Broos vredesakkoord tussen Congo en Rwanda verbergt harde geopolitieke strijd

Eindelijk een akkoord tussen Rwanda en Congo. Komt er nu vrede?

Het is een conflict met vele lagen, waarbij verantwoordelijkheden aan alle kanten gesitueerd zijn. Daarom is het ook moeilijk op te lossen, want iedereen heeft aan de andere partij wel iets te verwijten. Tegelijk zien we dat dit ‘vredesakkoord’ de zaken nogal simpel voorstelt, vooral in het soort oplossingen dat ze denken te hebben gevonden.

Eigenlijk wil de VS China wegwerken, onder het mom van het brengen van vrede

Eén, de FDLR (Forces démocratiques de libération du Rwanda, de milities van de genocidaire Hutu’s in Rwanda, nvdr) neutraliseren. Dat is wat Rwanda vraagt.

Twee, de M23 en de RDF (Rwandese legereenheden die de rebellen steunen) terugtrekken. Dat is wat Congo vraagt.

Drie, zorgen dat de economie van Rwanda op legale wijze graantjes kan meepikken van de mineralen van Congo.

Dat alles is ingekapseld in een formule waarvan dan heel duidelijk de grootste profiteur de Verenigde Staten worden. Zij gebruiken, misbruiken eigenlijk, dit akkoord als een kans om de overmacht die China de afgelopen decennia heeft gekregen in de minerale sector in Congo in hun voordeel terug te draaien.

Onrustwekkende geruchten doen de ronde over wie de beveiliging van de mijnen in het oosten van Congo zou toevertrouwd krijgen. Dat is de Amerikaanse miljardair Erik Prince, een man die je gerust een oorlogskapitalist kunt noemen. Hij staat bekend om het inhuren van huurlingen voor opdrachten die het VS- leger liever niet op zich neemt.

Prince is een sleutelfiguur in de privatisering van militaire operaties, een beetje zoals de Wagner-groep voor Rusland.

Hij is nauw verbonden met Donald Trump. Het was hij die hem voorstelde om gevangenen naar El Salvador te sturen. Prince was CEO van Blackwater, een bedrijf dat hij zelf beschreef als een efficiënte, geprivatiseerde oplossing voor de logge bureaucratie van het Pentagon. Zijn ervaring deed hij op in Irak en Afghanistan.

De VS hebben eigenlijk al boots on the ground om de Congolese strategische grondstoffen binnen te halen

Tussen 2001 en 2009 sleepte Blackwater voor meer dan 1,6 miljard dollar aan federale contracten binnen – en dat is nog exclusief geheime CIA-missies. Prince is al tien jaar actief in Congo. Volgens Reuters en Africa Intelligence heeft hij een deal gesloten met de Congolese overheid om de beveiliging van mijnen, bossen en olievoorraden op zich te nemen.

Zo zie je dat de VS eigenlijk al boots on the ground hebben om de Congolese strategische grondstoffen binnen te halen. Eigenlijk willen ze China wegwerken, onder het mom van het brengen van vrede. De VS hebben Congo kunnen overtuigen om die concessies in de toekomst voor hen vrij te maken.

Afbeelding

Hoe dat moet gebeuren, daar is absoluut nog geen duidelijkheid over. Dat moet nog worden onderhandeld in een economisch vredesakkoord, nadat het eerste akkoord binnen de 90 dagen wordt uitgevoerd. Het zou in de richting gaan van faciliteiten voor de eerste behandeling van grondstoffen in Rwanda en dan uitvoer van daaruit. Wellicht niet voor alle mineralen, voor een aantal wel. Ze doen dat nu al voor goud.

Ook in Rwanda is er weinig transparantie op het vlak van zaken. Crystal Ventures, de businessgroep van het RPF, de partij achter Kagame, is een voorbeeld van belangenconflicten tussen business en beleid. In recente jaren werd er de Gasabo goudraffinaderij opgericht door Francis Kamanzi, CEO van de Rwanda Mines, Petroleum and Gas Board (RMB), de nationale regulator.

Allicht gebeurt dat samen met Westerse investeerders waarbij de Belg Alain Goetz wordt genoemd. De goudproductie in Rwanda zelf is nochtans heel erg beperkt maar als die aanzienlijke investering is gebeurd, ja dan moet die natuurlijk opbrengen.

