Rond de tafel in Ramallah

Op 5 oktober 2023 ontmoeten een dertigtal ingenieurs, ontwerpers, stedelijke ontwikkelaars en investeerders elkaar tijdens een diner in de kantoren van de Bank van Palestina in Ramallah op de Westelijke Jordaanoever. De meeste genodigden behoren tot de hoogopgeleide, kapitaalkrachtige Palestijnse elite. De directeur van het kantoor in New York van het Belgische ontwerpbureau ORG Permanent Modernity, mag ook mee aanschuiven, net zoals het Palestijnse studiebureau Center for Engineering and Planning. Een beetje verderop heeft een delegatie van de RAND Corporation plaatsgenomen.

Gastheer is Samer Khoury van Consolidated Contractors Company. Khoury is een Palestijnse vastgoedmagnaat geboren in Beirut en lid van één van de machtigste families en grootste aannemersbedrijven in de regio.

Het doel van de bijeenkomst is om een gedetailleerd plan uit te werken voor  “een economisch welvarend Palestina”

Mohammad Mustafa, hoofd van het Palestijns Investeringsfonds en economisch adviseur van President Abbas, zit ook mee aan tafel. Mustafa wordt getipt als de nieuwe premier van de Palestijnse Autoriteit, een voorspelling die onder druk van de V.S. enkele maanden later werkelijkheid zal worden.

Het doel van de bijeenkomst is om een gedetailleerd plan uit te werken voor  “een economisch welvarend Palestina”. Khoury is niet enkel gastheer maar ook de belangrijkste financier van dit initiatief. Hij heeft een consortium opgericht van Palestijnse bedrijven die ook een bijdrage willen leveren. Daarbovenop heeft de RAND Corporation zelf 2 miljoen dollar vrijgemaakt uit eigen fondsen.

Twee vrouwen in Gaza. Foto: Hosny Salah.

Begin deze eeuw had de RAND Corporation al eens een gelijkaardig initiatief gelanceerd onder de titel “The Arc. A Formal Structure For a Palestinian State” (“De boog. Een formele structuur voor een Palestijnse Staaat”). De boog uit de titel verwijst naar de halve cirkels in de plannen die de verschillende Palestijnse woonkernen met elkaar  verbinden. Dat was in de tijd van de Tweede Intifada. De plannen werden nooit uitgevoerd. De toenmalige Palestijnse Minister van Planning, Ghassan Khatib, oordeelde dat zij te nauw aansloten op de plannen van Israël voor de annexatie van de Westelijke Jordaanoever. Tijdens het diner in Ramallah wordt “The Arc” weer boven water gehaald.

Wie of wat is de RAND Corporation?

RAND staat voor “research and development” (onderzoek en ontwikkeling) en werd kort na de Tweede Wereldoorlog opgericht door de Amerikaanse luchtmacht.  Men wilde de expertise en de knowhow die tijdens de oorlog werden opgebouwd niet verloren laten gaan en het onderzoek inzake veiligheid en defensie blijven stimuleren. De Amerikaanse regering, het Amerikaans Ministerie van Defensie en tal van ander Amerikaanse agentschappen en overheidsdiensten zijn de belangrijkste financiers.

RAND trekt tal van experten aan uit de Amerikaanse diplomatie en de Nationale Veiligheidsraad van de Verenigde Staten

RAND stelt zich voor als een niet-partijgebonden organisatie die in alle objectiviteit te werk gaat. In het geval van RAND lijkt dergelijke definitie erg rekbaar. RAND trekt tal van experten aan uit de Amerikaanse diplomatie en de Nationale Veiligheidsraad van de Verenigde Staten. De huidige voorzitter en uitvoerend directeur van RAND, bijvoorbeeld,  Jason Matheny was tot in 2022 verbonden aan het Witte Huis als verantwoordelijke voor technologie en nationale veiligheid.

Gaandeweg breidde het onderzoeksveld van de RAND Corporation zich uit naar zachte sectoren zoals onderwijs, gezondheid en energie. Echter, de link met militaire aangelegenheden is nooit ver weg. Deze ontwikkeling spoort perfect met wat men later de “3-D” zal noemen: defense – democracy – development (defensie – democratie – ontwikkeling).

