Update: correctie van Timmie Van Diepen op de Angelsaksische krijgshistorici aanvaard! 200525, 22u. Vorige week vierden wij 80 jaar beëindiging van de Tweede Wereldoorlog, VE-day op 8 mei 1945. Groeperingen zoals Helden van het Verzet pleiten onder stimulans van Ellen De Soete voor de herinvoering van de officiële feestdag, die tot 1979 geëerd werd. De wereldbefaamde pianist en survivor van de transporten naar Auschwitz, Simon Gronowski, heeft voor dat initiatief zijn steun uitgesproken bij zijn verschijnen in De Afspraak bij Bart Schols. Onze voelsprieten voor de Belgische oorlogsgeschiedenis staan dus wat meer gespannen dan anders. Geregeld hoor ik mensen de vraag stellen: hoe lang duurde dat verzet van ons Belgische leger tegen de oprukkende Duitsers ook weer? Die snelle nederlaag betekende onder andere het begin van de Bezetting en van de deportaties naar Duitsland van tienduizenden van onze mannen als arbeidskrachten en van evenveel krijgsgevangen soldaten naar kampen in dat land. De verhalen van die individuen, hun brieven aan de achtergebleven familie komen tegenwoordig mondjesmaat maar veel zichtbaarder dan voorheen, naar boven. Dat is verleden dat familiaal verwerkt wordt, ook lang na de pijn en de kwetsuren. De geschiedenis van die oververhitte dagen in de mooie, warme meimaand verdient een woordje uitleg. Sommigen zeggen dat de mens uit de geschiedenis niets leert, maar minstens even oud is de spreuk "Historia magistra vitae" - de Geschiedenis is een leermeester voor het Leven.
In de groep "België tijdens de tweede wereldoorlog" van Facebook las ik op de verjaardag een verslag van de militaire situatie bij Diest twee dagen nadat het Duitse leger onze grenzen in Limburg had overschreden, op die befaamde 10 mei 1940. De dagboekfragmenten van familieleden van de personen die dit soort berichten aanmaken, waaronder de gedreven Tienenaar Jan Kinjet, geven een ongemeen klaar beeld van wat de mensen, de soldaten, toen uur na uur overkwam. Dat was een drukke dag voor de oorlogsgoden. De dag dat op onze thuisstad Leuven de bommen vielen en op Brussel en andere steden, aangevoerd & gemikt door de beruchte duikbommenwerpers Stuka's genaamd. De dag ook dat vroeg in de morgen het grote fort van Eben-Emael aan de grens met Nederland bij de Maas op onverwacht creatieve manier snel was onschadelijk gemaakt. De Duitse paracommando's kwamen met een strak plan en speciaal ontworpen mijnen. De dag ook was 10 mei 1940 dat Churchill in Londen tot Prime Minister werd aangesteld, nadat het de Britten duidelijk werd dat alleen hij het bij het rechte eind had gehad wat de ware bedoelingen van Hitler waren, en hoe groot het Duitse gevaar intussen wel was geworden.
Geïnspireerd door dit stukje info schreef ik volgende samenvatting over wat er toen aan het ruimere front voor is gevallen en wat de gevolgen zouden zijn van de onvoorzien snelke capitulatie op de middellange termijn. Ook in het besef dat veel mensen vandaag niet goed begrijpen waarom ons land zich toen slechts 18 dagen heeft verdedigd.
---> De Duitsers rukten inderdaad bliksemsnel op. Daarom moesten tanktroepen en infanterie met de fiets zich al op de avond van de 12de vanuit de ingenomen posities bij Diest terugtrekken.
Het is wellicht wat minder bekend, maar ons Belgische leger is ook juist moeten stoppen met defensief vechten, nadat de nazi's aan de Koning ( Leopold III) en een select groepje gezagsdragers een film hadden getoond van... de verwoestende bombardementen die zij op steden in voorgaand veroverd gebied zoals de Poolse hoofdstad hadden uitgevoerd. Leopold III wilde dat met het mooie Brussel, Antwerpen enzovoort niet laten gebeuren... en tekende vrij eigenzinnig de capitulatie. Deze tactiek hebben de Duitsers in twee of drie landen met succes toegepast. Parijs werd aldus gespaard. Rotterdam echter niet..