Rwanda ontkent dat ze iets met M23 te maken hebben, omdat het anders al te duidelijk zou zijn dat het gaat om hun eigen 'Lebensraum'

Dus moeten daar voldoende goudertsen aankomen die ze onmogelijk in eigen land kunnen vinden. Daarom heeft Rwanda dat in het akkoord laten zetten, om die investering te laten renderen. Nu staat Gasabo Gold Refinery op de sanctielijst van de EU, en via dit akkoord zou dat ongedaan kunnen worden gemaakt.

Is die deal ethisch verantwoord ten overstaan van Congo, een land met een gigantische werkloosheid? Zeventig procent van de bevolking is jonger dan 20 en er is een enorme nood aan werk en ontwikkeling. Gaan ze dan die grondstoffen aan een agressor laten in plaats van in eigen land er werkgelegenheid mee te scheppen?

Aan de andere kant zit Rwanda wel met een existentieel probleem. Ze hebben de hoogste bevolkingsdichtheid van heel Afrika en tegelijk de geringste mogelijkheden om werk te creëren in de klassieke Afrikaanse sectoren, namelijk landbouw en mineralen.

Mineralen hebben ze amper. En hun landbouw is zodanig versnipperd geraakt door de opeenvolgende opsplitsing van landbouwgrond in gezinnen met veel erfgenamen, dat de gemiddelde rurale bewoner nu maar enkele are grond meer heeft. Het is onmogelijk geworden om daarvan te overleven.

Die overlevingsnood kan je maar op twee manieren oplossen. Dat is ten eerste, waar Kagame terecht zo vaak over gesproken heeft, zorgen dat er een niet grondgebonden tewerkstelling wordt gecreëerd voor grote groepen uit de rurale gebieden.

Kagame droomt ervan om van Rwanda het Singapore van Afrika te maken. Maar dat doe je niet met een toverstaf

Kagame droomt ervan om van Rwanda het Singapore van Afrika te maken. Maar dat doe je niet met een toverstaf. Zeker omdat Rwanda geen havens heeft, het is toch wel echt een ingesloten land. Ontwikkeling van industrie en hoogtechnologische diensten vraagt ook minstens een generatie lang scholing van mensen, gigantische investeringen in infrastructuur, …

De andere optie is wat mensen in de rurale gebieden goed kunnen: boeren. Dat veronderstelt grond zoeken waar die wel nog te vinden is. En dat is buiten de landsgrenzen van Rwanda, bij de buren in Congo dus. Er is in Rwanda een discours dat de koloniale heersers de grenzen zo hebben getekend dat het onleefbaar is voor de Rwandezen die veel te weinig grond hebben om te kunnen overleven.

Rwanda ontkent dat ze iets met M23 te maken hebben, omdat het anders al te duidelijk zou zijn dat het gaat om hun eigen Lebensraum. Ze hopen nog altijd dat op een of andere manier daar toch een soort van Balkanisering zal ontstaan, waar Congo zelf al zoveel jaren voor waarschuwt.

Ze hopen dat ze via milities als de M23 nieuwe staten kunnen afscheuren van Congo, die dan onder hun invloed staan en door Rwandezen kunnen gekoloniseerd worden.

M23 zal zich niet terugtrekken als je weet wat dat gekost heeft aan inspanning, middelen en  mensenlevens om zo'n groot gebied te bezetten

Om de aandacht van die strategie af te leiden, proberen ze alles steeds maar te interpreteren in termen van etnische tegenstellingen en hun slachtofferrol daarin: al meer dan dertig jaar lang. Zo blijven ze zeggen dat het FDLR levensbedreigend is voor Rwanda, terwijl iedereen weet dat dat allang niet meer het geval is.

Afbeelding

Het gaat over nog nauwelijks enkele honderden die zich daar koest houden en al heel lang niet meer de slagkracht hebben om de grens over te kunnen steken. Maar Rwanda blijft Congo ervan beschuldigen de Tutsi's niet te beschermen.

Ze willen de oorlog graag kaderen in een nieuw genocideverhaal. Dat heeft dertig jaar lang zo goed gewerkt en ze hopen dat dit nu ook dat weer zal werken: “ het is toch wel erg hè wat die barbaren van Congo nu weer aan het doen zijn tegen dat arme Rwanda, dat al zoveel heeft afgezien in het verleden.”

