De vergeten slachtoffers: ouderen in Gaza

Ondanks overtuigende rapporten van internationale organisaties, worden ze stelselmatig over het hoofd gezien. Ouderen (gedefinieerd als 60 jaar of ouder) vormen slechts ongeveer 5% van de bevolking van Gaza, maar hun hoge zorgbehoefte, beperkte mobiliteit en het wegvallen van hun sociale vangnetten maken hen onevenredig kwetsbaar.

Een leven van kwetsbaarheid

De kwetsbaarheid van ouderen in Gaza is geen nieuw fenomeen. Al voor het huidige conflict waren velen afhankelijk van hun familienetwerken voor steun, omdat formele sociale voorzieningen ontbraken. Het vermogen van families om hun oudere leden te ondersteunen, was echter al ernstig uitgehold door de achttien jaar durende Israëlische blokkade, die de lokale economie verlamde.

Economische stagnatie trof direct de informele zorgketens: minder inkomen betekende minder geld voor medicatie, voedzame voeding en hulpmiddelen zoals rollators of incontinentiemateriaal. Zelfs het lokale zorg- en transportaanbod was al fragiel.

De impact van de oorlog op ouderen is bijzonder dodelijk gebleken. In de eerste 19 dagen van het conflict bestond 8,6% van de dodelijke slachtoffers uit ouderen. Tegen 22 december 2023 waren al 1.049 ouderen omgekomen. Velen werden verpletterd onder het puin van hun huizen of kwamen om in schuilkelders na luchtaanvallen. Anderen werden het slachtoffer van moordpartijen en executies.

Op 4 juni 2025 meldde het Palestijnse ministerie van Volksgezondheid dat 3.839 ouderen sinds 7 oktober 2023 waren omgekomen, van een totaal van 54.607 Palestijnse doden. Deze cijfers omvatten alleen sterfgevallen als gevolg van direct conflictgerelateerd geweld. Het onbekende aantal dat stierf aan vermijdbare oorzaken, zoals gebrek aan medische zorg, voedsel en water, is niet meegerekend.

Deze cijfers zijn bovendien slechts indicatief en kunnen onderrapportage bevatten, aangezien veel sterfgevallen buiten de formele zorgkanalen plaatsvinden of pas later worden bevestigd. Dit benadrukt de structurele onzichtbaarheid van ouderen in crisismonitoring.

De dagelijkse realiteit van ouderen

Verwoesting van woningen en infrastructuur

De wijdverbreide vernietiging van huizen en civiele infrastructuur, samen met de gedwongen verplaatsing van minstens 90% van de bevolking van Gaza, is een bepalend kenmerk van het huidige conflict. Volgens de Internationale Organisatie voor Migratie is 90% van de huizen vernietigd of beschadigd.

In dichtbevolkte gebieden zoals Gaza-stad, Jabalia en Khan Yunis is de vernietiging bijna volledig. Niet alleen huizen, maar ook essentiële infrastructuur zoals scholen, ziekenhuizen, waterzuiveringsinstallaties, elektriciteitscentrales en landbouwgrond zijn verwoest. Voor ouderen betekent dit het verlies van levenslange ankerpunten: buurtcontacten, vertrouwde zorgverleners en toegankelijke looproutes verdwijnen. Dankzij hun beperkte mobiliteit zijn tijdelijke oplossingen (bijv. verderaf gelegen opvang) vaak onmogelijk of levensgevaarlijk.

Onbevoegde opvanglocaties voor specifieke noden

Deze situatie dwingt ook oudere mensen om naar noodopvangcentra te verhuizen. Maar deze centra zijn niet ontworpen om zulke grote aantallen mensen te huisvesten en voldoen niet aan de specifieke behoeften van ouderen. Toegang tot aangepaste toiletten, bedden, trapliften, rustpunten en rustige ruimten is in deze opvanglocaties zelden aanwezig. Daardoor verslechteren mobiliteit en continentie snel, met bijkomende medische risico’s.

Bovendien zijn veel ouderen fysiek niet in staat om lange afstanden te lopen of urenlang in de rij te staan. Sommigen zijn afhankelijk van een rollator, krukken of een rolstoel. De wegen zijn vaak verwoest en onbegaanbaar, wat het reizen onmogelijk maakt. Hierdoor blijven ze vaak in hun huizen, zelfs als deze doelwit zijn.

