Voorbij Winnetou en Pocahontas: Inheemse wijsheid als kompas voor de toekomst
Eén van de zeven mensen die we interviewden in het kader van ons boek ‘Voorbij Winnetou en Pocahontas’ is Nick Tilsen, oprichter en CEO van NDN Collective, een Inheemse non-profit met thuisbasis in Rapid City in Zuid Dakota. Nick is Lakota en Joods en groeide op te midden van de strijdbeweging American Indian Movement of AIM.
De 85 jarige Madonna Thunder Hawk, icoon van het Inheems verzet in de VS, vertelde ons over Nick en NDN Collective: ‘Vandaag hebben we een geweldige organisatie van jongere mensen, het NDN Collective. Wij waren hun grootouders, zij zetten onze strijd voort.’
NDN Collective werd opgericht in 2018 in Rapid City. Het werkt samen met ruim 200 Inheemse groepen in Noord-Amerika en zet zich in voor zelfbeschikking, rechtvaardigheid en duurzame ontwikkeling voor Inheemse gemeenschappen.
‘NDN’ is trouwens een populaire afkorting voor ‘Indian’ in online communities. Kort samengevat is NDN Collective een strijdbare, eigentijdse beweging die Inheemse kracht centraal stelt. Bij wijze van voorpublicatie volgt hier een stuk uit het gesprek dat we met Nick Tilsen voerden.
Het stoeprandeffect
NDN Collective schreef een rapport over de eerste vijf jaar van hun bestaan. Dat vermeldt dat ze ook werken aan een paradigmaverschuiving in hoe de samenleving denkt over economische ontwikkeling.
Je vindt er hun definitie van wat rijkdom is. ‘Inheemse rijkdom is een levenskwaliteit en een mentaliteit die het welzijn van familie en gemeenschap omvat, de zorg voor relaties (jezelf, gezin, familie, gemeenschap, land, omgeving) en een geest van vrijgevigheid.
Geld is een middel om in basisbehoeften te voorzien (veiligheid, voedsel, onderdak, onderwijs) en financiële zekerheid en zelfbeschikking te brengen, zodat men een “goed leven” kan leiden, overvloedig in sociaal en cultureel delen.’
‘Inheemse rijkdom is een levenskwaliteit en een mentaliteit die het welzijn van familie en gemeenschap omvat, in een geest van vrijgevigheid’
Deze definitie staat haaks op de westerse definitie van rijkdom, die draait om het verzamelen van zoveel mogelijk geld en materiële bezittingen zonder je te bekommeren om het welzijn van mensen of de planeet.
Of hij [Nick Tilsen] iets meer kan vertellen over hun doelstellingen voor dat aspect?
‘Wel, we hebben de gekke theorie dat wanneer je investeert in de meest gemarginaliseerde groep mensen, daar oplossingen uit voortkomen die breder zijn. Als je investeert in die gemeenschappen en die opbouwt op een rechtvaardige, billijke manier, dan leert je dat eigenlijk hoe je verandering kunt creëren.
Daarom is NDN Collective ervan overtuigd dat wanneer je op een rechtvaardige manier investeert in Inheemse mensen, dat dit in feite een rechtvaardigere en billijkere samenleving oplevert voor alle mensen en voor Moeder Aarde. Een deel hiervan zijn lessen uit de emancipatiebeweging, weet je.
Ben je bekend met het curb effect of “stoeprand-effect”? Dat is iets dat voortkwam uit de beweging voor gelijkheid voor mensen met een beperking. Op een gegeven moment [in 1990] leidde die beweging tot de Americans with Disabilities Act die zorgde voor toegankelijke toiletten en ook voor schuine stoepranden. Zo kon iemand in een rolstoel van stoep naar stoep rollen.
Toen bleek dat het aantal verkeersdoden in de VS met bijna zeventig procent afnam. Want mensen gingen de zebrapaden gebruiken omdat de stoepranden er waren afgevlakt en ze niet op de stoeprand hoefden te stappen. Het bewees dat wat goed is voor mensen met een beperking, eigenlijk goed is voor alle mensen.