In de praktijk komt het erop neer dat men probeert om met sociale en economische programma’s goodwill te creëren bij de burgerbevolking ten aanzien van militaire operaties. De veiligheidsbelangen van de interveniërende staat of staten staan hierbij voorop. Ook de Belgische ontwikkelingssamenwerking heeft de 3-D-strategie in haar beleid opgenomen en gaandeweg geïntegreerd in haar “geïntegreerde benadering”.

Verenigde Staten en Israël hand in hand

RAND adviseert niet enkel de Amerikaanse defensie- en veiligheidsdiensten, maar ook die van Israël. In 2016 besliste RAND om een specifiek Israël-programma uit te bouwen. De opdracht werd in handen gelegd van Shira Efron, senior fellow aan het International Institute for National Security Studies (INSS) in Tel Aviv. Op de website van het INSS staat te lezen dat het hun ambitie is om “de belangrijkste onafhankelijke denktank te worden die het Israëlische nationale veiligheidsbeleid vanuit een lange termijnvisie mee kan bepalen”.

Het IPF lobbyt voor een “pragmatische” twee-statenoplossing waarbij de veiligheid van een democratische Joodse staat voorop staat

Momenteel leidt Efron de onderzoeksafdeling van het Israel Policy Forum (IPF). Het IPF is een Amerikaans-Joodse organisatie die lobbyt voor een “pragmatische” twee-statenoplossing waarbij de veiligheid van een democratische Joodse staat voorop staat. Michael Koplow, de Chief Policy Officer van IPF, pendelt voortdurend heen en weer tussen Washington en Tel Aviv. Koplow hanteert een op het eerste zicht genuanceerd discours maar zoals dat meestal gaat, wordt de ware toedracht vaak verborgen in de kleine lettertjes.

Koplow noemt de aanklachten tegen Israël voor genocide en apartheid “tendentieus”. Hij is het er wel mee eens dat “de Israëlische oorlogsvoering niet perfect is en dat Israël waarschijnlijk vele internationale rechtsregels met de voeten treedt, maar daarom pleegt het nog geen genocide.” Hij is het ook totaal niet opgezet met het vonnis van het Internationaal Gerechtshof dat oordeelt dat alle Israëlische nederzettingen in Palestina illegaal zijn. Hij is van oordeel dat dit vonnis de belangen van de kolonisten  en de veiligheid van Israël in gevaar brengt.

Plannen terwijl de bommen vallen

Tijdens het bewuste diner die donderdagavond op 5 oktober 2023 plaatsvond kon Khoury er zelf niet bij zijn. Hij volgt de bijeenkomst van op afstand via drie grote schermen. Af en toe voelen de aanwezigen de koude rillingen door hun lijf  trekken van de spanning. Zij worden herhaaldelijk aangemaand om “out of the box” te denken. De violen worden gelijkgestemd en men geraakt het eens over de titel: “The Spatial Vision for Palestine: A Long-Term Plan That Can Begin Now.” (“Een ruimtelijk visie voor Palestina. Een lange-termijnplan dat nu al van start kan gaan”). Het startsein wordt gegeven om de toekomstige Palestijnse Staat alvast uit te tekenen.

De verwoesting in Gaza. Foto: Hosny Salah.

Niemand die die avond kan vermoeden dat Hamas twee dagen later een gruwelijke aanslag zou plegen. Waarschijnlijk verwachtte ook niemand zich aan de niets ontziende, meedogenloos wrede reactie van Israël. Die duurt nu al bijna 19 maanden. Maar RAND & Co. beslissen om verder te gaan. RAND wil dat de plannen worden bijgesteld. Terreinbezoeken worden vervangen door satellietfoto’s. De planners zullen focussen op de Westelijke Jordaanoever en de heropbouw van Gaza mee in hun studies opnemen.

