Van defensie naar dominantie
De NAVO ontstond vlak na de Tweede Wereldoorlog, zogenaamd om een heropstanding van fascistische regimes te voorkomen en om zich te verdedigen tegen de Sovjet-Unie. Officieel verwees men naar ‘collectieve veiligheid’, maar in de praktijk ging het vooral om de geopolitieke belangen van de Verenigde Staten te verdedigen.
Een CIA-document uit 1949 onthulde dat het werkelijke doel was om de Amerikaanse hegemonie in Europa te versterken en vooral om Duitsland onder controle te houden. De eerste NAVO-secretaris-generaal, Lord Hastings Ismay, vatte dit treffend samen als: “de Amerikanen binnenhouden, de Sovjets buitenhouden en de Duitsers eronder houden.”
Na de Koude Oorlog herdefinieerde de NAVO zichzelf als een wereldwijde politiemacht
Ook buiten Europa smeedde de VS in de jaren 50 en 60 militaire allianties, zoals SEATO in Azië en CENTO in het Midden-Oosten, steeds met het doel communistische invloeden te weren en de VS-orde te verzekeren.
NAVO gaat globaal
Na de val van de Sovjet-Unie had de NAVO logischerwijs kunnen ontbonden worden. Maar het tegendeel gebeurde. In plaats van op te houden met bestaan, herdefinieerde de organisatie zichzelf als een wereldwijde politiemacht, zogezegd om nieuwe bedreigingen zoals ‘terrorisme’ en ‘proliferatie van massavernietigingswapens’ te bestrijden.
Kaart: Patrickneil en Spesh531, Wikimedia Commons
In realiteit ging het om het verder uitbreiden van de invloedssfeer van de VS. Vanaf de jaren 90 begon de NAVO zich uit te strekken naar Oost-Europa, ondanks eerdere beloftes aan Rusland om dat niet te doen.
NAVO-uitbreiding bleek zeer lucratief voor de wapenindustrie in de VS
Ook militaire interventies in het Globale Zuiden volgden: Joegoslavië (1999), Afghanistan (2001), en indirecte steun in Irak (2003). Steeds vaker intervenieerde de NAVO zonder VN-mandaat.
NAVO-uitbreiding bleek zeer lucratief voor de wapenindustrie in de VS. Grote producenten als Lockheed Martin en Boeing lobbyden intensief in Washington om de NAVO uit te breiden, met als resultaat dat nieuwe leden verplicht waren om Amerikaanse wapens aan te kopen. Tussen 2015 en 2024 kwam 64 procent van alle NAVO-wapenimporten uit de VS.
Op die manier werd NAVO-uitbreiding ook een businessmodel. Tegelijk werden Europese landen steeds afhankelijker van Amerikaanse militaire technologie, wat hun autonomie verder aantastte.
De uitbreiding van de NAVO richting de Russische grens en de bemoeienis in landen als Georgië en Oekraïne werden door Moskou ervaren als existentiële bedreigingen. Ondanks de waarschuwingen bleef de NAVO aandringen op uitbreiding, wat mee leidde tot het conflict in Oekraïne.
De VS trok zich terug uit belangrijke wapenbeheersingsverdragen, zoals het ABM-verdrag (2002) en het INF-verdrag (2019), waardoor Rusland vreesde dat er Amerikaanse kernwapens aan zijn grens zouden worden geplaatst. De Russische invasie van Oekraïne in 2022 moet tegen die achtergrond gezien worden.
Hoewel Europese landen zich regelmatig beklagen over hun afhankelijkheid van de VS, blijven ze trouw aan de NAVO. Het voorbije decennium hebben de Europese NAVO-landen hun defensie-uitgaven met een derde verhoogd. Sinds de Russische invasie in Oekraïne in februari 2022 zijn die budgetten in de meeste Europese landen nog forser toegenomen.
Het Globale Zuiden
In 2023 confronteerde de Duitse ambassadeur Christoph Heusgen de toenmalige premier van Namibië, Saara Kuugongelwa, met de vraag waarom haar land Rusland niet veroordeelde na de invasie van Oekraïne. Kuugongelwa’s antwoord was: “Namibië kiest voor vrede en ontwikkeling, niet voor oorlog en bewapening.”
