Moederschap zonder roze bril: een spiegel voor onze samenleving

Zelden zo een beklijvend boek gelezen als dit. Kinderen op de wereld zetten en ze grootbrengen, dat is het grootste geluk dat je kan overkomen. Zo wordt het vaak voorgesteld. Maar vanaf de eerste bladzijden van dit boek kom je erachter dat dit lang niet altijd het geval is.

Mannen hebben geen flauw idee van wat er in het lijf en het brein van een vrouw omgaat bij de zwangerschap, de bevalling en de eerste levensjaren van een kind. Geen nood, Noëmi Willemen neemt de lezer op een zeer indringende en meeslepende wijze mee op haar persoonlijk avontuur van haar moederschap.

Ze doet dat aan de hand van prachtige tekeningen, rake beschrijvingen en dialogen in een tussen- en kindertaaltje. Je ziet het zo voor je ogen gebeuren, het is alsof je er zelf bij bent.

Bij haar eerste kind had Noëmi een traumatische bevalling die bleef nazinderen en snel kwam ze erachter dat zo’n kleintje opvoeden allesbehalve eenvoudig is.

“Maar mamaa?” “Ja puk?” “Maar hoe maak je een baby?” “Wat denk je zelf?” “ Ik denk eerst het hoofd”

“Moeder probeert er kalm onder te blijven, maar die kleine mannen zijn professionals. En zo maken ze een hoop totaal ongerelateerde frustratie wakker die je netjes aan het stockeren was, zoals de vuile was en voor je het weet word je – weeral – bozer dan je wou worden en hopla: iedereen ongelukkig.”

Ze vertelt met heel veel liefde en zorg en stelt zich daarbij bijzonder kwetsbaar op. Geen idyllische of romantische beschrijvingen. Zo beschrijft ze een tafereel met haar baby als “onwezenlijk fijne vuistjes naast een collectie compressen, tepelzalven en pijnstillers”.

Cynisch is het boek zeker niet, het is doorspekt met humor. “Maar mamaa?” “Ja puk?” “Maar hoe maak je een baby?” “Wat denk je zelf?” “ Ik denk eerst het hoofd.” En zo staat het vol met grappige dialoogjes en anekdotes.

Noëmi worstelt zich doorheen het moederschap en beschrijft dat op een eerlijke manier. Het was geen gemakkelijk traject, maar uiteindelijk lukte het en kwam het goed. “Er is zoiets al een slow mom. Die komen er ook wel.”

Afbeelding

De titel van het boek verwijst naar een zinsnede uit Le plat pays van Jacques Brel: “Le coeur à marée basse”. Het betekent een hart waarin het eb is, terwijl je vloed verwachtte. Klinkt misschien somber, maar gaandeweg klaarde die somberheid op: “En intussen is er ook wel iets te zeggen voor zo’n hart waarin het eb is. Daar is plek. Daar waait wat.”

Het boek klaagt het kerngezin aan als een onhoudbare mythe

Om zichzelf wat innerlijk te versterken begon Noëmi te tekenen en hield ze een blog bij. “Het tekenen zou een uitlaatklep zonder gelijke worden. Het lijntje dat ik uitwierp om mezelf terug op te vissen en de troostende herkenning van anderen. Ik hoop dat wie vandaag door de jungle trekt, ook wat van dat soort troost mag vinden in mijn verhalen.”

Haar blog is uitgegroeid tot dit boek.

Mythe van het kerngezin

Het boek klaagt het kerngezin aan als een onhoudbare mythe: zonder opvang, hulp of bredere sociale steun, bezwijkt het onder de druk. “Het 21e-eeuwse nucleaire gezin is een apekot, paaarlez-vous, we rennen ons daar kiekezot, parlez-vous, en kan moeder het niet meer aan, dan heeft kleuter het gedaan, inke pinke parlez-vous.”

Afbeelding

Ouders, vooral moeders, dragen vandaag een geïsoleerde en verpletterende verantwoordelijkheid: fulltime werken, kinderen opvoeden en een druk sociaal leven combineren, terwijl kinderopvang, onderwijs en zorginstellingen tekortschieten. “Het is een historische anomalie, dit experiment met isolement in een kerngezin, waarrond alle structuren kraken.”

Opvoeden wordt als louter een privétaak van ouders gezien, terwijl het een collectieve verantwoordelijkheid van de samenleving is

Het debat over opvoeding is volgens Willemen te sterk geïndividualiseerd. Hierdoor wordt opvoeden louter als een privétaak van ouders gezien, terwijl het eigenlijk een collectieve verantwoordelijkheid van de samenleving is.

