Mensen zouden kunnen uitgezet worden naar zogenaamd ‘veilige’ derde landen waar ze nooit een voet hebben gezet, waar ze niemand kennen en waar hun rechten niet gegarandeerd zijn. We spraken migratie-expert Flor Didden van 11.11.11 hierover.

De EU had al migratieakkoorden met landen buiten de unie: Turkije, Tunesië, Libië, Egypte. Hoe staat het nu in de praktijk met die deals, en wat is het verschil met wat de commissie nu voorstelt?

Sinds 2015-16, toen hoge aantallen asielzoekers naar Europa kwamen, zien we steeds meer pogingen om het migratiebeleid uit te besteden aan landen buiten Europa. Via allerlei akkoorden probeert men het aantal asielaanvragen in de EU naar beneden te krijgen.

De EU slaagde er niet in om een goed systeem uit te werken voor de interne aanpak van asiel en migratie. Er was vooral geen overeenstemming over de spreiding van asielzoekers. Griekenland en Italië hebben altijd op meer spreiding aangedrongen, maar landen als Hongarije weigeren om asielzoekers op te nemen. Er is over eerlijke verdeling nooit een akkoord gekomen. Over manieren om asielzoekers buiten te houden via het externe beleid bleek het veel gemakkelijker om overeenstemming te vinden.

De EU-Turkije-deal was de eerste grote stap. Die deal is al deels gebaseerd op het veilige derde landen-principe: de asielaanvragen van Syriërs die eerder in Turkije verbleven, werden op basis van dat principe ‘niet ontvankelijk’ verklaard. Ze konden worden teruggestuurd naar Turkije, want dat was een ‘veilig derde land’ zo redeneerde de EU.

Alleen volgden Griekse rechters die redenering niet. De situatie in Turkije voldeed in werkelijkheid niet aan die veiligheidsvereisten. In de praktijk werden de beslissingen van niet-ontvankelijkheid telkens individueel aangevochten, vaak met succes. Resultaat was dat vele duizenden Syriërs voor lange tijd vastzaten in erbarmelijke ‘hotspots’ op de Griekse eilanden. Toch werd die deal gezien als een blauwdruk om gelijkaardige akkoorden te maken met andere landen.

In 2017 kwam er een akkoord met Libië. In dat geval was het zeer duidelijk dat het geen veilig land betrof. Italië was eerder al veroordeeld voor het terugsturen van asielzoekers naar Libië. Het Europees Hof voor de Mensenrechten oordeelde dat dit een schending was van het non-refoulement-principe: je mag geen mensen terugbrengen naar landen waar ze gevaar lopen.

Maar om verdere veroordelingen te vermijden werd een omweg gevonden: de Libische kustwacht werd gefinancierd en opgeleid om bootjes op zee te gaan onderscheppen, zodat ze niet in Europa geraakten. Die mensen komen dan in vreselijke detentiekampen in Libië terecht.

Je kan de mensenrechten niet selectief toepassen: niet voor migranten, wel voor andere groepen.

Hetzelfde ongeveer is gebeurd met Tunesië: via een zogenaamde memorandum of understanding’financiert de EU de veiligheidsdiensten die daar het vuile werk opknappen en mensen terug aan land brengen of in sommige gevallen terug de woestijn in drijven, waar velen van hen gruwelijk sterven van honger en dorst.

Ook met Egypte en Libanon zijn er overeenkomsten om te voorkomen dat mensen in Europa geraken. Dit is vandaag dus al de realiteit van het Europese migratiebeleid.

Maar wat de Europese Commissie vorig week heeft voorgesteld gaat nog een grote stap verder. Het gaat over de uitwijzing van asielzoekers die al in de EU zijn, naar landen waar ze nog nooit zijn geweest. De voorwaarde van een ‘aantoonbare band’ – ze hebben er een tijd verbleven, hebben er familie – die tot nog toe nodig was, zou volledig wegvallen.

De commissie wil alle EU-landen groen licht geven om elk apart akkoorden te maken met zogenaamde veilige derde landen waar ook ter wereld, om hun asielzoekers daarheen te sturen. Dit gaat dus niet enkel over de periode van onderzoek van hun aanvraag, zoals Italië het nu probeert met Albanië, maar hun ‘asielrecht’ zou dan in dat derde land ‘gerealiseerd’ worden.