‘Inheemse mensen hebben het vermogen om beslissingen te nemen die gevolgen hebben voor alle mensen over de hele wereld’
Ik geloof dat in de 21e eeuw Inheemse mensen mogelijk eenzelfde effect kunnen hebben als dat van de afgevlakte stoepranden. Vooral omdat we ons in een tijd van wereldwijde klimaatcrisis bevinden. Tachtig procent van de ecologische biodiversiteit van de wereld is in handen van Inheemse mensen. Zij dragen er zorg voor, voor de hele mensheid, midden deze klimaatcrisis.
Eigenlijk bewijst dit dat Inheemse mensen het vermogen hebben om beslissingen te nemen die gevolgen hebben voor alle mensen over de hele wereld. Dat is dus onze filosofie.
Door Inheemse zelfbeschikking te ondersteunen, heb je de mogelijkheid om systeemveranderingen teweeg te brengen in enkele van de grootste uitdagingen waar de mensheid voor staat. Tegelijkertijd verbeter je de levenskwaliteit en levensverwachting voor Inheemse mensen.’
Deze wereldwijde visie wordt ook duidelijk op andere plekken in het werk van NDN Collective. Bovenop hun focus op het lokale werk in hun eigen gemeenschap en voor andere Inheemse gemeenschappen van het westelijk halfrond, doen ze ook mee met de COP-klimaattoppen. En ze spreken zich zoals gezegd expliciet uit voor solidariteit met Palestina. (…)
De strijd om ‘He Sapa’, de Black Hills
Wat Nick zegt over solidariteit, verantwoordelijkheid en het volgen van lokaal leiderschap brengt me weer terug bij de strijd voor de Black Hills en de verschillende samenwerkingsverbanden tussen Inheemse en niet-Inheemse mensen en organisaties die er deel van uitmaken.
De Lakota beschouwen de Black Hills als heilig. Daar situeert zich onder meer hun ontstaansgeschiedenis. In 1868 werden die Black Hills voor altijd toegewezen aan de Lakota in het Verdrag van Fort Laramie. In 1874 werd er goud gevonden. Daarop werden de Black Hills ingenomen door kolonisten met steun van de VS-overheid. Mount Rushmore werd uitgehakt in de Black Hills. Ik vroeg me af of hij wat meer kon vertellen over de lange geschiedenis van strijd voor de Black Hills.
‘De strijd om de Black Hills, is de langste juridische strijd over land in de geschiedenis van de VS en van het Amerikaanse rechtssysteem. Meer dan zestig nations, niet alleen de Lakota, gebruikten de Black Hills voor ceremonies en kwamen hier om te bidden op de heilige plaatsen.
Dit gebied is een van de plaatsen waar mensen zich het langst hebben verzet tegen de regering van de VS. Hier bestaat bijgevolg een diepgewortelde cultuur van verzet. Ik denk dat de Black Hills op verschillende momenten in de geschiedenis een trefpunt waren. En er is de diepe onrechtvaardigheid van Mount Rushmore en de symboliek die dat heeft gehad voor de Inheemse bevolking.
Diezelfde cultuur van verzet leidde tot verzet tegen mijnbouw hier in de Black Hills. Dat creëerde een interessante dynamiek, want plotseling had je mensen die het politiek gezien over veel dingen niet met elkaar eens waren, maar elkaar toch vonden rond het gevecht tegen de mijnbouw.
‘Er was altijd het idee dat cowboys en ‘Indianen’ niet anders deden dan op elkaar schieten. Maar hier stonden we dan!’
De American Indian Movement (AIM) was gericht op Inheemse rechten en soevereiniteit. Maar de kwestie van het milieu en het verzet tegen de mijnbouw in de Black Hills creëerden uiteindelijk een andere invalshoek voor samenwerking.
Een van de grote bedreigingen in de Black Hills aan het eind van de jaren 70 en het begin van de jaren 80 van vorige eeuw had te maken met uranium. Die hele geschiedenis van verzet leidde in 1980 tot de Black Hills International Survival Gathering. Dat was een historische bijeenkomst omdat de Inheemse volksbeweging, de milieubeweging en de ‘no nukes’-beweging er samenkwamen.
Tien dagen lang kwamen daar 10.000 mensen per dag naartoe. Een Survival Gathering kan je niet zomaar afkondigen. Zoiets moet je opbouwen en dat was ook gebeurd. Er was altijd het idee dat cowboys en ‘Indianen’ niet anders deden dan op elkaar schieten. Maar hier stonden we dan!