In april 2025 ligt het nieuw masterplan voor Palestina op de tafel. Het vertrekt vanuit een “geïntegreerde visie” en zal nog verder worden uitgewerkt als een “investeringscatalogus”. De planners hebben overal aan gedacht, zelfs aan het soort gesteente dat ze willen gebruiken. De hele toekomst van Palestina wordt samengebald in ambitieuze plannen voor luchthavens, zeehavens, spoorwegen, ontziltingsinstallaties, gasfabrieken, autowegen, boulevards, parken, residenties, bedrijven, hospitalen, scholen, woningen, toeristische trekpleisters en noem maar op. Het is de bedoeling dat de plannen de Palestijnen aan het dromen zetten en hen kan verleiden om te geloven in een betere toekomst.

Een drieluik zonder weerga

Terwijl de technici van glasvezel, staal en beton hun fantasieën aan de ontwerptafels botvieren, zet de RAND Corporation twee parallelle, complementaire studies op. In januari van dit jaar verscheen “Pathways to a Durable Israeli-Palestinian Peace” (“Het pad naar een duurzame vrede tussen Israël en Palestina”). Wat later volgde een iets bescheidener rapport: “From Camps to Communities. Post-Conflict Shelter in Gaza.” (“Van kamp tot gemeenschap. Post-conflict onderdak in Gaza). Samen met het voorstel voor de ruimtelijke visie vormen ze één geheel. Politiek, humanitaire hulp en socio-economische ontwikkeling worden zo samengebracht.

Zelfs het vonnis van het Internationaal Gerechtshof met betrekking tot de Israëlische nederzettingen wordt niet vernoemd

In tegenstelling tot de studie over de ruimtelijke visie werden de twee andere studies volledig gefinancierd door het Amerikaans Ministerie van Defensie. De namen van deze of gene expert die aan de studies meewerkte, komen ook in de andere rapporten terug, hetzij als medeauteur, hetzij als adviseur of als peer reviewer. In de lijst staat menig voormalig Amerikaans ambassadeur en/of medewerkers van de Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad met een stevig CV inzake het Midden-Oosten. Ook de naam van Michael Koplow duikt op. Het lukt me daarentegen niet om uit de rapporten op te maken hoe en in welke mate Palestijnse politici, veiligheidsexperten en wetenschappers bij deze oefening betrokken werden.

Een ander punt van overeenkomst is dat in geen van de drie rapporten gewag wordt gemaakt van de schendingen van het internationaal recht, noch van het internationaal gerechtelijk onderzoek tegen Israël  voor genocide, noch van de beschuldigingen over apartheid, noch van de beschuldigingen over etnische zuivering. Zelfs het vonnis van het Internationaal Gerechtshof met betrekking tot de Israëlische nederzettingen wordt niet vernoemd.

Oorlogsmisdaden herleid tot praktische problemen

Zowat alle problemen worden “getechnificeerd”. Zij worden gereduceerd tot vaststellingen en volledig van politieke oorzaken, implicaties en schendingen van nationale en internationale rechtsregels ontdaan. Zonder al te veel moeite zou men zelfs kunnen besluiten dat de toegang tot drinkwater de schuld van de Palestijnen zelf is omdat de mensen hun waterrekening niet willen betalen.

De Palestijnen zelf worden gereduceerd tot bouwvakkers en puinruimers

Zelfs de heropbouw van Gaza wordt van alle menselijke waarden en humanitaire principes ontdaan. Het voorstel om een deel van de ontheemden in Gaza “tijdelijk” naar het buitenland te verplaatsen omdat er in Gaza op dit moment, met al dat puin en al die onontplofte explosieven, te weinig plaats is, wordt voorgesteld als een nood-breek-wet. De Palestijnen zelf worden gereduceerd tot bouwvakkers en puinruimers.

Het ruimtelijk plan wordt zelfs vergezeld van een haalbaarheidsplan: wat kan er nu al gebeuren. Het moet blijkbaar snel gaan. RAND gaat ervan uit dat het onzin is om te wachten op een staakt-het-vuren, laat staan een formeel vredesakkoord. Vredesonderhandelingen zullen moeten wachten totdat de veiligheid van Israël gegarandeerd is en de grote mogendheden orde op zaken hebben gesteld in Palestina.

