Demonstreren is een recht, en dat recht staat in België onder druk. Dat stelt het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM) in haar jongste jaarverslag. Volgens het instituut worden protesten in ons land steeds vaker disproportioneel in de gaten gehouden, met sancties tot gevolg. Wij voegen toe dat het hierbij niet alleen om administratieve obstakels gaat, maar ook om het gebruik van politiegeweld.
Problematische maatregelen
Directeur Martien Schotsmans licht de zorgen van het instituut toe op Radio 1. Zij stelt dat er problematische maatregelen worden genomen vóór, tijdens en na betogingen. Een voorbeeld: een kleine, vreedzame solidariteitsactie voor Gaza in Kortrijk – die niet op de openbare weg plaatsvond en zonder incidenten verliep – werd tien dagen op voorhand aangemeld. Omdat dat niet voldeed aan de verplichte termijn van vijftien dagen, kregen de deelnemers een GAS-boete.
“Als je een betoging organiseert, wil je natuurlijk ook gezien worden”
Het probleem beperkt zich niet tot de termijn. Ook de locatie van betogingen wordt steeds vaker problematisch gemaakt, zegt Schotsmans. Zo werd recent een protestactie aan de Beurs in Brussel tegen de genocide in Palestina verboden. Betogers werden verwezen naar De Brouckère, een locatie waar ook andere acties plaatsvinden, en waar ze volgens een betoger dus “gemakkelijker geweigerd kunnen worden”.
In dit geval stapten de betogers naar de Raad van State, die het verbod opschortte. Schotsmans: “Je kunt niet zomaar overal beperkingen opleggen. Als je een betoging organiseert, wil je natuurlijk ook gezien worden.”
Volgens het FIRM heeft deze aanpak een ontradend effect. Mensen worden afgeschrikt om hun recht op betogen uit te oefenen. Zo zijn er gevallen waarin betogingen preventief verboden worden, zonder dat daar een duidelijke wettelijke basis voor is.
Ook het zogenaamde gerechtelijk betogingsverbod, dat vorig jaar werd voorgesteld maar uiteindelijk niet werd ingevoerd, baart zorgen. Het voorstel zou rechters de mogelijkheid geven om individuen – na een veroordeling voor feiten tijdens een betoging – landelijk te verbieden om aan toekomstige betogingen deel te nemen. Na felle protesten van vakbonden, het middenveld en mensenrechtenorganisaties werd het voorstel echter geschrapt. Toch duikt dit gerechtelijke betogingsverbod opnieuw op in het huidige federale regeerakkoord.
Voorbarig straffen
“Maar het is toch ook geen feest als er veel vernieling plaatsvindt”, vroeg Radio 1-presentatrice Ruth Joost. Schotsmans antwoordde dat wie schade aanricht, inderdaad gestraft moet worden, maar wel achteraf en individueel.
“Je kunt niet vooraf collectieve, preventieve en disproportionele maatregelen opleggen aan een overgrote meerderheid van vreedzame burgers”, stelt ze. “Het is alsof je zou zeggen: we verbieden alle auto’s omdat er weleens ongevallen mee gebeuren. Dat doe je ook niet.”
Politiegeweld en het recht op protest
Deze tendens uit zich niet alleen op administratief vlak, maar ook in politiegeweld, zegt Joke Blockx, directeur van Liga voor Mensenrechten. Ook de politie moet zoveel mogelijk het recht op protest vrijwaren en faciliteren, schrijft Layla El-Dekmak op Kif Kif, die verslag deed van de protestactie aan de Beurs tegen de genocide in Gaza.
El-Dekmak getuigt over haar deelname aan de protestactie van 9 juni, waarbij ze verschillende internationaal geldende richtlijnen voor de politie opsomt die die dag geschonden zijn. Zo mogen traangas en waterkanonnen alleen worden ingezet als reactie op grootschalig geweld, en als het met andere, meer gerichte methodes niet lukt om het geweld te stoppen. Het protest was op dat moment echter vreedzaam.
Ook politie moet zoveel mogelijk het recht op protest vrijwaren
Dit is slechts een greep uit de vele getuigenissen die wij binnenkrijgen over dubieus en agressief politiegedrag, waaronder het provoceren en uitlokken van geweld, het arresteren van vreedzame betogers, het filmen van mensen en het intensief in de gaten houden van demonstranten.
Volgens Blockx ligt het recht om te protesteren niet alleen in België onder vuur, maar is dit een bredere trend in Europa. El-Dekmak schrijft hoe vreedzame demonstranten steeds vaker gestigmatiseerd, gecriminaliseerd en hardhandig aangepakt worden.
“Demonstranten zijn burgers die hun democratisch recht op protest uitoefenen en opkomen voor de mensenrechten van anderen. Tijdens dat proces mogen hun eigen mensenrechten niet geschonden worden. Mensenrechten gelden voor iedereen, of voor niemand.”
Lees hier onze artikels over politiegeweld tegen Palestina-betogers op de Beurs:
