Op 1 oktober 2017 organiseerde de Catalaanse regering een onafhankelijkheidsreferendum. Het welvarende Barcelona heeft genoeg van de Spaanse regering en eist meer autonomie. De Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging focust zich op verschillen in de culturele identiteit, hun taal en een link met een vroegere Catalaanse natie. Tien dagen later worden de Catalanen teruggeroepen, tot groot ongenoegen van de N-VA. “Elk volk heeft het recht zijn eigen toekomst te kiezen”, schrijven volksvertegenwoordigers Sander Loones en Thomas Roggeman.

Dat geldt niet voor ieder volk, zo blijkt vandaag. N-VA Kamerleden schreeuwden van de daken om hun steun te uiten voor de onafhankelijkheid van Catalonië en de erkenning van een Catalaanse staat, maar vindt nu dat de erkenning van een Palestijnse staat gepaard gaat met talloze ondemocratische voorwaarden.

Wat gebeurde er in Catalonië?

De erkenning van Palestina, en in die zin ook het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen, wordt afhankelijk gemaakt van enkele voorwaarden: erkenning van Israël door de Arabische wereld, de vrijlating van alle gijzelaars en de ontmanteling van Hamas. Het is dus geen hoofdzaak dat Palestina wordt erkend om het leed te stoppen, maar vooral dat het gewapend verzet tegen Israël ophoudt. Zoals Charles Ducal eerder al in de De Wereld Morgen opmaakte, is het recht op zelfbeschikking een fundamenteel recht dat niet aan voorwaarden gebonden kan worden.

Die voorwaarden staan in schril contrast met de onvoorwaardelijke steun die de N-VA heeft voor Catalonië. Daar was geen sprake van voorwaarden. “De N-VA kijkt met bezorgdheid naar de ontwikkelingen in Catalonië. Het opheffen van de Catalaanse autonomie en de bedreiging met vervolging voor haar politieke leiders creëert een onhoudbare situatie”, schrijft de partij enkele weken na het Catalaanse referendum.

N-VA reageert verbolgen en noemde het een ondermijning van de democratie

De nationalistische Catalanen zijn plots de slachtoffers van Spaanse repressie. Het illegale referendum dat wordt teruggeschroefd is een aanval op de democratie vindt N-VA. Dit verschil toont aan dat het recht op zelfbeschikking niet universeel wordt toegepast, maar selectief wordt erkend op basis van ideologische verbondenheid.

Het Catalaanse referendum wordt illegaal verklaard, omdat het in strijd is met zowel de Spaanse grondwet als de Catalaanse wetgeving. N-VA reageert verbolgen en noemde het een ondermijning van de democratie. N-VA-vertegenwoordigers schrijven tientallen nieuwsberichten naar aanleiding van het Catalaanse referendum. Als je Catalonië intikt op de website van de N-VA, verschijnen er 63 artikelen geschreven tussen oktober 2015 en februari 2021 waarin de Spaanse regio wordt vermeld.

De steun van de Vlaamse volkspartij is onvoorwaardelijk: “Een onafhankelijk Catalonië maakt Europa net sterker”, “Catalonië: Europese Commissie kan niet afzijdig blijven” of “Brute staatsmacht is heilloos”, koppen enkele artikels. De Catalaanse vlag werd zelfs enkele dagen voor het referendum aan het partijhoofdkwartier in Brussel gehesen.

Als er in de regering over Palestina wordt gesproken, gaat het vooral over terrorisme

Israël wordt driemaal licht op de vingers getikt voor het dagelijks geweld en de aanhoudende genocide tegen de Palestijnen. Zo schrijft de partij dat de “eenzijdige Israëlische invasie van Gaza een grote vergissing was”. Als er in de regering over Palestina wordt gesproken, gaat het vooral over terrorisme, veiligheid of islamitisch extremisme en wordt het extreme menselijke leed terloops vermeld.

Volgens premier De Wever zijn Hamas nog steeds terroristen en hoewel hij na felle tegenstand zijn standpunt wijzigde, verklaarde hij in april nog dat Netanyahu niet opgepakt zou worden. Theo Francken veroordeelde de Israëlische oorlogsmisdaden in een interview met De Morgen, maar zei in hetzelfde interview dat “je de Gazanen naar andere Palestijnse gebieden [moet] brengen”. Onze Minister van Defensie sluit de etnische zuivering van Gaza niet uit. In dezelfde partij zetelen nog Michael Freilich, die de genocide moreel verdedigbaar vindt of André Gantman die een opiniestuk schreef over de anti-Israël-hetze.

De witte natiestaat als ideaal

In december 2023 benadrukte de Israëlische president, Isaac Herzog, dat “de oorlog in Gaza gevoerd wordt om de Westerse beschaving te redden”. Als je dan leest dat Theo Francken Israël als bondgenoot ziet in de strijd tegen China, Rusland en Iran, wordt het duidelijk waarom partijen zoals de N-VA steun uitspreken voor Catalaanse onafhankelijkheid, maar voor Palestina een tweestatenoplossing voorstellen. Het gevoel van een homogene natiestaat overheerst, het gevoel dat een staat uitsluitend bewoond moet worden door één groep.

“Het valt niet te ontkennen dat er een hiërarchie van levens bestaat”

“De logica is eenvoudig: bepaalde nationaliteiten kunnen de gesneuvelde veranderen in een persoon van vlees en bloed, een slachtoffer dat sympathie verdient”, schrijft de Palestijnse auteur en activist Mohammed el-Kurd. “Het valt niet te ontkennen dat er een hiërarchie van levens bestaat, dat paspoorten een betaalmiddel zijn. Ze helpen wereldleiders uw tragedie te beoordelen, en hun reacties zijn gebaseerd op deze beoordeling.”

De Nederlandse politicoloog Cas Mudde noemt dit nativisme: een ideologie die nationalisme en xenofobie combineert. Hij wijst vooral op radicaalrechtse partijen die “moslimimmigranten afwijzen omwille van hun antidemocratische overtuigingen en gewelddadige cultuur”. Ook binnen de N-VA hoef je niet ver te zoeken. Theo Francken vindt bijvoorbeeld dat België al genoeg problemen heeft met radicale islamieten wanneer hij het had over Palestijnse migratie naar ons land.

In onze Westerse samenleving is witheid dan ook de norm. Sibo Kanobana beschrijft in De Witte Orde dat witheid niet louter om huidskleur draait, maar om een ideologische en structurele machtsorde die bepaalt welke levens wel en welke levens niet als waardevol worden gezien. Het is een samenhangend netwerk van symbolen en associaties, zoals taal, cultuur of klasse, dat levens waardeert en de samenleving ordent.

De waardigheid van verzet hangt zo niet af van het onrecht, maar van hoe dicht een volk staat bij die witte norm

Onze maatschappij volgt dan ook die nativistische logica van de witte orde, waar Catalanen worden voorgesteld als een volk die op een democratische manier streeft naar autonomie, terwijl het Palestijnse zelfbeschikkingsrecht wordt gezien als een extremistische dreiging. De witte samenleving is de norm en wie daarbuiten treedt is een extremist. De waardigheid van verzet hangt zo niet af van het onrecht, maar van hoe dicht een volk staat bij die witte norm.

Wie mag verzet plegen?

Wat exact als verzet wordt erkend, hangt af van wie er aan de macht is. “Verzet, in de Westerse redenering, is een veranderend concept. Terwijl het Oekraïense verzet wordt verheerlijkt voor zijn guerrillastrijd, is het Palestijnse verzet – ook wel ‘terrorisme’ genoemd – raadselachtig, pervers en pathologisch”, schrijft el-Kurd. Kijk bijvoorbeeld naar De Wever die tranen laat voor Oekraïens leed, terwijl hij Israël een Westers land noemt dat “aangevallen [werd] door Islamitische terreurgroepen”. Palestijns verzet wordt telkens voorgesteld als irrationeel en barbaars, in tegenstelling tot de heroïsche beeldvorming van ander, bijvoorbeeld Oekraïens, verzet.

