Swiping Right: Liefde overleeft alles – ook politiek?

Sophie Anna Veelenturf had sinds haar zeventiende nogal wat liefjes. Die leerde ze vaak kennen via een datingapp. Ze bleek een zwak te hebben voor jongens met rechtse ideeën, hoewel ze zichzelf links van het politieke spectrum situeert. Zo waren er Max en Noah. Het meest leed ze onder de breuk met Jef, een Vlaamse consultant. In Swiping Right – een voorstelling die ze samen met BERLIN realiseerde – vraagt ze zich af of politieke meningsverschillen de breuk verklaren, of dat er toch meer aan de hand is. Echte antwoorden blijven echter uit.

Het is een goede vraag: is liefde sterker dan politieke overtuiging? Soms wel. Denk maar aan Rik Daems, de Open VLD’er van diepblauwe signatuur, die in 2006 een relatie begon met PS-politica Sophie Pecriaux. Nog opmerkelijker is het verhaal van het huwelijk tussen de linkse literatuurwetenschapper Helmut Lethen (°1939) en de vandaag extreem-rechtse, identitaire Caroline Sommerfeld (°1975). Julian Hetzel fileerde de kwestie in het weergaloze theaterstuk Three Times Left Is Right.

Door haar eigen nare ervaringen begon Veelenturf te twijfelen of relaties tussen mensen met tegengestelde politieke overtuigingen wel kunnen lukken. Ze zette er een heus onderzoek rond op. Ze praatte met politiek verdeelde koppels, sprak ook met haar rechtse ex-vriendjes, met experts en met haar beste vriendin. Uiteindelijk verzamelde ze zo’n 87 uur aan interviews. Toch leverde dat geen heldere conclusie op – en zeker geen vlijmscherpe analyse zoals die van Three Times Left Is Right.

Links vs rechts

Veelenturf is namelijk niet zo’n beste socioloog. Ze legt aan het begin van de voorstelling – zoals het hoort – keurig uit wat ze gedaan heeft en waarom. Maar ze verzuimt om een deugdelijke hypothese te formuleren over waar ‘links’ en ‘rechts’ vandaag de dag eigenlijk voor staan. Die begrippen verwijzen allang niet meer naar de klassieke tegenstelling tussen wie leeft van zijn arbeid en wie teert op zijn kapitaal. Vandaag zijn het vage containerbegrippen geworden. ‘Links’ staat dan voor zaken als een pro-Palestijnse houding, klimaatactivisme, tolerantie voor LGBTQ, feminisme en opkomen voor de rechten van immigranten en asielzoekers. ‘Rechts’ is daarvan het negatief: pro-Israël, onverschillig voor het klimaat, voorstander van strakke genderdefinities, wars van feminisme en gewonnen voor een strenge immigratiepolitiek.

Toch past vrijwel niemand volledig in het ene of het andere profiel. Dat blijkt gaandeweg steeds duidelijker tijdens de voorstelling, maar in haar openingspraatje doet Veelenturf alsof het over glasheldere tegenpolen gaat. Dat manco ontgaat je echter lange tijd, door de panache waarmee ze haar verhaal brengt. Want ze is dan misschien geen goede socioloog, maar wel een rasperformer.

Afbeelding

Een uur lang hoor je fragmenten van interviews. Op de wand achter Veelenturf verschijnen telkens de namen van haar gesprekspartners. Ondertussen speelt ze haar eigen reacties na en lipt ze ook haar eigen interventies. Dat is behoorlijk amusant. Af en toe last ze een korte toelichting in. Zo gunt ze ons bijvoorbeeld een blik op haar profielpagina op een datingapp, waar ze lange tijd haar politieke voorkeur vermeldde.

Ze wisselt ook een paar keer van outfit. Aanvankelijk draagt ze een modieuze, wijdvallende broek met een spannend rood topje. Later trekt ze daar een klassiek hemd over aan en verruilt ze haar stoere zwarte boots voor rode gummilaarsjes — met een scheur erin. Bij de laatste verkleedpartij verschijnt ze als een tradwife: in een lichtgele, ouderwetse jurk, op kousenvoeten. Alsof ze wilde uittesten hoe het voelt om toe te geven aan de rol waarin al die rechtse mannen haar zouden willen casten.

Persoonlijke frustratie vs maatschappelijk inzicht

Veelenturf geeft zonder omwegen toe hoe gekwetst ze was toen Jef, een consultant, haar zonder enige uitleg dumpte door haar te ghosten. Wanneer ze diezelfde Jef interviewt, hoor je vooral iemand met weinig gevoel en nog minder sociale verbeelding. Hij vond het gewoon gemakkelijker om het contact abrupt te verbreken dan een gesprek aan te gaan. Rechts is hij ook wel, maar eerder uit gemakzucht dan uit overtuiging.

Tegen die tijd barst de vraag die al die tijd onderhuids gistte – wat is nu precies het onderscheid tussen links en rechts – plots open in een spectaculaire act. Veelenturf, nog steeds in haar tradwife-outfit, klimt op een kastje en laat het publiek linkse slogans scanderen. Het podium baadt in knalrood licht en de ‘juiste’ replieken verschijnen in grote witte letters op de rode achterwand. Ik heb er helemaal geen zin in, tuur naar de muur en zie meteen de glitches in de projectie: foute woorden, foute slogans die, al is het maar voor een fractie van een seconde, de vrome slagzinnen ondergraven. Het is een rake vondst: ze toont hoe snel de ene radicale gedachte in haar tegendeel kan omslaan.

Jammer genoeg laat Veelenturf dat thema daarna weer vallen als een baksteen. Ze keert terug naar haar uitgangsvraag: kunnen relaties tussen mensen met tegengestelde overtuigingen wel werken? Een interessante uitloper daarvan is het verschil tussen Wahlverwandtschaften – mensen voor wie je kiest – en familiebanden. Veelenturf biecht op dat ook haar moeder behoorlijk rechts is, maar dat dat meningsverschil nooit tot een breuk leidde. Zou het dan kunnen dat politiek minder bepalend is dan de peergroup waartoe je je aangetrokken voelt? Dat politieke keuzes volgen op affectieve keuzes? Zinvolle vragen, maar zonder hypothese of poging tot antwoord blijven ze hangen in de lucht.

Ik bleef achter met het gevoel dat het Veelenturf in Swiping Right toch vooral te doen was om af te rekenen met haar frustrerende ervaringen met ‘rechtse’ mannen – door er documentair theater van te maken. Dat levert spetterende momenten op, maar weinig inzichten.

Deze recensie past in een vaste samenwerking tussen DeWereldMorgen en recensiewebsite pzazz. Op geregelde basis recenseert één van de 20 critici uit het schrijverscollectief van pzazz een voorstelling met een maatschappelijke inslag. 

Wil je ook andere theaterrecensies lezen? Check  www.pzazz.theater.