Een grote voorvechter van de alliantie was Marv Kammerer. Hij is een witte cowboy van intussen bijna 90. Hij stelde zijn ranch open voor de Black Hills International Survival Gathering. Die ranch grenst aan de Ellsworth luchtmachtbasis, de grote luchtmachtbasis hier. Ze maakten er een enorm vredessymbool dat nog regelmatig herschilderd wordt zodat de piloten en bemanning dat kunnen zien vanuit de vliegtuigen die hier landen of opstijgen.
Je zag dat er een soort solidariteit begon te groeien, dat men begon te erkennen dat we niet alleen op één lijn zaten wat betreft milieubescherming. Ze erkenden ook dat een deel van het land dat ze hadden, het resultaat was van vestigingskolonialisme.
Dat was een groot verschil. Het waren de gesprekken over milieubescherming die leidden tot die gesprekken over, “hé, wacht eens even. Er is hier een structureel probleem met racisme, witte suprematie en vestigingskolonialisme. En kolonisatie is eigenlijk een van de grootste bedreigingen voor Moeder Aarde en het milieu”.
Duizenden mensen werden rond deze kwesties gepolitiseerd op de Internationale Survival-bijeenkomst.
Op hetzelfde moment dat dat gaande was, had je het vonnis van het Hooggerechtshof over de Black Hills. Het Hooggerechtshof stelde dat het stelen van de Black Hills een van de meest grove schendingen van de Amerikaanse grondwet is in de geschiedenis van de VS. Toch besloten ze het land niet terug te geven maar alleen een vergoeding te betalen.
‘Verschillende overwinningen zorgden ervoor dat het delven van uranium volledig werd stopgezet in de Black Hills’
Daarna deden we het nodige mobilisatiewerk om ervoor te zorgen dat de Lakota-stammen zich verzetten tegen het accepteren van het geld voor de Black Hills. Al die gebeurtenissen en strijdbewegingen hebben allemaal met elkaar te maken. Je bouwt een politiek instrument, een politieke analyse en een krachtige beweging op en dat is breed bekend geworden.’
Uiteindelijk zorgden verschillende overwinningen in de rechtbank ervoor dat het delven van uranium volledig werd stopgezet in de Black Hills.
Ook een stort voor radioactief afval werd er in 1984 geblokkeerd. In 1987 had de Honeywell Corporation plannen om een wapentestgebied op te zetten in de Black Hills, onder meer voor wapens met verarmd uranium. Ranchers in de buurt verzetten zich en kregen daarbij hulp van de Lakota. Hier speelde Nicks moeder, JoAnn Tall, een hoofdrol.
De media hadden het over een coalitie van ‘cowboys’ en ‘Indianen’. De naam Cowboy Indian Alliance, met de grappige afkorting CIA, werd door de activisten overgenomen als een geuzennaam. Onder druk van het gezamenlijke verzet en de media-aandacht liet Honeywell de plannen voor het wapentestgebied vallen nog voor het jaar om was.
Onze bevrijdingen zijn verbonden met elkaar
‘De Black Hills blijven een rode draad in alles. Toen we besloten om de LANDBACK- beweging te activeren, hebben we de bewuste, strategische beslissing genomen dat de Black Hills de plek zou zijn waar we die beweging vooruit zouden stuwen, ook op lokaal niveau.
Nu spoel ik vooruit naar 2020 toen we protesteerden tegen Donald Trump bij Mount Rushmore. Het doel van die actie was goed doordacht. Je moet dit soort momenten begrijpen. 2020 was het jaar van de opstand na de dood van George Floyd. Er vond een raciale confrontatie plaats in dit land, met zijn verleden van hoe het Zwarte mensen, mensen van kleur en Inheemse mensen heeft behandeld.
‘Wat kunnen we doen als Inheemse mensen, om solidair te zijn met de opstand tegen het racisme?’
Het was ook de tijd van de COVID-epidemie. De Lakota nations van deze regio sloten hun grenzen voor mogelijk besmette buitenstaanders om onze ouderen te beschermen. De gouverneur van South Dakota, Kristi Noem, nu Directeur Homeland Security voor de hele VS, stond op het punt de Nationale Garde naar de reservaten te sturen om ons te dwingen om onze wegversperringen op te heffen.
