Eerlijk debat

Ouderen worden in het publieke debat vaak neergezet als een economische last. In discussies over vergrijzing, pensioenen en gezondheidszorg duikt telkens hetzelfde beeld op: een groeiende groep zorgbehoevenden die druk zet op een krimpende werkende bevolking. Dat beeld is hardnekkig, maar vooral fout.

Het idee dat ouderen per definitie kwetsbaar en zorgafhankelijk zijn, klopt niet met de werkelijkheid. Veel ouderen blijven juist actief, zelfstandig en maatschappelijk betrokken. Ze doen vrijwilligerswerk, zorgen voor kleinkinderen of ondersteunen anderen in hun omgeving.

Het stereotype van de passieve oudere doet hen onrecht en voedt onterechte angstbeelden over ‘onbetaalbare ouderdom’.

Ook het idee dat ouderen na hun pensioen geen waarde meer hebben, is misleidend. Hun kennis, levenservaring en inzet blijven van grote betekenis voor de samenleving.

Ouderen kosten de samenleving geld, net als elke andere bevolkingsgroep. Maar wie alleen naar de uitgaven kijkt, mist het volledige plaatje.

Een eerlijk debat over vergrijzing moet oog hebben voor de vaak onzichtbare bijdragen van ouderen aan onze samenleving

De pensioenen vertegenwoordigen ongeveer 11,2 procent van het Belgische bbp, oftewel zo’n 60 miljard euro per jaar. Ook de zorgkosten nemen toe met de leeftijd. Ouderen maken 22 procent van de bevolking uit, maar zijn verantwoordelijk voor meer dan de helft van de jaarlijkse zorguitgaven, goed voor zo’n 25 à 30 miljard euro.

Tel je daar de pensioenen bij, dan kom je aan een totaalplaatje van zo’n 90 miljard euro.

Dat zijn stevige cijfers, maar ze vertellen niet het hele verhaal. Een eerlijk debat over vergrijzing moet ook oog hebben voor de vaak onzichtbare bijdragen van ouderen aan onze samenleving – economisch, sociaal én cultureel.

Economische bijdrage

Uit tal van indicatoren blijkt dat zestigplussers aanzienlijke bijdragen leveren aan de economische groei, tewerkstelling en innovatie.

Zilvereconomie

De zogenaamde zilvereconomie – alle economische activiteiten gericht op de oudere bevolking – is veel meer dan enkel zorg en medische ondersteuning. Van aangepaste woningen en mobiliteit tot gespecialiseerde reizen en vrijetijdsbesteding. Bedrijven die inspelen op deze groeiende doelgroep stimuleren innovatie én creëren banen in uiteenlopende sectoren zoals technologie, welzijn en dienstverlening.

Ouderen zijn niet alleen zorggebruikers, maar ook actieve consumenten, investeerders en ondernemers. Hun uitgaven versterken de omzet van bedrijven, leveren jobs op én vullen de staatskas via btw en belastingen. In België vertegenwoordigde de zilvereconomie volgens Belfius in 2019 al 109 miljard euro, goed voor 23 procent van het bbp. Tegen 2025 zou dat oplopen tot 27,5 procent.

Mits goed benaderd kan de vergrijzing nieuwe economische kansen en welvaart creëren voor iedereen

Precieze cijfers zijn moeilijk, omdat de zilvereconomie niet als aparte sector erkend wordt in officiële statistieken. Toch is haar maatschappelijke en economische impact onmiskenbaar. Ze verbetert levenskwaliteit, bevordert zelfstandigheid en vermindert eenzaamheid.

De zilvereconomie laat zien dat vergrijzing, mits goed benaderd, ook nieuwe economische kansen en welvaart kan creëren voor iedereen.

Arbeidsdeelname

Steeds meer zestigplussers blijven actief op de arbeidsmarkt. Voor 2024 wordt het aantal werkende 60-plussers in België geschat op zo’n 530.000, oftewel 10 procent van alle werkenden. In de groep van 60-64 jaar gaat het om ruim 208.000 loontrekkenden, en zelfs bij de 65-plussers blijven nog meer dan 44.000 mensen aan het werk.

