Van empathie naar solidariteit: Koen Bogaert voor SOS Gaza

Er werd mij voor dit slotwoord gevraagd om geen ‘j’accuse’ te brengen, maar om iets te zeggen over ‘wat nu’? Hoe verder?

Ik wil beginnen met een beeld dat ik in mijn les toonde. Een foto van mensen die op de vlucht sloegen, verstikt door traangas. Ik vroeg mijn studenten waar en wanneer deze foto genomen was. Sommige studenten herkenden Gaza. Maar niemand wist precies wanneer de foto was genomen.

Het was een foto van de Great March of Return, de grote mars van terugkeer. Kon iemand dit situeren, vroeg ik? Volledige stilte in mijn auditorium. Niemand had er al van gehoord. Vervolgens vroeg ik mijn studenten om de hand op te steken als ze wisten wat er gebeurd was op 7 oktober 2023. Alle handen gingen omhoog.

We hebben vandaag meer nodig dan empathie

De Great March of Return was een reeks van vreedzame demonstraties. Elke vrijdag, anderhalf jaar lang, in 2018 en 2019, marcheerden duizenden Gazanen naar het hek dat hen al jaren letterlijk opsloot.

In die periode werden meer dan 8.000 mensen verwond. Israëlische snipers maakten er een sport van om op de knieën van Palestijnen te mikken. Vele mensen werden verminkt voor het leven. En meer dan 200 werden vermoord.

Blijkbaar niet nieuwswaardig genoeg om in ons collectief geheugen gegrift te staan. En dat is de tragedie. Als er geen Palestijnse tegenreactie is die de wereld voldoende choqueert, dan wordt de koloniale situatie gewoonlijk genegeerd. Dan zien we de Palestijnen niet.

Maar Gaza was toen al onleefbaar verklaard door de Verenigde Naties. Netanyahu toonde toen al Israëlische kaarten aan de rest van de wereld waarin voor Palestijnen geen plaats meer was.

Autoritaire regimes in de Arabische wereld waren toen al bezig met de dollars die een akkoord met een koloniale, racistische etnostaat zou opleveren. Europa keek toen al de andere kant op. En wij — laten we eerlijk zijn — wij kwamen toen ook niet massaal op straat om dit Palestijnse verzet te steunen.

Maar nu wel. Nu zien we de Palestijnen. Of beter gezegd: we zien vooral de kinderen. Iedereen spreekt over kinderen die elke dag worden vermoord. Overal klinkt verontwaardiging. Iedereen wil zijn empathie tonen. Voor de kinderen.

Maar bij al die aandacht, al dat verdriet, alle empathie over de kinderen van Gaza, zouden we bijna vergeten dat zelfs áls we alle overgebleven kinderen zouden kunnen redden, er waarschijnlijk geen vaders en moeders meer zullen overblijven om voor hen te zorgen.

Kunnen we ook solidair zijn met Palestijnen wanneer ze zelf ageren in hun strijd tegen bezetting?

Wat ik wil zeggen is dit: we hebben vandaag meer nodig dan empathie. Wat we nodig hebben, is solidariteit. En er is een belangrijk verschil.

De keuze om vooral op ‘onschuldige - en ook zwijgzame - slachtoffers’ te focussen, is zelf niet zo onschuldig. Het berooft de Palestijnen van hun recht om zelf te vertellen. Het berooft hen ook van hun recht op zelfbeschikking en hun recht om politiek te handelen.

Kunnen we dus alleen onze empathie tonen wanneer Palestijnen het slachtoffer worden van een nu openlijk genocidale campagne? En laten we deze empathie dan weer varen wanneer de situatie misschien ooit terugkeert naar ‘normaal’ – waarbij ‘normaal’ staat voor de dagdagelijkse omsingeling en bezetting van Palestijnen.

Of kunnen we ook solidair zijn met de Palestijnse zaak wanneer Palestijnen zelf ageren in hun decennialange strijd tegen bezetting, kolonisatie en apartheid? Wanneer ze zichzelf, op allerlei manieren, proberen te bevrijden. Wat bedoelen we eigenlijk wanneer we voor de zoveelste keer ‘free free Palestine’ scanderen op een betoging?

Het probleem met empathie is dat we vooral empathisch zijn tegenover die mensen waarin we onszelf herkennen. Of waarin we onze kinderen herkennen.