Hoe dieper ik graaf, hoe meer ik lees, hoe meer ik inzie dat de plannen van Trump voor de Gaza Rivièra en de hele regio geen onschuldige spielerei zijn. Het pad naar “de duurzame” vrede van de RAND Corporation leidt wel degelijk over onmetelijke puinvelden die straks, later, ooit, wie weet wanneer, misschien, zullen worden geruimd. Fase 1 van de bouwplannen, met name de afbraakwerken, kan men al wel afvinken. Daar hebben de aanhoudende bombardementen voor gezorgd.

België

Nu begrijp ik ook hoe ik het bericht van Enabel, het Belgische ontwikkelingsagentschap, op zijn website van 14 mei. moet kaderen. Terwijl de VN-organisaties actief uit Gaza worden geweerd, de voedselbedeling door de Israëlisch-Amerikaanse organisatie Gaza Humanitarian Foundation honderden slachtoffers maakt, Israël zijn aanvallen tegen Gaza verder opvoert en het geweld van het Israëlisch leger – met de medewerking van de Palestijnse veiligheidsdiensten – op de Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem almaar driester wordt, kondigt Enabel aan dat het zijn programma in Palestina weer opneemt.

Screenshot van post Enabel op X.

Jean Van Wetter, de Algemeen Directeur van Enabel, had op 29 maart 2025 al in De Tijd laten weten dat hij naar Washington was gereisd voor gesprekken met de RAND Corporation en dat hij ook in contact stond met het kantoor van RAND in Brussel. In het interview benadrukt hij dat dit “geen politiek project is, maar een neutrale poging om te komen met een realistisch plan dat technisch en wetenschappelijk onderbouwd is. De toegevoegde waarde is dat we simpelweg tonen dat het kan.”

Twee maanden later, op 28 mei 2025 laat Jean Van Wetter op facebook weten dat Enabel een intentieverklaring heeft ondertekend met de RAND Corporation voor de uitvoering van de “Spatial Vision” en dat hij blij is met dit partnerschap. “Elk stapje dat ons dichter bij de vrede brengt, is belangrijk,” schrijft hij, zoals steeds in het Engels. Op 2 juni verschijnt volgend bericht op het X-account van Enabel: “Wij ontwerpen samen de plannen voor vrede en zijn fier op ons partnerschap met de RAND Corporation.”

Het kabinet voegt er ook aan toe dat het voorlopig liever geen artikel ziet verschijnen

Ik laat weten dat ik een artikel plan over de RAND Corporation en dat ik het partnerschap van Enabel met RAND wil vermelden. Of hij een aantal vragen wil beantwoorden? Hij verwijst mij uiteindelijk door naar het kabinet van Minister Maxime Prévot van Buitenlandse Zaken, Europese Aangelegenheden en Ontwikkelingssamenwerking, tevens ook Vicepremier van België. Het kabinet laat me weten “dat alles voorlopig wordt stopgezet en herbekeken.” “Op dit moment is er dus geen sprake van een samenwerking met de RAND Corporation,” benadrukt het kabinet nog. Het kabinet voegt er ook aan toe dat het voorlopig liever geen artikel ziet verschijnen.

Maar op dit eigenste moment, terwijl ik dit artikel finaliseer, worden de mensen in Noord-Gaza op bevel van Israël geëvacueerd en kondigt Israël nog zwaardere militaire operaties aan. Het artikel in De Tijd is nog altijd digitaal beschikbaar. De posts van Enabel op sociale media werden niet verwijderd. Ik heb dus beslist om het artikel te schrijven. Ik wil niet medeplichtig zijn aan wat volgens mij de meest uitgesproken cynische vorm van realpolitik is die de mensheid zelfs in de meest hallucinante fictie nooit zou durven bedenken. Met een partner als de RAND Corporation is het voor België inderdaad moeilijk om te erkennen dat Israël schuldig is aan genocide.