Ja, ik herken een pijnlijke parallel met een andere regio in de wereld. 

Inderdaad. Israël en Rwanda zijn ook heel goede vrienden met mekaar, hé. Dat is helemaal geen toeval. Rwanda, heeft bijvoorbeeld Pegasus ingevoerd om daarmee de telefoons van opposanten af te luisteren. Een topspionagetechnologie made in Israël.

Je hebt, denk ik, heel goed uitgelegd wat de positie is van Kagame. Wat is het belang van Tshisekedi bij dit ‘akkoord’?

Wel, volgens mij hoopt Tshisekedi dat een grote zakendeal met de VS, met Trump zal zorgen voor bescherming. Zoals Israël wapens krijgt aangeleverd en technologie en intelligence, hoopt hij dat ook te krijgen van de VS om zich te verdedigen tegen Rwanda en om zijn eigen positie als president te redden. Als Tshisekedi hem helpt om zijn Nobelprijs te krijgen, zou dit Trump wel kunnen charmeren.

Trump  denkt met zijn groot lawaai de partijen te kunnen dwingen tot een deal

Die mineralen moet Congo sowieso verkopen, want ze hebben zelf geen verwerkingscapaciteit. Dan kun je het beter verkopen aan wie er nog iets extra voor teruggeeft. De Chinezen hebben wel voor heel wat infrastructuur gezorgd, maar nu in de VS een president zit die iedereen afblaft en chanteert, lijkt Congo overtuigd om nu toch maar de Trump-kaart te trekken

Op dit moment verdwijnt er heel veel illegaal via de M23 naar Rwanda en daar heeft Tshisekedi helemaal niets aan. Gaat dat dan veranderen, denk je?

Ja, dat zal wel moeten natuurlijk, hè. Volgens het akkoord zou de grondstoffenstroom nu officieel gedocumenteerd worden. Maar niemand heeft er enig idee van over welke hoeveelheden het zou gaan en welke soorten mineralen dat dat moet allemaal nog uitgeklaard worden. Daar gaan ze pas negentig dagen na de ondertekening van dit akkoord aan werken, hebben ze gezegd. Eerst moeten ze duidelijk zien dat de vrede inderdaad gerespecteerd wordt.

Het akkoord voorziet daarvoor ook een terugtrekking van de M23 maar daar blijkt op het terrein weinig van.

Dat zal ook niet gebeuren als je weet wat dat gekost heeft aan inspanning en aan middelen en aan mensenlevens om zo'n groot gebied te bezetten. Dan geef je dat toch niet zomaar op? Rwanda zegt dat het moet gefaseerd gebeuren. Wat vreemd is, want ze blijven zweren dat ze met M23 niets te maken hebben, dat zijn volgens hen opstandige Congolezen.

Onze Rwandese soldaten zijn daar niet om M23 te steunen, zeggen ze, maar wel om Rwanda te beschermen tegen die gigantische bedreiging van die FDLR. Dus voor we ons terug trekken, moeten eerst die FDLR uitgeschakeld worden, hamert Rwanda. Al die tijd hebben ze dat met hun 6000 manschappen daar zelf niet geklaard ...

Eigenlijk willen ze dat M23 blijft want dat zijn de toekomstige bestuurders van die nieuwe onafhankelijke staat die ze hopen te zien tot stand komen. Daar is men momenteel heel hard mee bezig. Ik zag gisteren nog een video over een kadervorming voor dat toekomstig bestuur met een paar honderd mensen in een grote zaal in Rutshuru.

En wat zijn dan ongeveer de grenzen van die nieuwe staat die zij voor ogen hebben?

Afbeelding

Dat is ook niet zo duidelijk. De M23 controleren nu toch al het zuiden van Noord-Kivu en het noorden van Zuid-Kivu bij elkaar, een gebied, een pak groter dan Rwanda zelf.

Maar ze willen verder gaan. In diezelfde video zingt Naanga, de grote baas van de AFC, Alliance Fleuve Congo, de politieke vleugel van M23, een lied waarin hij opsomt welke steden hij nog wil veroveren: noordwaarts en westwaarts, tot de hoofdstad Kinshasa toe.

