De armste president ter wereld is overleden

In januari 2024 zei hij nog: “Ik ga hier sterven.” Hij bedoelt zijn boerderij aan de rand van Montevideo, zijn thuis sinds jaar en dag. Daar ligt zijn hond Manuela begraven, onder een grote sequoia. “Ik ben de papieren aan het regelen om daar ook zelf begraven te worden.”

Mujica bleef zichzelf tot het einde: eenvoudig, koppig, zonder veel woorden. Zijn leven was een aaneenschakeling van strijd, verlies en idealen – maar ook van verzoening, eenvoud en menselijkheid. Hij veranderde zijn landje van 3,4 miljoen inwoners van een militaire dictatuur in een progressief voorbeeld voor de hele wereld.

"De wereld is gek geworden, omdat ze verbaasd is over het gewone"

In jeans en op de motorfiets naar het parlement

José Mujica was allesbehalve een klassiek politicus. In de jaren 60 en 70 streed hij als lid van de marxistisch-leninistische guerrillabeweging Tupamaros tegen de militaire dictatuur in Uruguay. Het kostte hem dertien jaar cel, waar hij herhaaldelijk wordt gemarteld en langdurig in isolatie gehouden. Maar bitter of haatdragend werd hij nooit.

Toen Uruguay in 1985 terugkeerde naar de democratie, was Mujica een van de eerste guerrillero’s die het politieke pad koos. Een journalist van de *Financial Times* verwachtte toen een radicale fanaticus te ontmoeten, maar trof “een vriendelijke monnik” die pleitte voor nationale verzoening. Zelf zei Mujica later in de Senaat: “Haat maakt ons dom, want het doet ons onze objectiviteit verliezen.”

In 1994 werd Mujica verkozen in het parlement. Zijn partij, het Movimiento de Participación Popular (MPP), werd een sleutelcomponent van het bredere linkse kartel Frente Amplio. In 2005 won dat kartel voor het eerst de presidentsverkiezingen. Vijf jaar later, in 2010, werd Mujica zelf president. Hij was toen 74.

80% van zijn presidentieel loon ging naar sociale woningbouw

Hij ging niet in het presidentieel paleis wonen en liet de officiële wagens voor wat ze waren. Hij bleef op zijn boerderijtje en reed verder met zijn oude Volkswagen Kever. 80 procent van zijn loon gaf hij aan sociale projecten, vooral aan woningbouw voor arme gezinnen.

Zijn levensstijl lokte internationale verbazing uit. “Wat vindt de wereld daar zo bijzonder aan?”, vroeg hij in 2014. “Dat ik eenvoudig leef, in een gewoon huis, en een oude auto rijd – dát is nieuws? De wereld is gek geworden, omdat ze verbaasd is over het gewone.”

Afbeelding

Van guerrillero tot president

Onder ‘Pépé’ Mujica’s presidentschap voerde Uruguay enkele van de meest progressieve sociale hervormingen in Zuid-Amerika door. In 2012 werd abortus legaal. In 2013 volgde het homohuwelijk. En Uruguay werd het eerste land ter wereld dat cannabis volledig legaliseerde.

Toch paste Mujica op om de economische basis van het land niet radicaal te veranderen. “Ik heb het kapitalisme nodig, want ik moet belastingen kunnen heffen om de echte problemen aan te pakken”, zei hij daarover. Dat leverde hem kritiek op van zijn kameraden, maar Mujica bleef trouw aan zijn pragmatisme: hervormen waar het kon, zonder grote woorden.

“Dromen, vechten, strijden: dat is hoe ik mijn leven heb doorgebracht”

Op 1 maart 2015 gaf Mujica de fakkel door aan zijn partijgenoot Tabaré Vázquez. Zijn presidentschap had Uruguay drie verkiezingsoverwinningen op rij opgeleverd. En vooral: het vertrouwen van het volk.

Een erfenis van hoop

Zelf bleef hij politiek actief op de achtergrond. Hij bleef op zijn boerderij met Lucía Topolansky, zijn vrouw en strijdmakker sinds de jaren 70. Zij werd later vicepresident van Uruguay. Op hun land leefden ook andere gezinnen, die hij ruimte gaf op zijn grond.

Mujica bleef tot het einde filosofisch over zijn leven. “Ik heb geprobeerd de wereld te veranderen, en ik heb geen zak veranderd!”, zei hij in november 2024, maanden na zijn kankerdiagnose. “Maar ik heb me wel geamuseerd … Ik heb mijn leven niet verspild aan consumeren. Ik heb het doorgebracht met dromen, vechten, strijden.”

José Mujica laat een land achter dat veranderd is, maar met nog steeds veel uitdagingen. Zijn opvolger Yamandú Orsi, een linkse historicus en leerling van Mujica, won in november 2024 de verkiezingen. Hij belooft gematigde hervormingen om armoede te bestrijden en de economie te laten groeien.

Bronnen:

Resumen Latinoamericano

Financial Times