Op dat moment besloot Donald Trump een campagne te voeren om zijn basis te versterken! Hij kondigde aan dat hij naar Tulsa zou gaan [de site van het Tulsa Race Massacre waar in 1921 in twee dagen honderden Zwarte mensen werden vermoord en de hele ‘Black Wall Street’-wijk werd vernietigd door witte omwonenden], ter ‘herdenking’ van Juneteenth, het einde van de slavernij in de VS.
Dus trokken we naar Tulsa op Juneteenth. En daarna gingen we naar de Black Hills voor 4th of July. Toen beseften we dat het een historisch moment was. Wat kunnen we doen als Inheemse mensen, om solidair te zijn met de opstand tegen het racisme?
Ik zag hoe ze in het hele land standbeelden begonnen omver te gooien, van Robert E. Lee, een boegbeeld van de Zuidelijke slavernijstaten, en ook van Christopher Columbus. Maar Mount Rushmore is geen standbeeld dat je kunt omverwerpen. Het enige wat je kan doen is het land teruggeven.
'Ik ben niet geïnteresseerd in feelgood gesprekken. We moeten verschuivingen creëren in de structurele problemen van onze mensen'
De LANDBACK-beweging bestond al voor 2020, maar ze was nog niet naar buiten gebracht in de reguliere samenleving. Ik weigerde jarenlang om deel te nemen aan gesprekken over de relatie tussen ‘Indianen’ en witten. Ik ben niet geïnteresseerd in feelgood gesprekken over hoe we met elkaar kunnen opschieten. We moeten verschuivingen creëren in de structurele problemen waar onze mensen mee te maken hebben.
Daarom hou ik van de insteek van LANDBACK. Als je niet bereid bent om te praten over wat er met ons land is gebeurd en de teruggave van dat land aan onze mensen, dan weet ik niet of je bereid bent om een gesprek te hebben over herstel of over onze relaties. Onze economie, cultuur en spiritualiteit zijn met elkaar verweven en diep verbonden met het land en onze band daarmee.
Zo begonnen deze kwesties samen te komen. Mensen begrepen dat als Zwarte mensen oproepen tot herstelbetalingen en reparatie en Inheemse mensen oproepen tot het teruggeven van land, we eigenlijk geloven in een wereld waarin beide dingen kunnen bestaan omdat onze bevrijding met elkaar verbonden is.
Dat heeft de geschiedenis ons laten zien. Witte suprematie heeft ons vaak tegen elkaar opgezet, Zwarte mensen en Inheemse mensen. Het leek wel een strijd om de bodem van de onderdrukkings-Olympiade.
‘De Black Hills Restoration Act bewijst dat LANDBACK de meest betrouwbare manier is om de bescherming van het ecosysteem veilig te stellen’
Momenteel voeren we hier in de Black Hills twee grote campagnes. Er is de “Bescherm de He Sapa”-campagne die over het beschermen van het milieu en het water gaat.
De grootste bedreiging daarvoor is op dit moment de mijnbouw in de He Sapa, de Black Hills. Bijna 25 procent van de hele Black Hills ligt nu onder mijnbouwclaims. Die gebeuren op publieke gronden in de Black Hills. Daartegen organiseren we verzet. We bereikten een verbod op nieuwe mijnbouw-leases voor de komende twintig jaar in de regio van de Rapid Creek-waterscheiding en rond Pactola.
Dat is een van de belangrijkste drinkwaterbronnen in de Black Hills voor mensen in Rapid City. We kregen dat voor elkaar met de voormalige minister van Binnenlandse Zaken, Deb Haaland [de eerste Inheemse minister van de VS, nvdr]. Haar leiderschap, samen met een heleboel lokale organisaties en belangenbehartiging, zorgden ervoor dat dat gelukt is.
De tweede grote campagne is LANDBACK, de strijd om het gestolen land in de Black Hills terug te geven aan het Lakota-volk. We werkten onder meer samen met de verdragsraden en de reservaatoverheden om een Black Hills Restoration Act te introduceren. Die zou de federale openbare gronden in de Black Hills teruggeven aan het Lakota volk. Het gaat om ongeveer tachtig procent van de gronden.’
