Westers bewapeningsdenken en geopolitiek
“De moderne bewapening staat in al haar consequenties diametraal tegenover alles wat bijdraagt aan de menselijke waardigheid.” In 1983 wees polemoloog Johan Niezing tijdens een internationale humanistische vredesconferentie op de gevaarlijke, mensonwaardige dynamiek achter het bewapeningsdenken. Dat werd gevoed door een invloedrijk “militair-industrieel-complex.
“Het bewapeningsdenken voert ons van kwaad tot erger”, aldus Niezing toen. “Als we er niet in slagen om de bewapeningsdynamiek onder controle te krijgen rest ons een toekomst waarin wij overgeleverd zullen zijn aan vormen van irrationaliteit waarmee vergeleken die van de holenmens, de middeleeuwen, de inquisitie, zelfs het fascisme, slechts milde varianten zullen lijken”.
42 jaar later beschrijft filosoof Mark Vandepitte de huidige geopolitieke status, waarin de wereld inmiddels verzeild is geraakt: “De militarisering van Europa voltrekt zich in een bredere economische crisis. Door de VS slaafs te volgen heeft Europa na de val van de Sovjet-Unie nagelaten om een evenwichtige veiligheidsstructuur te construeren, waarin ook Rusland een plek kan krijgen.”
“Dat Rusland een bedreiging vormt, slaat nergens op. Moskou is helemaal niet uit op expansie. Volgens topexerts als Jeffrey Sachs en John Mearsheimer was de invasie in Oekraïne voor Moskou een antwoord op de uitbreiding van de NAVO oostwaarts en de militarisering van Oekraïne.”
“Moskou zag dit als een existentiële bedreiging. In plaats van een evenwichtige veiligheidsstructuur te construeren, lanceren we een gevaarlijke wapenwedloop en poken we de vijandigheid tegenover de Russische nucleaire grootmacht steeds verder op”.
Vandepitte vraagt zich in gemoede af of een dergelijk niveau van militarisering werkelijk in het belang van de Europese burgers is, of slechts in het belang is van economische elites, met name de wapenindustrie en handel.
Laten wij ons meeslepen in deze opgefokte oorlogskoorts of kiezen de burgers voor welvaart en welzijn, voor een duurzame economie en een evenwichtige veiligheidsstructuur voor het Europese continent
Over het westerse geopolitieke denken
Het westerse arrogante denken vormt de bron van veel geopolitieke problemen. Bij de analyse en beoordeling van gebeurtenissen/conflicten is de focus voornamelijk gericht op symptoombestrijding (snelle aanpak) en wordt analyse van het complex van oorzaken veelal verwaarloosd.
De internationaal befaamde systeemdenker Nora Bateson vindt dat de manier waarop veel mensen in de westerse cultuur omgaan met problemen de oorzaak van nog méér problemen is.
Volgens haar moeten we de complexiteit van problemen juist omarmen. Zij pleit voor een andere manier van kijken naar maatschappelijke problemen. “Dingen zijn altijd complexer, meer verbonden met elkaar dan op het eerste gezicht lijkt.”
Het is dan ook niet verrassend dat te simpele ‘oplossingen’ alleen maar leiden tot nieuwe problemen, die vervolgens ook weer ‘opgelost’ moeten worden, een eindeloze cyclus van quick fixes die alleen maar meer problemen veroorzaken. Uiteindelijk komt een samenleving helemaal vast te zitten (NRC Handelsblad, 18 januari 2024).
We moeten oprecht nieuwsgierig zijn naar de unieke ervaring van anderen, hun unieke relatie met de context en complexiteit van hun ervaringen. „Dat is het begin van een andere manier van kijken die nu misschien wel meer nodig is dan ooit.”, aldus Bateson. Dus ook dat we anders moeten gaan denken.
Enkele kanttekeningen bij het westerse denken
Manco’s van het denken: hoogmoedig, eendimensionaal, gering probleem-oplossend-vermogen en een overheersend ‘wij-zij denken’.Eenzijdigheid van het denken. Volgens psycholoog Daniel Kahneman schakelt de mens tussen twee denksystemen: denksysteem 1 is snel, emotioneel en intuïtief; denksysteem 2 is langzaam, beraadslagend en rationeel.
Bijna alle beslissingen worden in systeem 1 genomen, omdat systeem 2 gewoon te veel energie kost. (Volkskrant, 19 juni 2025)
Ontkenning van causaliteit en context: historicus en Europadeskundige Matieu Segers: “In Nederland en het Westen doen politici vooral aan “gevolgenpolitiek”, zonder zich bezig te houden met het onderzoek van de oorzaken van een probleem/conflict (Volkskrant 17 november 2021).
In Kroniek der Jodenvervolging 1940-1945 stelt Abel J. Herzberg dat bij beoordeling van een gebeurtenis vooral naar het ‘wordingsproces’ gekeken moet worden, want “oorzaken zijn volgens hem belangrijker dan feiten”.