Maar de kolonisator weet dat ook. En hij probeert onze empathie met de Palestijnen te doorbreken. Hoe kun je empathie tonen met terroristen? Met ‘barbaren’? Ik ben tegen dat woord ‘barbaren’. Het doet je stoppen met nadenken.

Geen moeilijke vragen over oorzaak en gevolg. Het zijn barbaren, toch? Wat wil je nog meer weten? Discussie gesloten. Je moet jezelf dus niet de moeilijke vraag stellen: ‘Hoe komt het dat mensen zoals u en ik soms onmenselijke dingen doen?’

Solidair zijn is een werkwoord

Solidariteit gaat verder dan empathie. Solidair ben je omdat je opkomt tegen onrecht, zelfs als je je niet noodzakelijk identificeert met de onderdrukte. Je bent solidair omdat je begrijpt dat onderdrukking onderdrukking is, en dat onrecht onrecht is.

Dus ja, ik ben solidair met alles en iedereen in Palestina. Zowel met de knuffelbare Palestijnen, alsook met de klootzakken. Zowel met vreedzame maar ook met minder vreedzame mensen. En met iedereen die keuzes maakt waarvan ik de pretentie, naïviteit of illusie heb dat ik die niet zou maken – maar wat weet ik daarvan.

Ik heb geen geschiedenis achter de rug van 100 jaar kolonisatie, etnische zuivering en de ontkenning van mijn bestaan. Ik ben solidair met de onderdrukte, omdat de oorzaak van dit alles onderdrukking is. Punt.

Tot slot, wat betekent dit dan concreet: solidair zijn? Solidair zijn is een werkwoord zoals mijn kameraad Gert Van Hecken het zegt. Het betekent actievoeren, uw stem verheffen, over Palestina praten.

Het betekent hoe meer acties, hoe beter. Hoe meer verschillende acties hoe beter. En ja, in het licht van de huidige criminele stilstand in Europa, misschien ook: hoe radicaler hoe beter.

Solidair zijn met Palestina betekent ook solidair zijn met elkaar. Niet iedereen heeft de moed, de capaciteit, het privilege om burgerlijk ongehoorzaam te zijn, om te bezetten, te blokkeren, te saboteren. Om mee op de zeilboot te stappen en naar Gaza te varen om zelf de blokkade op te heffen. En dat is ok.

Ik beschouw mezelf ook niet als een held. Maar vaak hebben diegenen die wel deze risico’s nemen niet meer nodig dan onze solidariteit. Wanneer hun acties als aanvaardbaar worden beschouwd en massaal gesteund worden, dan kunnen ze hun impact ook vergroten.

Laten we solidair zijn met zij die niet bereid zijn om compromissen te sluiten

Want wat is ons doel? Zuid-Afrika eindigde niet met een staakt-het-vuren of met de vrijlating van politieke gevangenen zoals Nelson Mandela. Het eindigde met de ontmanteling van de Apartheidsstaat. En dan nog. Vele structuren van ongelijkheid blijven tot op vandaag bestaan.

Dat betekent dat onze strijd voor een betere wereld niet stopt na de formele afschaffing van apartheid, de formele introductie van gelijke rechten, de formele gelijkheid tussen mensen, tussen kleur, gender en klasse. In het hedendaagse Europa waar ook onze sociale rechten onder druk staan, onze gelijkheid in vraag wordt gesteld, beseffen we maar al te goed dat de strijd voor een vrij Palestina ook een strijd is voor een vrije wereld (een wereld vrij van racisme, van kapitalisme, van seksisme, islamofobie, homofobie, transfobie en nog veel andere fobieën). En net daarom is solidariteit geen momentopname, maar een levenshouding.

Palestina brengt ons samen, geeft ons een nieuwe identiteit en een gevoel van een radicaler wij dat zich verzet tegen het extreme ‘zij’ (het ‘zij’ van het zionisme en extreemrechts). Laten we daarom vooral solidair zijn met zij die vandaag niet bereid zijn om compromissen te sluiten.

Ik kijk in de eerste plaats naar de Palestijnen zelf, maar ook vooral naar de studenten, naar Palestine Action, naar Code Rood, naar samidoun, naar de BDS-campagne … en nu ook vooral naar de Gaza Flotilla. Alle steun voor de flottila: spreek over de flotilla, post over de flotilla, schrijf over de flotilla. Samen solidair, samen sterk, samen voor een andere wereld.