Met de steun van Rwanda wil Naanga een zeer mineraalrijk deel van Congo afscheuren, en zelfs Tshisekedi van de macht verdrijven

Naanga was nota bene de voorzitter van de zogenaamd Onafhankelijke Electorale Commissie van Congo, die in 2018 de uitslagen zo heeft gemanipuleerd dat Tshisekedi als overwinnaar uit de bus kwam, terwijl hij dat helemaal niet was. Die Naanga wil nu, met de steun van Rwanda, een zeer mineraalrijk deel van Congo afscheuren, en zelfs Tshisekedi van de macht verdrijven.

We hebben het al gehad over het Rwanda van Kagama, over Tshisekedi en Naanga in Congo, maar een andere speler die je vernoemde is China. Hebben die gereageerd op dit ‘vredesakkoord’?

Niet dat ik weet. Die Chinezen hebben niet de gewoonte impulsief te reageren. Die gaan de kat uit de boom kijken en analyseren. Wellicht denken ze dat dit akkoord zodanig met haken en ogen aan elkaar hangt, dat er toch niets zal van komen, want het somt enkel een aantal principes op die ooit tot een vredesakkoord zouden kunnen leiden.

Voor China is dit ‘akkoord’ niet onmiddellijk bedreigend want heel wat voorwaarden voor het welslagen zijn helemaal niet vervuld. Het is ook niet zo dat Tshisekedi de concessies aan China nu al  heeft onttrokken en aan de VS heeft toegekend.

Trouwens in Kivu zijn er nauwelijks officiële concessies. M23 versluist alles clandestien naar Rwanda daar. China zit vooral in de Katanga Belt, in het zuidoosten, waar koper en kobalt zitten.

Het economische gedeelte van het akkoord kan pas worden uitgewerkt vanaf dag 90 na de ondertekening op 27 juni, áls de wapens dan zwijgen. Is dat dan niet het geval dan zit alles vast.

Wie kan die wapenstilstand afdwingen? Er is ook geen vredesmacht meer, MONUSCO (VN vredesmacht voor Congo) is allang vertrokken toch?

Niet helemaal. Uit Zuid-Kivu zijn ze vertrokken, maar niet uit Noord-Kivu en Ituri. In het akkoord staat alleen maar dat beide partijen de rol van MONUSCO kennen en respecteren en dat hun personeel zal beschermd worden. Iets afdwingen kunnen ze niet. Daartoe zou de VN Veiligheidsraad het mandaat moeten herzien. Maar dat is politiek niet haalbaar.

Een heel twijfelachtig ‘akkoord’ dus.

Het is een wespennest, Ja. En Trump komt er met breed ellebogenwerk tussen fietsen in de hoop zijn mineralen binnen te halen en, zoals elders in de wereld, denkt hij met zijn groot lawaai de partijen te kunnen dwingen tot een deal.

Het is Trump om niets anders te doen dan de mineralen

De rest van de wereld wacht af. Om te bewijzen dat het Trump om niets anders dan de mineralen te doen is, moet je maar kijken naar wat er vandaag (9 juli) begonnen is in de VS. Tot 11 juli heeft Trump met de leiders van vijf andere Afrikaanse landen in Washington een congres. Het gaat om Senegal, Mauritanië, Gabon, Liberia, Guinee-Bissau. Dat zijn niet de sleutellanden in het continent hé.

Wat hebben die landen wel gemeen? Mineralen potverdorie! Heel zijn buitenlands beleid, zijn Afrika beleid is volledig gefocust op wie er de meeste mineralen heeft. Waar kunnen we het beste onze toekomst van onze elektrische batterijen en high tech verzekeren? Daar gaat het hem om. Ja, ja.

Bedankt voor je heldere analyse Ivan.

Ivan Godfroid is geboren in Rwanda in '57 en als peuter met zijn ouders teruggekeerd naar België. Hij studeerde Tropische Landbouw en maakte een thesis in Rwanda in '79.

Hij werkte er ook van '86 tot '89, daarvoor in Thailand, daarna in de Filippijnen. Dan een hele tijd in België, o.a. op ministerie BuZa, om tenslotte in 2010 naar Congo terug te keren en daar tot 2022 te werken voor Rikolto, meer bepaald vanuit Butembo op slechts een veertigtal kilometer van de grens met Oeganda in het noorden van Noord-Kivu.

Sindsdien is hij fervent blogger voor MO*. Op de wereldblog van MO* vind je meer dan driehonderd stukken van hem.