Actieve ouderen betalen belastingen op hun loon en dragen 13,07 procent sociale bijdragen af. Naar schatting bedraagt de belastingopbrengst van deze leeftijdsgroep zo’n 14,2 miljard euro.

Een haalbare eindeloopbaan voor 60-plussers ‘levert meer op’ dan mensen blind langer te laten werken

De toename van de 60-plussers op de arbeidsmarkt gebeurt helaas op een geforceerde wijze. Ze is het gevolg van het verhogen van de pensioenleeftijd en het activeringsbeleid van de overheid. Daarbij wordt geen rekening gehouden met de werkbaarheid van de jobs op die leeftijd. Tezelfdertijd heeft men heel wat landingsbanen afgeschaft of uitgehold.

Het gevolg is een toenemend aantal langdurig zieken in die leeftijdscategorie, wat dan weer veel geld kost. Indien de overheid een eindeloopbaan zou organiseren die wel degelijk rekening houdt met wat haalbaar is voor 60-plussers, dan zouden er wellicht heel wat meer mensen bereid zijn om langer te werken en zou de ‘opbrengst’ groter zijn dan nu het geval is.

Een haalbare eindeloopbaan voor 60-plussers levert met andere woorden meer op dan mensen blind langer te laten werken.

Seniorpreneurschap

Ondernemen stopt niet bij pensioen. In België groeit het aantal zogeheten seniorpreneurs – 60-plussers die als zelfstandige blijven werken of pas na hun loopbaan een eigen zaak starten. Volgens de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid van Zelfstandigen (RSVZ) telde ons land eind 2024 maar liefst 156.690 zelfstandigen die actief waren ná de wettelijke pensioenleeftijd van 65 jaar. Dat is een stijging van ruim 6 procent tegenover het jaar voordien.

Seniorpreneurs bewijzen dat ook na het pensioen ondernemerschap springlevend kan zijn

Seniorondernemers zijn er in alle sectoren: van consultancy tot horeca, van ambacht tot creatieve beroepen. Ze bouwen voort op ervaring en netwerken die ze in hun carrière hebben opgebouwd. Van de 156.000 seniorondernemers zijn er zo’n 116.000 mannen en 40.000 vrouwen.

Zelfs met een voorzichtige raming van 40.000 euro jaaromzet per persoon, vertegenwoordigt deze groep samen een economische waarde van ruim 6,2 miljard euro. Daarmee bewijzen seniorpreneurs dat ook na het pensioen ondernemerschap springlevend kan zijn – en een serieuze bijdrage levert aan onze economie.

Schenkingen en erfenissen

Ouderen dragen hun opgebouwde vermogen doorgaans over aan de jongere generaties via erfenissen of schenkingen. Hoewel er geen officiële uitsplitsing is per leeftijd, is het duidelijk dat 60-plussers verantwoordelijk zijn voor het overgrote deel van de jaarlijkse tientallen miljarden euro’s aan erfenissen en schenkingen in België.

In 2023 inde Vlaanderen 1,6 miljard euro aan erfbelastingen, afkomstig van 66.356 overlijdens met een belastbaar vermogen van 13,8 miljard euro. Daarnaast bracht het Vlaamse gewest 900 miljoen euro op uit notariële schenkingen, voornamelijk van vastgoed. Voor heel België bedroeg de totale opbrengst uit schenkingen in 2022 zo’n 3,5 miljard euro.

Consumptie

Volgens Statbel spenderen koppels in deze leeftijdsgroep gemiddeld 1.976 euro per jaar aan cultuur en recreatie, en nog eens 1.976 euro aan horeca – samen goed voor bijna 4.000 euro. Bij actieve of vermogende ouderen ligt dit bedrag mogelijk hoger. Alleenstaanden of mensen met een klein pensioen geven doorgaans minder uit.

Ter vergelijking: het gemiddelde Belgische huishouden gaf in 2022 zo’n 5.942 euro uit aan ontspanning en horeca.

Gezien de relatief lage pensioenen in België zijn er nogal wat ouderen die hun pensioen aanvullen met kleine klusjes in het zwart

Informele economie

De informele economie voor ouderen verwijst naar economische activiteiten en bijdragen die niet officieel geregistreerd, gemeten of belast worden door de overheid. Het omvat een breed scala aan onbetaalde of ‘zwart’ uitgevoerde taken en diensten, die echter van enorm maatschappelijk belang zijn.

