig in de lijn van wat de Franse econoom Thomas Piketty voorstelt. Hij verzet zich tegen flauwekul zoals een vermogenswinstbelasting. “Voor ons is een vermogenswinstbelasting niet meer dan wat gepruts in de marge.”
“Ik heb helemaal niks tegen mensen die rijk zijn”, reageert Ooms. “Maar ik vind wel dat iedereen volgens de eigen draagkracht moet bijdragen tot de maatschappij. Bij de sp.a zien wij een vermogenswinstbelasting als een eerste stap naar een betere herverdeling van rijkdom. Gwendolyn Rutten (Open VLD) had felle kritiek op de meerwaardebelasting van CD&V die volgens haar ‘de middenklasse’ zou treffen. Maar dat is helemaal niet waar. Als sp.a vinden wij dat iedereen moet bijdragen, en niet alleen de 2 procent rijksten.”
Mertens situeert het grootste deel van het probleem zeker niet bij de rijkste laag van de middenklasse. “Een normaal mens beseft zelfs niet wat steenrijken zoals de familie De Spoelberch (aandeelhouder in AB InBev) bezitten. Als zo’n familie een miljonairstaks moet betalen, voelt ze dat gewoon niet. Ook de middenklasse heeft er belang bij dat we de allerrijkste bevolkingslaag correcter belasten. We moeten die middenklasse mee warm maken voor onze strijd voor een eerlijke fiscaliteit.”
“Je hebt een punt als je zegt dat die 2 procent een miljonairstaks niet zal voelen”, antwoordt Ooms. “Maar mensen die maandelijks netto 5.000 tot 15.000 euro verdienen, kunnen ook gerust wat meer bijdragen.” Mertens: “Laten we de hoogste belastingschalen in de inkomstenbelasting opnieuw invoeren. Ik ben daar zeker niet tegen. Maar die maatregel op zich zal natuurlijk geen fortuinen opleveren. De échte financiële misdaad vind je bij een andere categorie mensen, diegenen die met hun geld proberen te vluchten naar Zwitserland, Monaco, Panama.”
Discriminatie bestrijden
Ook de strijd tegen discriminatie komt aan bod tijdens het debat. Er is een antidiscriminatiewetgeving en er zijn diverse instellingen die discriminatie moeten bestrijden, en toch blijven de problemen zeer reëel.
“Discriminatie is één van de grote problemen in onze samenleving”, zegt Ooms, die zelf werkt met vluchtelingen. “Wanneer ze een woning moeten zoeken, worden vluchtelingen met veel discriminatie geconfronteerd. Iets waar we ons als mens en als partij niet mogen bij neerleggen. Laten we daarom ‘mystery calls’ invoeren en hard optreden wanneer bepaalde feiten worden bewezen. Daarnaast hebben we nood aan een ander soort maatschappij. Huisbazen blijken dikwijls terughoudend wanneer je een appartement zoekt voor een vluchteling. Maar de sfeer verandert meer dan eens wanneer je beide partijen samenbrengt rond de tafel. Mensen moet veel meer met elkaar babbelen. Waarom reageren we vaak zo angstig wanneer er nieuwe mensen in onze wijk komen wonen? De mensen van links moeten op dat vlak het goede voorbeeld geven.”
Mertens onderschrijft de noodzaak van ‘mystery calls’ of praktijktests. “Veel mensen vallen uit de boot op de woningmarkt. Als een verhuurder discrimineert, moet dat streng worden bestraft. We moeten ambitieus zijn en streven naar meer betaalbare woningen en meer jobs voor mensen. Er is een Marshallplan nodig om veel meer sociale huisvesting te creëren. Verder snap ik best dat iemand kribbig of gefrustreerd reageert wanneer hij jarenlang op de wachtlijst staat en ziet dat een vluchteling (soms) wel aan de bak komt.”
War on Terror
Peter Mertens trekt de discussie open en verwijst naar de ruimere vluchtelingenthematiek. “We maken nu al 15 jaar de ‘War on Terror’ van de Amerikanen mee, maar de planeet is er alleen maar onveiliger op geworden. De oorlogspolitiek heeft het hele Midden-Oosten uiteengereten. Allerlei tegenstellingen werden aangewakkerd en het salafisme kreeg nog meer de wind in de zeilen. In Irak werd een monster geschapen. Een bloedige burgeroorlog zoals die in Syrië kan je alleen oplossen door alle strijdende partijen met elkaar te laten onderhandelen.”
“Na de barbarij van de Tweede Wereldoorlog trok de mensheid bepaalde lessen: op een beschaafde planeet heeft iedereen bepaalde basisrechten, en dat geldt ook voor vluchtelingen. Meer dan ooit moeten we ons scharen achter het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties.”
“Met dat laatste ben ik het helemaal eens”, stelt Ooms. “Toen onze voorzitter het plan van de Nederlander Diederik Samsom (over push-backs, nvdr) steunde, werd hij teruggefloten door de Jongsocialisten en andere sp.a’ers. Wat het oorlogsgeweld betreft, zeg ik dat er meer vluchtelingen zullen komen zolang we bommen blijven gooien. Maar we moeten ook iets doen aan de productie van wapens. Ik ben heel trots op wat de Waalse minister-president Paul Magnette (PS) ondernam in het CETA-dossier maar Wallonië exporteert wel veel wapens naar het Midden-Oosten.”
