Wie houdt Big Tech in het oog? "Journalistiek is aan een update toe"
Big Tech bedrijven als Google en Meta hebben een enorme invloed op ons dagelijks leven. “Zelfs dit interview voeren we via Google Meet – een product van Big Tech”, merkt Alexandra Schwinges op. Toch hebben we als samenleving heel weinig middelen om deze bedrijven verantwoordelijk te houden.
Schwinges, die net gepromoveerd is aan de Universiteit van Amsterdam met een proefschrift over de relatie tussen Big Tech en journalistiek, stelt dat de journalistiek toe is aan een “software update” om zijn waakhondfunctie te kunnen blijven vervullen. In dit interview vertelt zij ons waarom.
Waarom ben je dit onderzoek gaan doen?
“Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de wisselwerking tussen nieuwsmedia, politieke instituties en organisaties. En wat we nu bij Big Tech-bedrijven zien, is dat ze echt in bijna alle facetten van ons dagelijks leven aanwezig zijn. Die allesomvattende aanwezigheid maakt dat zij een heel uitzonderlijke machtspostie hebben.”
“Voor journalisten is dat een bijzonder problematische situatie. Journalisten gebruiken de technologische infrastructuur van Big Tech niet alleen om verhalen te schrijven en ze te verspreiden, maar ook om inkomsten te genereren door advertenties bijvoorbeeld.”
“Daar zie je dus dat er iets gaat wringen, aangezien we verwachten dat journalistiek een onafhankelijke ‘vierde macht’ is die misbruik aankaart. Dat spanningsveld – tussen afhankelijkheid en controle – wilde ik beter begrijpen.”
Hoe zien we dat er nu over Big Tech geschreven wordt in de media?
“Er is duidelijk meer aandacht voor Big Tech in de journalistiek dan enkele jaren geleden. De waakhondfunctie van de media wordt dus wel degelijk uitgeoefend. En zelfs meer dan vroeger.”
“Tegelijk blijft die rol vaak nogal passief. Journalisten brengen de feiten, maar geven zelden echt richting. Er wordt weinig geanalyseerd of uitgesproken advies gegeven. Je ziet amper journalistieke opinie of oproepen tot actie, terwijl het onderwerp dat misschien wél vereist.”
“Veel journalisten die ik sprak, zeiden ook: ‘Wij leggen de feiten op tafel, maar het is aan het publiek om te oordelen en daar iets mee te doen.’ Dat laat nieuwsgebruikers wel met veel vragen achter.”
Wat maakt het lastig voor journalisten om kritisch verslag te doen over Big Tech?
“Veel journalisten erkennen dat ze een waakhondfunctie hebben tegenover Big Tech, maar vinden het moeilijk om die goed in te vullen. Sommigen voelen frustratie: ze kunnen misstanden signaleren, maar niet afdwingen dat er iets mee gebeurt. Dat maakt het werk soms ontmoedigend.”
“Daarnaast heerst er terughoudendheid om ‘te ver’ te gaan in de analyse. Journalisten vrezen dat als ze te veel opinie of duiding in hun stukken stoppen, hun geloofwaardigheid als objectieve en neutrale verslaggevers in het gedrang komt.”
“Wat het in het geval van Big Tech extra ingewikkeld maakt, is het gebrek aan toegang. Veel Europese journalisten hebben simpelweg minder directe toegang tot informatie of bronnen binnen die bedrijven. Ze zijn afhankelijk van PR-materiaal of formele communicatiekanalen. En als ze dan wél contact hebben met een bron binnen een techbedrijf, zijn ze voorzichtig: te kritische berichtgeving zou die relatie kunnen schaden.”
Waarom is het belangrijk dat journalisten wel hun ‘waakhond’functie blijven uitoefenen?
“De kern van de waakhondfunctie is dat journalisten onafhankelijke mensen en bedrijven met macht kunnen controleren. Dat betekent ook: kritisch verslag doen van Big Tech en de impact die deze bedrijven hebben op onze samenleving.”
“Als media dat goed doen, ontstaat publieke druk. Bedrijven worden dan gedwongen zich te verantwoorden – en dat is essentieel, want formele sancties of politieke maatregelen laten vaak op zich wachten.”
“Het is uiteindelijk aan overheden om boetes uit te delen of regels te handhaven. Maar in de tussentijd kunnen journalisten wel degelijk informele invloed uitoefenen, bijvoorbeeld via reputatieschade. Wat vaak ook financiële gevolgen heeft voor bedrijven.”
Je benoemde eerder al de noodzaak voor een ‘software update’ binnen journalistiek, wil je dat uitleggen?
“Wat we vandaag zien, is dat de klassieke waakhondfunctie van de journalistiek onder druk staat. Zeker bij het verslaan van Big Tech blijkt dat oude manieren van werken niet altijd volstaan. De rol van journalist verandert, en dat vraagt om nieuwe vaardigheden.”
“Journalisten moeten technologische kennis opdoen: wat is AI precies, hoe werken neurale netwerken, hoe zit het met algoritmes? Die kennis is nodig om grip te krijgen op een sector die steeds complexer en invloedrijker wordt. Datajournalistiek en visualisatie spelen daarbij een grote rol – complexe informatie moet helder en toegankelijk worden gepresenteerd.”
“Daarnaast moeten journalisten meer internationaal gaan werken. Big Tech opereert mondiaal, terwijl veel journalistiek nog nationaal georganiseerd is. Als journalist in Duitsland of België krijg je vooral informatie die lokaal is afgestemd, vaak via persberichten. Maar om Big Tech écht kritisch te volgen, is samenwerking over landsgrenzen heen noodzakelijk.”
Dus je ziet daar wel hoop?
“Zeker. Big Tech brengt uitdagingen met zich mee, maar het is niet alleen maar kommer en kwel. Technologie kan ook kansen bieden voor de journalistiek.”
“Vooral kleinere redacties en onafhankelijke media kunnen via sociale media hun publiek makkelijker bereiken dan vroeger. Ze kunnen sneller reageren op wat er leeft, en nauwer in contact staan met hun lezers.”
“Die directe lijn met het publiek kan een krachtig middel zijn om betrokkenheid te vergroten – en dat is een hoopvol uitgangspunt voor de toekomst van journalistiek.”
Alexandra Schwinges is assistent professor communicatie aan de UvA (Universiteit van Amsterdam).