Het leven in Gaza werd voor 7 oktober al onmogelijk gemaakt

Daarom is het belangrijk om te begrijpen dat verzet een veel bredere term is. Een onafhankelijkheidsstrijd is niet beperkt tot het oppakken van wapens. Volgens Nasser Abourahme is Israël al een verslagen project net omdat het Palestijnse leven blijft voortbestaan ​​en ze weigeren om simpelweg te sterven of te verdwijnen. Omdat artsen weigeren hun patiënten te verlaten terwijl ze zelf de dood in de ogen staren. Omdat mensen willen terugkeren naar de ruïnes van hun huis om de lichamen van familie onder het puin te kunnen zoeken.

“Wanneer juridische en politieke middelen gedurende een langere periode falen, wekt een minderheid van de benadeelde gemeenschap de sympathie op van de meerderheid met gewelddadige handelingen”, zei de Pakistaanse intellectueel Eqbal Ahmad over gewapend verzet. Je moet het Hamas’ offensief op de Israëlische koloniën rondom Gaza dus plaatsen in de context van jarenlange Israëlische repressie. Het leven in Gaza werd voor 7 oktober al onmogelijk gemaakt, zo waren er bijvoorbeeld restricties op medische apparatuur en medicijnen, maar ook op beton, staal, boeken, computers, water en nog een ellenlange lijst verder.

Toch blijft de beeldvorming van de N-VA hardnekkig: Oekraïens verzet is heldhaftig, Palestijns verzet barbaars

Ahmad schreef dat die gewapende strijd wel moet samengaan met andere doelen, zoals bijvoorbeeld de kolonist moreel isoleren. Dat manifesteerde zich onder andere in de BDS-campagne, die Israël niet alleen economisch viseert, maar de kolonisator vooral moreel isoleert en tegelijkertijd de internationale publieke opinie aanspreekt. Toch blijft de beeldvorming van de N-VA hardnekkig: Oekraïens verzet is heldhaftig, Palestijns verzet barbaars. Het onderscheid tussen legitiem en onwettig verzet blijkt dus minder een juridische, maar meer een raciale en culturele lijn te volgen. Of zoals Mahmoud Darwish het zei: “We hebben het ongeluk dat Israël onze vijand is, omdat het te veel bondgenoten heeft.”

Dubbele standaarden ontbloot

Ook buiten België steunen weinig nationalistische partijen de Palestijnen. De Spaanse president van VOX zou de erkenning van Palestina terugschroeven als hij eerste minister zou worden, Geert Wilders van de Nederlandse PVV blijft Israël onvoorwaardelijk steunen en de Franse conservatieve presidentskandidaat Laurent Wauquiez schaamt zich wanneer Frankrijk Palestijnse felicitaties krijgt voor het initiatief om Palestina te erkennen.

Zelfbeschikking is in theorie een universeel recht, maar wordt in de praktijk door rechts-nationalistische partijen toegeëigend als cultureel privilege

Rechtse partijen beoordelen onafhankelijkheidsbewegingen niet op basis van universele rechten, maar via een lens van culturele nabijheid, identiteit en politieke opportuniteit. Zelfbeschikking is in theorie een universeel recht, maar wordt in de praktijk door rechts-nationalistische partijen toegeëigend als cultureel privilege. Zo wordt het alsmaar duidelijker dat rechts een onafhankelijkheidsstrijd applaudisseert voor de ene groep en de andere bekritiseert.

De onafhankelijkheidsstrijd is maar voor een beperkt groepje weggelegd binnen Europa. Rechts-nationalistische partijen, zoals de N-VA, dragen het recht op zelfbeschikking hoog in het vaandel, zolang het gaat om Europese, witte volkeren. Maar wanneer niet-Europese bevolkingsgroepen, zoals de Palestijnen, datzelfde recht opeisen, gelden plots andere normen. De dubbele standaard waarmee deze partijen reageren op onafhankelijkheidsbewegingen – steun voor Catalonië, afwijzing van Palestina – onthult hoe ideologie, identiteit en ras bepalen wie als waardig wordt beschouwd.