Veel ouderen, en dan vooral diegenen met een beperking, zijn niet bereid of niet in staat hun huis of buurt te verlaten. De langdurige emotionele banden met hun huis en land spelen hierbij een belangrijke rol. Als gevolg hiervan blijven ze vaker achter in gebieden waar de meeste inwoners al zijn ontheemd en waar actieve vijandelijkheden plaatsvinden, waardoor ze aan een verhoogd gevaar worden blootgesteld.

Druk op families en sociale spanningen

De herhaaldelijke ontheemding en de strijd om te overleven hebben gezinnen onder enorme druk gezet, wat leidt tot toenemende spanningen en conflicten met oudere familieleden. Naarmate het moeilijker wordt om familieleden te ondersteunen, worden de behoeften van ouderen vaak ondergeschikt gemaakt, wat leidt tot verwaarlozing.

Rapporten van de UNRWA documenteren gevallen van ouderen die in de steek werden gelaten door familieleden die zich genoodzaakt voelden om de behoeften van hun kinderen en partners voorrang te geven bij het zoeken naar onderdak of hulp. Sommige ouderen meldden dat ze verbaal en psychisch geweld te verduren kregen, wat hun gevoel van last versterkte.

Dergelijke verwaarlozing maakt ouderen gevaarlijk kwetsbaar, verergert hun eenzaamheid en stelt hen bloot aan ernstige gezondheids- en veiligheidsrisico's. Verzorgende familieleden (zelf vaak uitgeput, getraumatiseerd en zonder middelen) missen begeleiding en respijtzorg. Zonder externe ondersteuning verschuiven overlevingsstrategieën ten nadele van ouderen.

Gezondheid, multimorbiditeit en zorgcontinuïteit

De grotere prevalentie van chronische aandoeningen onder ouderen, waaronder multimorbiditeit, cognitieve beperkingen en mobiliteitsproblemen, maakt het voor hen moeilijker om te evacueren of zich te verwijderen van gevaar. Ze zijn ook vaker afhankelijk van hulpmiddelen en de ondersteuning van zorgverleners dan anderen.

Het gebrek aan toegang tot veilig en voldoende water, sanitaire voorzieningen en hygiënevoorzieningen kan een grote impact hebben op het vermogen van ouderen om waardig te leven, vooral voor diegenen die met incontinentie leven. Eind oktober 2023 bleek 70 procent van de ouderen geen toegang te hebben tot essentiële medicijnen voor chronische aandoeningen zoals diabetes, dementie, hoge bloeddruk en hartaandoeningen.

Er zijn ook grote zorgen over psychische aandoeningen, waarvoor geen medicatie beschikbaar is, en over het gebrek aan behandeling voor hoge bloeddruk. Door het wegvallen van eerstelijnszorg verdwijnen ook routinecontroles (bloeddruk, bloedsuiker, wondzorg), waardoor complicaties niet tijdig worden opgemerkt. Dit leidt tot meer ziekenhuisopnames—juist op momenten dat ziekenhuizen nauwelijks functioneren of gewoonweg vernietigd zijn.

Omgevingsrisico’s en ademsymptomen

Door een gebrek aan brandstof en kookgas branden mensen plastic, wat leidt tot acute ademhalingsmoeilijkheden bij ouderen met longaandoeningen. Slechte ventilatie in drukke opvangruimtes en rook van geïmproviseerde kookvuren verhogen de kans op verslechtering van de symptomen van bijvoorbeeld van astma of pneumonie. De vernietiging van de infrastructuur van Gaza heeft ook een sanitaire crisis veroorzaakt. Menselijk afval kan niet worden afgevoerd en stroomt via open rioleringen door de straten, wat een gezondheidscrisis creëert voor mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Ondervoeding en genderdimensie

Ondervoeding onder ouderen is een erkend en uitdagend gezondheidsprobleem dat niet alleen het risico op sterfte en ziekte verhoogt, maar ook leidt tot lichamelijke achteruitgang en slechtere gezondheidsresultaten. Oudere vrouwen, meer dan mannen, worden vaak geconfronteerd met geweld, mishandeling en verwaarlozing vanwege hun leeftijd, geslacht of andere factoren, zoals een handicap of het weduwe zijn. Voor oktober 2023 gaf ongeveer 8% van de ouderen al aan te zijn blootgesteld aan geweld door een familielid.

