80 jaar na Hiroshima zien we hoe kernwapens weer 'hip' worden gemaakt

Op 6 en 9 augustus 1945 werden de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki verwoest door atoombommen.

8:15 – Hiroshima: de verblindende flits werd gevolgd door een gloeiende gasbel. De hitte liep op tot wel 5000 graden. Mensen verbrandde levend. Daarna volgde een enorme schokgolf, een wind zo krachtig dat alles werd weggeblazen: gebouwen, treinwagons, auto’s. En daarna de radioactieve straling – röntgen- en gammastraling, neutronen – dodelijk voor wie de eerste klap overleefd had.

Drie dagen later volgde een tweede explosie, dit keer in Nagasaki. Nog meer verbrandde lichamen, nog meer dodelijke straling. In totaal kostten de twee atoombommen meer dan 250.000 mensen het leven. Velen raakten zwaar gewond of stierven later aan de gevolgen van de straling.

Piloot: "Ik zou het zo weer doen"

Op Radio 1 kreeg de ramp ook even wat aandacht. De overgave van Japan, was “voor de Amerikanen het bewijs dat de aanval gerechtvaardigd was”, zo klonk het. We horen enkele fragmenten: van Truman, die het een succes noemt; van Oppenheimer, die de aanval vreselijk vond, maar zich niet kon voorstellen dat de oorlog op een andere manier beëindigd had kunnen worden. En tenslotte van piloot Paul Tibbets, die zegt dat hij er geen nacht minder om heeft geslapen. Dat hij, onder dezelfde omstandigheden, het zo weer zou doen.

En toen was de tijd om. Er moesten namelijk andere dingen besproken worden. Bijvoorbeeld dat er nieuwe afleveringen van de serie Wednesday online staan op Netflix.

Japan zou zich al overgeven

Dat Japan zich overgaf door de atoomaanvallen, dat horen we op de radio, lezen we in veel boeken over de Tweede Wereldoorlog. We horen echter zelden dat Japan al geruime tijd aan het onderhandelen was over een capitulatie. Een overgave die er vroeg of laat toch zou zijn gekomen. Midden 1945 was het voor Japan allang duidelijk dat het de oorlog niet meer kon winnen.

Ook gaat het niet over dat de atoombommen in de eerste plaats gebruikt werden om de effectiviteit van dit nieuwe superwapen te testen. En dat Amerika tegelijk de wereld – en vooral de Sovjet-Unie – wilde tonen waar het toe in staat was.

De terugkeer van het nucleaire denken

Wat we op Radio 1 horen: toch wel een soort goedpraten van de atoombom, past perfect in de mentaliteit van vandaag de dag. Volgens Ludo De Brabander van Vrede VZW is er sprake van een heropleving van de Koude Oorlog. “Kernwapens nemen opnieuw een centrale plaats in binnen militaire doctrines”, zegt hij. Er wordt steeds vaker openlijk gedreigd met hun inzet. “Tegelijk zien we wereldwijd een toename in bewapening, waarbij een groeiend deel van de militaire uitgaven naar kernwapens gaat.”

En precies daarom lijkt het hele discours over de nood aan volledige kernontwapening – zoals voorgeschreven in het Non-proliferatieverdrag (NPV) – stilaan verdwenen. “Dat verdrag, dat sinds 1970 van kracht is, legt in artikel 6 expliciet vast dat de kernwapenstaten zich engageren om werk te maken van volledige ontwapening, in ruil voor het feit dat andere landen geen kernwapens zullen ontwikkelen of verwerven.”

Maar volgens De Brabander zien we dat daar in de praktijk nauwelijks nog iets van terechtkomt. Elk van die kernwapenstaten investeert juist opnieuw in de modernisering van zijn arsenaal – zowel in de kernkoppen zelf als in de draagsystemen waarmee ze kunnen worden ingezet.

Kernwapens als 'afschrikmiddel'

“In plaats daarvan hoor je steeds vaker dat kernwapens noodzakelijk zouden zijn als afschrikmiddel”, zegt hij. “Dat is ook het discours van onze minister van Defensie, Theo Francken.” Maar ondertussen worden er kernwapens ontwikkeld die zó snel en precies zijn dat er nauwelijks nog tijd is om te reageren. Daarmee vervalt volgens De Brabander het hele idee van afschrikking.

Bovendien zijn de locaties waar kernwapens opgeslagen liggen – zoals bijvoorbeeld in België, op de basis van Kleine-Brogel – automatisch ook een doelwit. Dat maakt ons land kwetsbaarder, niet veiliger. Kernwapens dragen dus niet bij aan onze veiligheid, maar vergroten net onze onveiligheid, aldus De Brabander.

'Rationele leiders' met kernwapens: Trump, Poetin, Netanyahu, Kim Jong-un, ...

En dan zegt men vaak: ‘Ja maar, leiders zijn rationeel, die zullen weloverwogen beslissingen nemen over het gebruik van kernwapens, omdat de kans op zelfvernietiging te groot is."

Maar als je kijkt naar wie die wapens in handen heeft, wordt dat twijfelachtig zegt De Brabander: Trump, Poetin, Netanyahu, Kim Jong-un, Modi in India, en een instabiel land als Pakistan. Dat zijn leiders of landen met autoritaire trekken, nationalistische ambities of een bijzonder fragiele politieke context. Dat maakt het risico alleen maar groter dat kernwapens ooit daadwerkelijk ingezet worden, zeker bij oplopende spanningen. "Of door leiders die – laat ik het voorzichtig zeggen – niet altijd rationeel of doordacht handelen."

Een oorlog kan nooit gewonnen worden

Een oorlog kan in wezen nooit écht gewonnen worden, zegt De Brabander. Daarom is er maar één structurele oplossing: “een totaalverbod op kernwapens – net zoals dat in het verleden gelukt is voor biologische en chemische wapens.”

Voor Europa zou een kernwapenvrije zone een mogelijke stap kunnen zijn. Dat zou betekenen dat er geen kernwapens meer opgesteld staan – noch aan Europese zijde, noch aan Russische kant. "Politiek lijkt dat misschien niet evident, maar met betrouwbare controlemechanismen is het de enige manier om af te raken van het nucleaire zwaard van Damocles dat boven Europa hangt. Zeker in deze tijden van oorlog en escalerende spanningen, besluit De Brabander.”

Op zondag 10 augustus herdenkt het Vredesoverleg Gent de nucleaire bombardementen op Hiroshima en Nagasaki en wordt het gevaar van kernwapens voor vrede benadrukt. Kom ook. 

Lees voor meer achtergrondinformatie ook: 80 jaar geleden gooide Amerika atoombom op Hiroshima - Chinasquare.be