Dit betekent een volledige ondergraving van het recht op asiel in Europa.

Bovendien zou een beroep tegen een negatieve beslissing niet meer opschortend werken. De asielzoeker kan dan onmiddellijk gedeporteerd worden. Dat maakt dat eventuele fouten niet meer kunnen hersteld worden en dat er onherstelbare schade aan die mensen en gezinnen zal worden toegebracht.

Als dit werkelijkheid zou worden – zo ver zijn we voor alle duidelijkheid nog niet – betekent dit een volledige ondergraving van het recht op asiel in Europa. Mocht bijvoorbeeld België zo’n akkoord afsluiten met Rwanda, dan zou dat betekenen dat een Palestijn die hier aankomt onmiddellijk naar Rwanda gestuurd zou worden, waar hij geen familie of andere banden heeft.

Het commissievoorstel lijkt dus erg op wat het VK had willen doen met Rwanda en een beetje op wat Italië probeert met Albanië. In beide gevallen bleek het helemaal niet te werken. Waarom herneemt de commissie dan toch dit schema?

In het VK heeft het akkoord met Kagame honderden miljoenen ponden gekost én verschillende veroordelingen, want het VK is nog steeds onderhevig aan de rechtspraak van het Europese Hof voor de Mensenrechten. Uiteindelijk zijn nul vluchtelingen overgebracht, maar Kagame heeft de miljoenen wel geïncasseerd. De conservatieve regering van Sunak had hoog ingezet op dit akkoord en werd uiteindelijk afgestraft door de kiezer. De huidige premier Starmer heeft het plan meteen afgeblazen.

John Englart (Takver). Foto: Flickr/CC BY-SA 2.0.

Hetzelfde verhaal voor de Albaniëdeal van Italië die eigenlijk veel minder ver gaat dan het commissievoorstel. Het gaat hier ’enkel’ om het uitzitten van de procedure. Toch is ook die piste juridisch wankel en werd ze al met succes aangevochten voor Italiaanse rechtbanken.

De commissie beseft allicht wel dat dit eigenlijk zeer moeilijk te realiseren is, maar de druk om met straffe maatregelen te komen vanuit extreemrechts in verschillende lidstaten is groot.

Nicole De Moor, staatssecretaris Asiel & Migratie in de vorige regering, liet zich niets gelegen aan de rechtspraak die haar maatregelen ontelbare keren veroordeelde. Anneleen Van Bossuyt, nu miníster van Migratie, is enthousiast over het voorstel van de Commissie. Bart De Wever ondertekent een open brief van negen EU-regeringsleiders(*) die de Europese rechtspraak inzake mensenrechten hinderlijk noemt, … Zie je een verband met dit commissievoorstel?

Minister Van Bossuyt verwelkomde inderdaad in de media het commissievoorstel. Dat lijkt me erg voorbarig, want er is daarover nog geen enkel discussie geweest in het kernkabinet. Het regeerakkoord geeft ook geen mandaat om zover te gaan. Je kan er nog steeds lezen dat de conventie van Genève, de mensenrechten en Europese samenwerking de uitgangspunten blijven voor het migratiebeleid.

We vragen dan ook dat de coalitiepartners duidelijke lijnen trekken tegen dit voorstel dat eigenlijk neerkomt op het Australisch model dat onder andere voormalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Francken al langer naar voren schuift. We willen geloven dat de coalitiepartners daar tegenin zullen gaan. Staatssecretaris De Moor ging wel steeds uit van een band tussen vluchteling en een derde land vooraleer van terugsturen sprake kan zijn.

Vluchtelingen zijn een heel makkelijk te marginaliseren kwetsbare groep, daar begint de aftakeling van de rechtstaat mee

Het in vraag stellen van het Europees Hof voor de Mensenrechten is daar uiteraard ook aan gelinkt. Je kan je afvragen welk belang de ondertekenaars van die brief nog hechten aan mensenrechten in het migratiebeleid. Je kan die niet selectief toepassen: niet voor migranten, wel voor andere groepen. Mensenrechten moeten in alle aspecten van je beleid even au sérieux genomen worden.

Zorgwekkend is ook dat de premier zich aansluit bij de zogenaamde ‘migratie realistische’-landen als Griekenland, dat openlijk illegale pushbacks doet, en andere landen die al jaren in overtreding zijn van zo goed als alle Europese regels wat betreft migratie. Is dat het gezelschap waarin onze regering zich thuisvoelt?