De catastrofale gevolgen

Volgens het internationaal humanitair recht hebben burgers recht op bescherming; kwetsbare groepen zoals ouderen vereisen extra waarborgen. Dit omvat toegang tot medische zorg, bescherming van civiele infrastructuur (ziekenhuizen, water, energie), en onbelemmerde humanitaire toegang. Het falen om deze bescherming te garanderen, vergroot sterfte en lijden onder ouderen en vormt een ernstige schending van hun fundamentele rechten en waardigheid.

Overleven zonder bescherming

Ouderen in Gaza zijn onevenredig zwaar getroffen door de vijandelijkheden en in veel gevallen achtergelaten zonder enige vorm van bescherming, ondersteuning of zelfs toegang tot de basisbehoeften om te overleven. Oudere vrouwen, meer dan mannen, worden bovendien vaak geconfronteerd met geweld, mishandeling en verwaarlozing vanwege hun leeftijd, geslacht of andere factoren, zoals een handicap of het weduwe zijn. Voor oktober 2023 gaf ongeveer 8% van de ouderen al aan te zijn blootgesteld aan geweld door een familielid.

Risico op overlijden en letsel

Ouderen die in hun huizen, opvangcentra of ziekenhuizen zijn gebleven in gebieden waar hevig wordt gevochten, lopen een hoog risico om gedood of gewond te raken en hebben moeite om toegang te krijgen tot opvang, evenals tot essentiële goederen en diensten.

Met een minimum aan voorraden die de grens oversteken en de meedogenloze bombardementen en daaruit voortvloeiende ontheemding, behoren de ongeveer 111.500 ouderen in Gaza tot degenen die het grootste risico lopen op honger, uitdroging, ziekte, verwondingen en overlijden. Beperkingen in waarneming (slecht zicht, gehoorverlies) en trage reactietijd verhogen de gevaren tijdens evacuaties of bij instortingsgevaar.

Mentale gezondheid

De emotionele en psychologische tol van de oorlog is onmetelijk, vooral voor ouderen die al generaties lang crises hebben meegemaakt. Verstoring van de normale ondersteuningsstructuren binnen het gezin en de gemeenschap zorgen ervoor dat ouderen geïsoleerd, angstig en berooid raken, wat een aanzienlijke impact heeft op hun geestelijk welzijn. Hun constante angst voor luchtaanvallen heeft hen mentaal en emotioneel in de problemen gebracht.

Veel ouderen voelen zich geïsoleerd door het verlies van hun gemeenschaps- en sociale structuren. De oorlog heeft ook sociale routines verstoord en veel ouderen afhankelijk gemaakt van anderen, of teruggeworpen op zichzelf, wat leidt tot een gevoel van eenzaamheid en hulpeloosheid.

Veel ouderen, die ooit de steunpilaren van hun families waren, voelen nu een verlies van hun waardigheid en onafhankelijkheid. Ze zijn afhankelijk geworden van anderen voor hun meest basale behoeften, wat een zware psychologische last met zich meebrengt.

Ouderen hebben vaak hun hele leven gewerkt aan het opbouwen van een thuis en het stichten van een familie. Het zien van de totale verwoesting van hun huis en de dood van hun geliefden is een ondragelijke ervaring. Dit verlies, samen met het gevoel van hopeloosheid en de angst voor de toekomst, leidt tot ernstige depressie, posttraumatische stressstoornis (PTSS) en andere geestelijke gezondheidsproblemen.

Medische zorg

De verwoesting van het zorgsysteem treft ouderen met chronische aandoeningen het hardst. Ziekenhuizen zijn niet langer veilige plekken, maar doelwitten, of ze zijn vernietigd. De weinige overgebleven faciliteiten werken op minimale capaciteit, zonder stroom, schoon water en voldoende personeel.

De blokkade en de chaos hebben de toevoer van medicijnen volledig ontwricht. Ouderen die afhankelijk zijn van dagelijkse medicatie voor hun overleving, kunnen deze niet krijgen. Een diabetespatiënt kan bijvoorbeeld geen insuline vinden, wat leidt tot levensbedreigende complicaties.

Zelfs als er nog een arts is, is er geen apparatuur of expertise meer voor complexe behandelingen. Een gebroken heup, een veelvoorkomend letsel bij ouderen, kan niet operatief worden behandeld. Een hartaanval kan niet worden gediagnosticeerd of behandeld. Dit maakt dat een relatief simpele medische noodsituatie nu al snel fataal kan zijn. De stress, de ontberingen en het gebrek aan voeding en rust verergeren bestaande gezondheidsproblemen.