It takes a village to raise a child, maar die village is er niet (meer). Geen wonder dat er zoveel parentale burn-outs zijn. Het toont ook hoe weinig waarde er wordt gehecht aan onbetaald zorgwerk.

Ook het rolmodel binnen het gezin krijgt een veeg uit de pan: “Het moet toeval heten dat die zelfgekozen taakverdeling, die voortvluchtige “work life balans” er in bijna alle (hetero)gezinnen krak hetzelfde uitziet.”

Perfectie

“'Moederschap’ is een paraplu waaronder veel dingen schuilen, als kuikens onder een kloek.” Het is onder andere ook “een rol die ons wordt voorgeschreven, verschillend doorheen tijden en contexten”.

Vandaag wordt die rol gedomineerd door de norm van intensief ouderschap: moeders (meer dan vaders) moeten hun kinderen voortdurend tijd, energie, emoties en geld geven, en zelfs banale keuzes – voeding, school, speeltijd – worden opgeblazen tot bepalende ontwikkelingsmomenten.

Sociale media en overheid versterken die druk. “‘Parenting’ is geen relatie, maar een set van skills en die doe je liefst perfect, dus voor elke ontwikkelingsstap hebben we een online traject.” Maar terwijl de druk stijgt, neemt de structurele steun zoals kinderopvang en onderwijs af.

Moeders moeten tegelijk werken alsof ze geen kinderen hebben en moederen alsof ze geen werk hebben

Moeders worden een soort van geïsoleerde ‘projectmanagers’ van hun gezin: ze moeten tegelijk werken alsof ze geen kinderen hebben en moederen alsof ze geen werk hebben.

Het resultaat is een vat vol tegenstrijdigheden, schuldgevoelens, de hang naar perfectie en angst om fouten te maken. Ouders – vooral moeders – raken bedolven onder adviezen en verantwoordelijkheden, zonder de nodige maatschappelijke ondersteuning.

Afbeelding

Tegen die hang naar perfectie waarschuwt Willemen, of troost ze zichzelf: “En joengske er zijn zoveel manieren waarop ge dat kind voor het leven kunt verknoeien. Kies met vertrouwen voor de aanpak die bij u past. Zolang ge maar imperfect zijt, zolang ge maar blijft zoeken.”

Noëmie gaat hier in haar boek niet op in, maar de manier waarop de generatie van Noëmi’s ouders en grootouders hun kinderen opvoedde, was veel minder intensief dan de stijl die zij in haar boek aankaart. De banden tussen ouder en kind waren veel minder hecht, en de verwachtingen veel minder hooggespannen.

Dit boek houdt onze samenleving een confronterende spiegel voor

Het is allerminst zeker dat de huidige ‘hechte’ en intensieve opvoedingsstijl, beter is dan die van vorige generaties. Wat wél vaststaat, is dat ze veel meer stress, frustratie en uitputting veroorzaakt. Terwijl net uitgerust en ontspannen zijn een cruciale voorwaarde is voor een goede opvoeding.

Alle macht aan de kanaries

Dit boek is meer dan een persoonlijk relaas over moederschap: het houdt onze samenleving een confronterende spiegel voor. Het toont hoe de mythe van het kerngezin, de druk van intensief ouderschap en het gebrek aan collectieve steun ouders in een wurggreep nemen.

Met warmte, humor en eerlijkheid legt Willemen de pijnpunten bloot en nodigt ze ons uit om niet enkel naar individuele moeders te kijken, maar naar de structuren en verwachtingen die wij allemaal samen in stand houden.

Ze eindigt haar boek met een sterke oproep: “Geef zorgouders alle podia, poetshulpen een mandaat. Zet wie weet wat zorgen is aan de knoppen van de staat. Aan de kanaries alle macht, want in de koolmijn groeit het verzet, de verbeelding en de kracht.”

Hopelijk blijft deze historica en illustratrice bloggen en tekeningen maken over haar kroost en mogen we ons binnen vijf à zeven jaar verwachten aan een boek over de omgang met opgroeiende pubers. Ik kijk er in elk geval naar uit.

De winst van haar boek gaat naar de kinderopvangzaak die opkomt voor een beter beleid in de kinderopvang, zodat kinderen de opvang kunnen krijgen die ze nodig hebben. Een extra reden om meerdere exemplaren van het boek te kopen en te schenken aan vrienden, collega’s en familieleden.

Noëmi Willemen spreekt zondag (11u-12u45) op het grote solidariteitsfestival ManiFiesta in Oostende. Meer info hier.

Afbeelding

Het boek is zonder startbudget in eigen beheer gemaakt. Om er voldoende per boek aan over te houden voor de crowdfunding van de kinderopvangzaak, zit er geen uitgever en winkel tussen. Bestellen kan je hier.