Niemand van de mainstreampolitiek lijkt zich nog te bekommeren om de rechten van vluchtelingen. Zie je een verband met de mensenrechten in het algemeen op termijn?

Het passeert inderdaad quasi rimpelloos. Wellicht ook omdat het zeer slim juridisch steriel voorgesteld wordt en dat weinigen zien wat de impact ervan is. Dat het eigenlijk het einde van het recht op asiel in de EU zou betekenen, is misschien nog niet erg duidelijk. Ook niet voor journalisten.

Ten tweede is het een zoveelste voorstel in een lange rij, waardoor de publieke opinie en de media wellicht wel wat murw geslagen zijn.

Nochtans gaat de impact op vluchtelingen erg groot zijn. We moeten er dus zeker tegen ageren. Vluchtelingen zijn een kwetsbare groep die gemakkelijk wordt aangevallen. Daar begint de aftakeling van de rechtsstaat mee.

De oorzaken aanpakken kan er toe leiden dat migratie meer een optie wordt en geen noodzaak

Mensen hebben niet door dat dit vrij snel verder kan schuiven naar andere minderheidsgroepen en naar mensen die hen verdedigen: ‘activistische’ rechters, advocaten, middenveld, media … In Hongarije is het al zover. Het begon er met de vluchtelingen, nu zijn het al LGBTQ+-mensen die hun rechten ontzegd worden, onafhankelijke media die bedreigd worden, en middenveld dat monddood gemaakt wordt …

Moeten Vooruit, CD&V en Les Engagés niet dringend geïnterpelleerd worden door het middenveld rond deze kwestie? Niet enkel hopen dat ze een rode lijn zullen trekken?

We hebben dit voorstel meteen veroordeeld in de media en deden parallel een oproep aan de coalitiepartners om dit voorstel van tafel te vegen.

Flor Didden. Foto 11.11.11

Wat is jullie voorstel om tot een humaan migratiebeleid te komen in Europa?

Dé gouden oplossing bestaat uiteraard niet. Wij stellen een heel pakket maatregelen voor. Samen met Vluchtelingwerk Vlaanderen en Caritas International werkten wij het Brugmodel uit in de brochure Bouw bruggen geen muren.

Dat begint bij het aanpakken van de oorzaken van gedwongen migratie. Dat gaat niet enkel over oorlog en conflict, waarvan Gaza uiteraard het meest actuele en dramatische voorbeeld is, maar ook over klimaatbeleid en eerlijk handelsbeleid.

Deze oorzaken aanpakken kan er toe leiden dat migratie meer een optie wordt en geen noodzaak. We moeten ook niet denken dat dit het aantal vluchtelingen écht tot nul kan herleiden. Migratie is er steeds geweest en zal er ook altijd zijn.

Migratie is op zich geen probleem als die beter georganiseerd wordt, zoals legale routes vastleggen, zodat smokkelaars en dus verdrinkingsdoden uitgeschakeld worden.

Er bestaan humanitaire visa en hervestigingsakkoorden moeten worden uitgebreid. Ook arbeidsmigratie moet beter georganiseerd worden. We zien immers dat de nood aan werkkrachten groeit. We moeten werk maken van betere garanties voor de rechten van arbeidsmigranten, en de manieren om op een legale manier te werken uitbreiden.

Europese harmonisering is ook een noodzaak: met gelijke procedures in alle lidstaten. Nu is het bijna een loterij. Afghanen hebben in één lidstaat slechts 3 procent kans op erkenning en in een ander 85 procent erkenning. Er zit helemaal geen lijn in.

Ook doen niet alle landen een eerlijk deel van de inspanningen voor opvang. Zo heeft Hongarije vorig jaar 29 asielzoekers opgevangen, België bijna 40.000.

Daarnaast hebben we het ook over integratie, toeleiding tot de arbeidsmarkt en dergelijke. Een humaan en werkend migratiebeleid is echt wel een haalbaar doel, daar zijn we van overtuigd.

(*) Naast De Wever ondertekenden ook Mette Frederiksen (Denemarken), Giorgia Meloni (Italië), Christian Stocker (Oostenrijk), Petr Fiala (Tsjechië), Kristen Michal (Estland), Erika Silina (Letland), Gitanas Nauseda (Litouwen) en Donald Tusk (Polen) de brief.