Dit maakt ouderen kwetsbaarder voor infecties en andere ziektes, zoals longontsteking, die in de onhygiënische omstandigheden van de opvangcentra snel om zich heen grijpen. Bovendien is de continuïteit van zorg (receptverlenging, herhaalrecepten, monitoring) is weggevallen; dat raakt juist mensen met hypertensie, hartfalen, epilepsie, Parkinson en dementie.

Voedsel, water en hygiëne

Een van de meest basale problemen is de toegang tot voedsel en water. Ouderen zijn niet in staat om urenlang in de rij te wachten voor rantsoenen of om water te halen. De extreme voedseltekorten treffen ouderen bijzonder hard. Velen hebben al moeite om te eten vanwege gebitsproblemen of maag-darmklachten.

Het weinige voedsel dat beschikbaar is, is vaak niet geschikt voor hun dieet. Bovendien is toegang tot schoon drinkwater vrijwel onbestaand. Ouderen, die een verhoogd risico hebben op uitdroging en nierproblemen, lijden hier zwaar onder. Het gebrek aan hygiëne, door de verwoesting van sanitaire voorzieningen, verhoogt het risico op ziektes zoals cholera en diarree, die voor een oudere dodelijk kunnen zijn.

Voorbij de statistieken: Een collectieve verantwoordelijkheid

Volgens het internationaal humanitair recht hebben burgers recht op bescherming, met extra waarborgen voor kwetsbare groepen zoals ouderen. Het falen om deze bescherming te garanderen, vergroot het lijden en de sterfte en vormt een ernstige schending van hun fundamentele rechten en waardigheid.

Ouderen in Gaza zijn onevenredig zwaar getroffen en achtergelaten zonder bescherming, ondersteuning of zelfs toegang tot de basisbehoeften om te overleven. De ongeveer 111.500 ouderen in Gaza behoren tot degenen die het grootste risico lopen op honger, uitdroging, ziekte en overlijden. Beperkingen in waarneming en trage reactietijd verhogen de gevaren tijdens evacuaties of bij instortingsgevaar.

De positie van ouderen in Gaza maakt op schrijnende wijze duidelijk dat hun situatie een blinde vlek is in de humanitaire respons en de mediaberichtgeving. Dit is niet slechts een bijkomend probleem, maar een diepgewortelde tragedie die de fundamentele waarden van het internationaal humanitair recht in twijfel trekt. Hun leed is een direct gevolg van een systematisch falen op meerdere niveaus.

Het is essentieel om hun specifieke noden te erkennen en te integreren in alle facetten van de humanitaire respons, inclusief het creëren van veilige, toegankelijke schuilplaatsen en het bieden van psychologische ondersteuning. De cijfers over sterfte vertegenwoordigen de onacceptabele prijs die wordt betaald door de meest kwetsbare leden van de samenleving.

De bescherming van ouderen in Gaza moet een absolute prioriteit worden, verankerd in de humanitaire respons. Het falen om deze groep adequaat te beschermen is niet alleen een teken van onvermogen, maar een morele aanklacht tegen een systeem dat de meest kwetsbaren achterlaat. Het is een collectieve verantwoordelijkheid om de structurele onzichtbaarheid van ouderen te doorbreken en hun recht op leven, waardigheid en zorg te garanderen, voorbij de statistieken en de snelle mediaberichtgeving.

Bronnen:

• Help Age International. (2024). A lifetime of suffering. The challenges faced by older people in Gaza.
• (2023). The Forgotten Victims: The Effects of War on the Elderly Population in Gaza. Ramala: Juzoor For Health & Social Development
• (2025). The situation of older persons in Gaza. (Organisatie van de Verenigde Naties voor hulpverlening aan Palestijnse vluchtelingen in het Nabije Oosten
• PNGO (2024). Elderly people. The hidden victims of the war on Gaza.
• (2025). Situation Report 170 on the humanitarian crisis in the Gaza Strip, The West Bank including East Jerusalem.
• Euro-Med Human Rights Monitor. (2025). 1,200 elderly dead in Gaza from Israel’s starvation policy, thousands more at risk as blockade persists.