Haar uitspraak weerspiegelde een bredere trend: landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika worden steeds mondiger en minder afhankelijk van het Westen.
Het verbaasde veel Westerse leiders dat landen uit het Globale Zuiden zich niet automatisch achter NAVO-landen schaarden. In plaats van onderdanig te blijven, eisen ze autonomie en ontwikkelingsrechten op.
Volgens een NAVO-rapport uit 2024 heeft het Westen dit veranderende geopolitieke landschap onderschat. De opkomst van landen als China, India en Indonesië, gecombineerd met alternatieve instellingen zoals de New Development Bank, zorgt ervoor dat het Globale Zuiden niet langer verplicht is zich te schikken naar de regels van Washington of Brussel.
Al sinds de jaren 90 probeert de NAVO voet aan de grond te krijgen in het zuiden van de Middellandse Zee. Via de Mediterranean Dialogue en het Istanbul Cooperation Initiative worden landen als Algerije, Marokko, Egypte, Jordanië en zelfs Qatar en de VAE betrokken in militaire samenwerkingen.
Deze landen – sommigen met of zonder officiële banden met Israël – worden ingezet als bondgenoten in NAVO-operaties, zoals de verwoestende interventie in Libië in 2011.
De NAVO “heeft een rol te spelen” in de bewaking van Fort Europa
Sindsdien bouwt de NAVO systematisch aan een militair netwerk in de regio: een commandocentrum in Napels, een regionaal centrum in Koeweit, en sinds 2024 ook een liaison-kantoor in Jordanië.
Achter de retoriek van “veiligheid” en “mensenrechten” schuilen twee echte doelen: de strijd tegen terrorisme en het controleren van migratiestromen richting Europa. De NAVO bestempelt migratie zelfs als een “hybride dreiging”, alsof vluchtelingen een militair wapen zouden zijn.
In 2024 gaf oud-secretaris-generaal Jens Stoltenberg toe dat de NAVO hierin “een rol te spelen heeft”. Dit is een bevestiging van haar militaire inzet voor Fort Europa.
De NAVO-interventie in Libië heeft diepe wonden geslagen in Afrika. Het vernietigde niet alleen de Libische staat, maar bracht ook terrorisme naar Mali, Niger en Burkina Faso.
Deze destabilisering werd vervolgens door Frankrijk en andere NAVO-landen aangegrepen als rechtvaardiging voor militaire interventies in de Sahelregio – interventies die inmiddels op brede volksverontwaardiging stuiten. Het veelgehoorde protest “France, dégage!” is ook van toepassing op de NAVO: het roept op tot het vertrek van alle buitenlandse militaire machten.
Persconferentie in Senegal in 2018. Foto: Thiey dakar
De NAVO is niet de enige buitenlandse actor: ook de EU en de VS voeren militaire operaties uit in Afrika. De Amerikaanse dronebasis in Niger, het gebruik van Europese politie-eenheden zoals de Italiaanse Carabinieri in migratiecontrole, en het gebruik van verboden surveillance-apparatuur illustreren dat “veiligheidsbeleid” in Afrika vaak neerkomt op repressie.
Toch blijft de NAVO invloed uitoefenen, onder andere via een liaison-kantoor bij de Afrikaanse Unie in Addis Abeba, de hoofdstad van Ethiopië. Afrikaanse staten vragen soms militaire training of middelen aan, bijvoorbeeld voor de “African Standby Force”, die in 2023 bijna werd ingezet tegen Niger, Mali en Burkina Faso na hun coups.
China steeds vaker neergezet als “systemische bedreiging”
Deze samenwerking normaliseert buitenlandse inmenging onder het mom van veiligheid.
De NAVO breidt haar invloed ook uit richting Azië, onder impuls van de VS. In rapporten en verklaringen wordt China steeds vaker neergezet als “systemische bedreiging”. Wat begon als een strategie van samenwerking, veranderde onder druk van Washington naar openlijke confrontatie. Het doel is duidelijk: de Chinese invloed beperken en de westerse dominantie over het mondiale systeem bewaren.
Militaire omsingeling van China. De bolletjes zijn militaire basissen van de VS. De pijlen zijn geplande afstandsraketten.
De NAVO sluit steeds nauwere allianties met landen als Japan, Zuid-Korea, Australië en Nieuw-Zeeland (de “Indo-Pacific 4”). Deze zijn via andere netwerken al verbonden aan de VS, zoals Five Eyes, AUKUS of Quad. Taiwan wordt in wetgeving in de VS zelfs al bestempeld als “major non-NATO ally”, wat de spanningen met China verder doet oplopen.
Hoewel sommige leiders, zoals de Japanse premier in 2024, pleiten voor een aparte “Aziatische NAVO”, blijkt uit de praktijk dat een netwerk van bilaterale en multilaterale overeenkomsten met de VS dat al grotendeels vervult.
Wat de NAVO “democratie” en “internationale orde” noemt, is vaak een dekmantel voor hegemonie
Wat we zien, is de creatie van een ‘mondiale NAVO’, een militaire gordel die reikt van Noorwegen tot Nieuw-Zeeland, van Canada tot Zuid-Korea.
Een imperium op drift
NAVO positioneert zich wereldwijd als verdediger van vrede, maar haar daden spreken boekdelen. Van Libië tot Afghanistan, van de Sahel tot de Zuid-Chinese Zee: de organisatie voert een beleid van militaire expansie, interventie en controle – altijd ten dienste van de belangen van het Westen, en vooral van de Verenigde Staten.
Wat de NAVO “democratie” en “internationale orde” noemt, blijkt in de praktijk vaak een dekmantel voor hegemonie. De opkomst van het Globale Zuiden daagt die orde uit. Landen eisen ontwikkeling zonder onderwerping, samenwerking zonder koloniale arrogantie.
Terwijl het Zuiden groeit in macht en zelfvertrouwen, grijpt het westerse landen naar hun oude reflex: militarisering. Om de westerse dominantie te blijven garanderen wordt de militaire kaart getrokken en wordt de oorlog voorbereid.
De NAVO besteedt nu al een recordbedrag van meer dan 1.500 miljard dollar per jaar aan defensie, dat is meer dan de helft van de totale werelduitgaven. In Europa is er sprake om de militaire uitgaven op korte termijn minstens te verdubbelen, van 2 procent van het bnp naar 3,5 tot zelfs 5 procent.
De NAVO-bondgenoten zijn ook verantwoordelijk voor bijna twee derde van de wereldwijde wapenexport. Vandaag zijn er nooit geziene wapenleveringen aan Oekraïne en wordt ook Taiwan met zware wapens voorzien.
De oorlogskoorts verspreidt zich steeds meer. In Europa zijn dienstplicht en een nucleaire paraplu opnieuw bespreekbaar. Een aantal landen is bereid om troepen te sturen naar buurlanden met Rusland, waaronder Oekraïne.
Hoog tijd om de NAVO te ontmantelen en te streven naar multilaterale wereldorde
De huidige militarisering en forse herbewapening van het Westen zijn geen antwoord op directe bedreigingen, maar een reactie op het verlies van economische en geopolitieke macht aan het mondiale Zuiden. Achter de militarisering schuilt vooral een poging om het kapitalistisch status quo en het winstmodel van westerse elites in stand te houden.
Sinds haar oprichting in 1949 heeft NAVO een imperialistisch project gediend dat de wereldorde vormgeeft volgens de belangen van de VS en zijn bondgenoten, vaak onder het mom van vrede en defensie. Door haar expansie, militarisering en het creëren van vijandbeelden, in het bijzonder tegenover het Globale Zuiden, is de organisatie een gevaar voor de internationale vrede en stabiliteit.
De NAVO is een relikwie van de Koude Oorlog die vandaag meer kwaad dan goed doet. Het is hoog tijd om deze gevaarlijke organisatie te ontmantelen en te streven naar een multilaterale wereldorde waarin samenwerking en ontwikkeling primeren boven dominantie en militair geweld.
Lees ook:
– De strijd om wereldmacht: het Westen bewapent zich tegen opkomend Zuiden
– De angstwekkende militarisering van Europa
– Oorlogskoorts: Verhoging militaire uitgaven zal sociale kaalslag veroorzaken
Bronnen:
– NATO: The Most Dangerous Organisation on Earth
– NATO and a War Foretold
– NATO and the Ukraine-Russia crisis: Five key things to know