We bespreken ze hierna. Gezien de relatief lage pensioenen in België zijn er nogal wat ouderen die hun pensioen aanvullen met kleine klusjes in het zwart.

Bijdrage aan welzijn

Naast hun economische en professionele rol leveren ouderen ook een immense bijdrage via onbetaalde zorg en engagement.

Mantelzorg

Volgens een studie van UHasselt vertegenwoordigt mantelzorg in België een jaarlijkse economische waarde van ruim 22 miljard euro. In Vlaanderen gaat het om zo’n 11 miljard. Naar schatting verlenen tussen 1 en 2 miljoen Belgen informele zorg, waarvan 121.000 voltijds in de ouderenzorg.

Die inzet bespaart de overheid miljarden aan formele zorgkosten, maar mantelzorgers draaien vaak zelf op voor directe uitgaven en gederfde inkomsten. De huidige tegemoetkomingen zijn eerder symbolisch dan dekkend, zeker in vergelijking met buurlanden als Nederland of Zweden.

Vrijwilligerswerk

Vrijwilligerswerk is bijzonder populair onder Belgische 60-plussers. Uit onderzoek van de Koning Boudewijnstichting en UGent blijkt dat meer dan 40 procent van de 65- tot 74-jarigen zich engageert. Dat betekent dat zo’n 600.000 ouderen actief zijn in formeel en informeel vrijwilligerswerk.

De inzet van gepensioneerde mantelzorgers en vrijwilligers bespaart de overheid miljarden

Ouderen doen vaak meer uren vrijwilligerswerk dan jongere vrijwilligers, en blijven langer actief. Zij besteden gemiddeld vijf en een half uur per week aan hun engagement – goed voor 156 miljoen uur per jaar. Met een geschatte waarde van 35 euro per uur vertegenwoordigt dit meer dan 5,4 miljard euro aan maatschappelijke inzet. Hun motivatie is meestal intrinsiek: ze willen iets betekenen, hun tijd zinvol besteden en sociale contacten onderhouden.

Niet-monetairbare bijdragen

De cijfers die we tot nog toe bespraken missen natuurlijk nog de immense niet-monetaire waarde van ouderen. Veel van wat zij te bieden hebben aan de samenleving is niet in euro’s uit te drukken, het is onmisbaar sociaal kapitaal. Ze vormen de ruggengraat van families, verenigingen en buurten, en zorgen voor continuïteit, verbondenheid en informele zorg in hun omgeving.

Met hun tijd, ervaring en netwerken bouwen ze mee aan een veerkrachtige samenleving. Hun wijsheid verrijkt het maatschappelijk debat, hun kennis voedt jongere generaties, en hun inzet versterkt het gemeenschapsleven op een manier die zich niet in cijfers laat vatten.

Nieuw verhaal nodig

Hoewel de directe kosten voor pensioenen en zorg hoog zijn, vertellen die cijfers slechts een deel van het verhaal. Ouderen leveren op talloze manieren onmisbare, vaak onzichtbare bijdragen: als mantelzorgers, vrijwilligers, kennisdragers en steunpilaren van sociale samenhang. Hun inzet bespaart de samenleving op termijn zelfs kosten.

Het is hoog tijd om afscheid te nemen van achterhaalde stereotypes: ouderen zijn geen last, maar een onmisbare generatie

Het is hoog tijd om afscheid te nemen van achterhaalde stereotypes: ouderen zijn geen last, maar een onmisbare generatie die haar hele leven heeft bijgedragen – en dat nog steeds doet, zij het op een andere, maar minstens zo waardevolle manier.

x

Guido Cuyvers is een maatschappelijk geëngageerde expert en auteur met een stevige academische achtergrond in sociaalwetenschappelijke disciplines, met bijzondere aandacht voor ouderen en kwetsbare groepen. Zijn laatste boek ‘Een tedere revolte. Ouder worden met toekomst verscheen’ in mei 2025. Het is verkrijgbaar bij De Groene Waterman.