De Black Hills Restoration Act bewijst dat LANDBACK de meest betrouwbare manier is om de bescherming van het ecosysteem veilig te stellen. Het legale mechanisme dat al die mijnbouwclaims toelaat is de Algemene Mijnbouwwet van 1872, die alle publieke gronden daarvoor openstelt.
Wanneer de Black Hills terugkeren in handen van de Lakota, vervalt de toepasselijkheid van de Mijnbouwwet. Dan zal het aan de Lakota zijn om hun culturele en spirituele verantwoordelijkheden tegenover de Black Hills opnieuw op te nemen en het land te beschermen.
‘Onze waarden om alles met respect te behandelen, inclusief families en niet-menselijke wezens, is net wat ons intact heeft gehouden’
Ik vraag me af of niet-Inheemse partners volgens Nick het belang inzien van Inheemse soevereiniteit en van de verdragen. Of zijn het enkel samenwerkingen als het hen uitkomt om hun eigen doelen te bereiken?
‘Allebei volgens mij. Ik denk dat deze momenten een kans zijn. Sommige mensen denken door en beseffen dat ze het hele stroomgebied van de Black Hills kunnen beschermen, gewoon via de LANDBACK-strategie. Dan beginnen ze zich te verdiepen hoe dat in elkaar zit, in plaats van het onderwerp te ontwijken.
Organisatiewerk creëert een soort pad om die gesprekken te voeren. Maar dit is systematisch werk. Dit is niet van, we hebben dit, dit en dit gedaan en 24 maanden later hebben we deze campagne gewonnen en hebben we de Black Hills terug. Dat gaat enkel gebeuren als we mensen politiek meekrijgen.
LANDBACK maakt sommigen bang omdat ze denken dat we voor hun stukje grond komen en hun 2,5 kinderen en hun hond. Dan is de eerste reactie vaak zoiets als “ik doe de deuren op slot en kijk door een kiertje achter het gordijn”, weet je? Ze begrijpen niet dat we wat ons als volk is overkomen niet willen herhalen op anderen. Onze waarden om alles met respect te behandelen, inclusief families en niet-menselijke wezens, is net wat ons intact heeft gehouden.’
Welke mogelijkheden ziet Nick op dit moment voor mensen in Europa om Inheemse soevereiniteit te ondersteunen, of specifiek NDN Collective?
‘Er zijn een soort van piekmomenten in de geschiedenis waarop mensen zeggen, “oh, hey, wacht, er zijn nog steeds Inheemse mensen”’
‘Ik denk dat een van de grote terreinen de kwestie van de Black Hills is. Het meer structurele werk op langere termijn bestaat erin om ons van middelen te voorzien en ons te ondersteunen. Zo kunnen we ons organiseren om ons eigen zelfbeschikkingsrecht te winnen en om onze politieke leiders te vormen.
Maar ook om het moeilijke helende werk te doen, want we zijn overlevenden van vestigingskolonialisme en genocide. Daarom is er veel disfunctioneren in onze gemeenschappen en dus ook in onze bewegingen.
De andere manier is om onze verhalen te versterken. Het uitwissen van Inheemse mensen is actief en hardnekkig, tot op vandaag. Daarom hebben sommige mensen zoiets van: “ik wist het niet” of “de enige keren dat ik over Indiaanse mensen hoorde, was toen ze het eiland Alcatraz overnamen en het hoofdkwartier van de Bureau of Indian Affairs (federale overheidsinstantie bevoegd voor de Inheemse nations, nvdr). En dan was er Wounded Knee. En Dances With Wolves, die film. En daarna NoDAPL”.
Er zijn een soort van piekmomenten in de geschiedenis waarop mensen zeggen, “oh, hey, wacht, er zijn nog steeds Inheemse mensen”. Daarom hebben we platformen nodig zodat onze mensen hun eigen verhalen kunnen vertellen.
Ten slotte, de VS worden niet graag in verlegenheid gebracht op internationale fora als het om mensenrechten gaat. Dus als er strijd is in de VS rond Inheemse kwesties is het belangrijk dat mensen dat naar de VN en internationale fora brengen en de leiders van hun land onder druk zetten om de VS te veroordelen voor de manier waarop ze de Inheemse volkeren behandelen.’