De sp.a is gekant tegen de aankoop van nieuwe peperdure gevechtsvliegtuigen voor het Belgisch leger, aldus nog Ooms. “Maar ik wil zeker niet zeggen dat België nooit meer mag deelnemen aan militaire operaties onder een VN-mandaat, desnoods zelfs met ‘boots on the ground’. Het kan toch niet zijn dat we lijdzaam toekijken wanneer we genocides of misdrijven tegen de menselijkheid zien plaatsvinden? Mijn mening is dat de VN op een aantal momenten zeer zeker als ‘gendarm van de wereld’ moet optreden.”
Samen front vormen
In de slotfase van het debat rijst de belangrijke vraag hoe beide partijen aankijken tegenover de zo vaak gevraagde ‘progressieve frontvorming’.
“In Wallonië staat de PVDA momenteel sterk, en daar krijgen we voortdurend de vraag of we in een regering met de PS zouden stappen”, antwoordt Mertens. “Persoonlijk maak ik een onderscheid tussen diverse niveaus. Op federaal vlak zitten we in een Europees keurslijf, waarbij regeringen zwaar moeten besparen, privatiseren en meer armoede laten ontstaan. In zo’n EU kan je geen linkse politiek voeren. Kijk hoe er enorm veel druk is uitgeoefend op de Griekse premier Tsipras. Die man was niet zo radicaallinks maar wilde gewoon zijn eigen politiek kunnen voeren.”
“De PVDA wil niet met om het even wie in bed kruipen. In Frankrijk hadden de kiezers heel veel hoop gevestigd op de PS van François Hollande, maar kijk wat er gebeurde toen die aan de macht kwam. De Fransen werden zwaar teleurgesteld, en het Front National floreert er. Hier bij ons mag de PVDA zeker niet te overhaast in een regering stappen want dan zal haar houdbaarheidsdatum snel verstreken zijn.”
Op lokaal vlak liggen de zaken heel anders. “In het Antwerpse district Borgerhout besturen PVDA, sp.a en Groen samen. Daar zijn we zo’n beetje het dorp van Asterix dat weerstand biedt in het Antwerpen van de N-VA. Heel lokaal kan je natuurlijk geen enorme veranderingen doordrukken. Als partij willen we graag praten over een kartel met sp.a en Groen in Antwerpen, maar in de praktijk zien we dat de deur potdicht blijft voor ons. En stel dat we er toch in slagen om met ons drieën de krachten te verenigen, dan nog wordt het lastig om Antwerpen te kunnen besturen. Zelfs wanneer wat nog resteert van CD&V met ons zou meedoen hebben we daar wellicht nog geen meerderheid.”
Aaron Ooms is Oostendenaar en wil zich dan ook niet te veel uitspreken over de Antwerpse situatie. “Hoe dan ook moet PVDA daar praten met onze nieuwe lokale voorman, Tom Meeuws. Hij is nu dé man met wie moet worden gepraat. De Jongsocialisten geloven naar verluidt in het idee van een progressieve frontvorming.
Niet aan de zijlijn
“Voor een partij als sp.a is het niet aantrekkelijk om aan de zijlijn te blijven staan en wat te roepen. Daar hebben de werkende armen ook niets aan. Het is beter dat links aanwezig is in regeringen. En mee regeren betekent inderdaad ook dat je compromissen moet aangaan en soms maatregelen moet slikken die je eigenlijk niet goed vindt. Ik wil liever helpen om de armoede terug te dringen dan vanuit de oppositie staan te roepen dat de armoede naar omlaag moet.”
Ooms ziet samenwerking met Groen en PVDA best zitten. “Met Groen is het makkelijker omdat we met hen al heel wat samenwerking hebben op lokaal niveau. Sp.a, PVDA en groen moeten wel stoppen met het bestrijden van elkaar. Als individuele partij scoor je daar soms mee, maar de linkerzijde als geheel wordt er alleen maar slechter van.”
Voor Peter Mertens is het belangrijk om kiezers die nu stemmen op N-VA, VB of Open VLD zoveel mogelijk te overtuigen om terug te keren naar de linkerzijde van het politieke spectrum. “Maar veel kiezers zien politici als zakkenvullers en mensen die zichzelf bedienen. Als je ziet dat iemand als Kathleen Van Brempt (sp.a) in het Europees Parlement 10.000 euro per maand verdient, dan weet je toch dat zoiets niet klopt? Als progressieve politici moeten we streven naar meer rechtvaardigheid en meer gelijkheid.”
Of de PVDA ooit met een partij als Open VLD in een regering zou kunnen zitten, wil moderator Humblet nog weten. “Zeker niet met de Open VLD van Gwendolyn Rutten”, aldus Mertens. “We kunnen misschien wel babbelen met liberalen van een heel ander slag. Iedereen moet ergens een streep in het zand trekken. Deelnemen aan een bestuur is gekoppeld aan bepaalde eisen en breekpunten. De vermogensbelasting is voor mij zo’n breekpunt.”
“De sp.a kan wel stappen in een regering waar ook Open VLD in zit”, stelt Ooms. “Natuurlijk hebben wij onze eigen breekpunten. Maar je kan het beleid ook een stuk socialer maken zonder per se een vermogensbelasting te realiseren.”