‘De enige manier om autoritarisme te bestrijden is je ertegen verzetten’
Leonard Peltier (°1944) zat sinds 1977 levenslang opgesloten op betichting van moord op twee FBI agenten bij een vuurgevecht op het Pine Ridge reservaat. Nochtans was daar geen sluitend bewijsmateriaal voor. In de laatste uren van zijn mandaat in januari 2025 zette Joe Biden zijn gevangenisstraf om naar huisarrest.
De strijd voor Leonard Peltier was wereldwijd. Onder meer in België hadden we een verdedigingscomité voor Peltier.
Maar wat betekent zijn terugkeer naar huis voor zijn gemeenschap en voor de grotere strijd voor zelfbeschikking? ‘Twee dingen. Eén, ze vertelden ons dat het niet mogelijk was. Maar de organisatie van de Inheemse bevolking fungeerde als een drijfveer die ervoor zorgde dat politieke leiders en anderen deze door de Inheemse bevolking geleide strijd steunden.
‘We kunnen dingen doen waarvan men ons vertelde dat ze politiek onmogelijk waren’
Het opnemen tegen de machtigste ordehandhaver ter wereld en die overvleugelen is iets sterks om te doen in het Amerikaanse politieke systeem. We zijn beter georganiseerd dan zij. We zijn ze te slim af in de 21e eeuw, dat is geweldig! En het toont dat we de vasthoudendheid moeten hebben om te winnen.
We hebben de expertise om te winnen. We hebben de connecties om te winnen. We hebben het vermogen om onze zelfbeschikking uit te oefenen op een manier die onze zaak ten goede komt. We kunnen dingen doen waarvan men ons vertelde dat ze politiek onmogelijk waren. Dat is op dit moment heel belangrijk, omdat ik de indruk heb dat veel mensen vastzitten over wat politiek mogelijk is.
Ze denken dat de overheid toch alles onder controle heeft. Dat creëert een volgzaamheid waardoor autoritarisme juist kan groeien. De enige manier om het te bestrijden is je ertegen verzetten. Je kunt er niet berustend mee omgaan. Je moet niet meewerken met het verdomde systeem.
Het verhaal van het gevecht voor de thuiskomst van Leonard Peltier en alle inzet die daarvoor nodig was, is volgens mij een heel belangrijk verhaal om te vertellen op dit moment in de geschiedenis.
Het verhaal dat we weerstand moeten bieden tegen autoritarisme en dat we kunnen winnen als we dat doen, is belangrijk
Want het autoritarisme neemt toe, niet alleen in de VS, maar over de hele wereld. Het verhaal dat we weerstand moeten bieden en dat we kunnen winnen als we dat doen, is belangrijk.
Het tweede belangrijke ding was dat de American Indian Movement een vitale rol heeft gespeeld in het helpen opbouwen van de basis voor de soevereiniteit die Inheemse mensen nu hebben in de VS. We hebben een unieke politieke relatie met de regering van de VS, omdat we nations waren die uit stammen bestonden.
Maar op dit moment in de geschiedenis, als je denkt aan de pogingen van de Trump-administraties en het huidige regime om diversiteit, gelijkheid en inclusie aan te vallen, heb je ineens een interessante ruimte die Inheemse mensen innemen, omdat we geen raciale groep zijn.
We hebben ons nooit in dat soort kader kunnen vinden, omdat het onze soevereiniteit en onze bevrijding buiten beschouwing laat. We hebben een unieke relatie. Je kunt ons niet zomaar op straat zetten. De thuiskomst van Leonard Peltier betekent een vorm van genezing voor de leiders van de AIM, mensen die zoveel hebben opgeofferd, zoveel kogels hebben ontweken en zoveel klappen hebben gekregen, maar dat tijdperk hebben overleefd.
Er is een nieuwe film, Free Leonard Peltier. We hebben hier net een tournee gedaan. Wat me daarbij opviel is dat het vertellen van dat verhaal een genezend effect heeft op mensen door de herinnering aan wat er in heel die periode is gebeurd.
Deze tekst komt uit het boek ‘Voorbij Winnetou en Pocahontas’. Het boek wordt voorgesteld op 24 september in ‘De nieuwe vrede’ te Berchem.