Intimidatie, het is van alle tijden een vast ingrediënt van de "politiek" van tirannen... Achteraf bekeken is het spijtig te noemen dat hier een gerede kans gemist werd om de Duitse legers te stoppen en de moed te ontnemen in een vroeg stadium van de oorlog. De Engelsen, het BEF- British Expediary Force, waren met een kwart miljoen al op ons vasteland aanwezig; de Fransen hadden veel en betere tanks dan de Duitsers (hoewel ze niet met degelijke zenders waren uitgerust, wat het tactisch gebruik van de tanks hypothekeerde), en ook vrij goede vliegtuigen. Beide grote legers kregen niet de kans volop in actie te komen omdat het Belgische en 'Hollandse' leger forfait gaf.
De rest is geschiedenis: de Duitse legers bouwden dankzij de succesvolle inval naar het Westen doorheen de lage landen een imago van onoverwinnelijkheid op dat volle twee jaar en vier maanden zou meegaan. Tot op het moment dat generaal Bernard Montgomery de "Woestijnvos" generaal Rommel en zijn Afrikacorps wist te verslaan in Noord Egypte, bij El Alamein in september- oktober 1942. Toen was eindelijk het keerpunt ingezet; vijf maanden later zou de nederlaag van de grootste Duitse eenheid, het Zesde Leger, in de winterse koude van het kapotte Stalingrad, de doodsteek van de kansen op overwinning betekenen voor het mismeesterde militair, maatschappelijk en economisch potentieel onder Hitler in het Dritte Reich. Op 31 januari 1943 tekende von Paulus zijn overgave; tot op het laatst had Adolf Hitler hem geweigerd deze bevrijdende daad te stellen; de troepen waren nochtans gedecimeerd, bevroren en aan het verhongeren.
De beslissing van de Belgische koning als opperbevelhebber vraagt respect. Soms kan echter, het zal sommigen verbazen, beslist een generaal of een legerstaf, vele mensenlevens redden, door op een strategisch moment voor hard en snel en dodelijk optreden te opteren.
(Sla mij echter niet dood als je dit belang van agressie bij oorlogvoerende generaals aan je (schoon)moeder niet uitgelegd krijgt! 😉 ).
Mini-landje
Een lezer schreef bij dit stukje oorlogsgeschiedenis een interessante kritische bedenking.
"Dat de zwakte van een minilandje als België aan de basis ligt van de overgave van Frankrijk en de terugtrekking van de Britse troepen kan ik mij moeilijk voorstellen."
Waarop ik het volgende mee mocht geven.
Nochtans is dat niet moeilijk. Als een leger optrekt, speelt het domino-effect. Als de eerste blokjes vallen, valt niet te overzien hoe ver de gevolgen zullen reiken. Maar u hebt natuurlijk gelijk, Michel, dat de snelle overgave hier en bij onze Noorderburen niet de enige factoren waren die speelden. De Duitsers waren superieur gemotiveerd. Ook juist vanuit de drang de vernedering en verarming tegen hen begaan door de andere partijen in Versailles in 1919 te wreken. Maar dat is een ander groot verhaal. De Franse legers waren integendeel juist gedemoraliseerd na de lauwe, langzame aanloop, de drôle de guerre, en bovendien geleid door veelal oude, uitgebluste generaals.
UPDATE Rol van de Koning en Belgische troepen waarschijnlijk niet de oorzaak van instorting front Timmie van Diepen [Sinds 2010 redacteur van Het Belang van Limburg en auteur van De Razzia.] Interessant stukje tekst. Alleen volg ik de hele these over de vertoning van de film niet. In het geval dat Leopold inderdaad deze film zag in de periode voor mei 1940 (ik ken de details niet), dan heeft het zien van deze film nog altijd geen enkele rol van betekenis gespeeld in de beslissingen van de koning en de generale staf tijdens de Achttiendaagse veldtocht. Als ik uw these volg, zou Leopold bang zijn geweest voor een gelijkaardige verwoesting van Brussel en Antwerpen en daarom het vechten hebben opgegeven. Mogelijk ook na wat er in Rotterdam gebeurde. Alleen is de realiteit anders. Brussel werd op 17 mei bezet, Antwerpen op 18 mei. Beide steden hadden gedurende de voorafgaande gevechten verwoest kunnen worden door Duitse terreurbombardementen, maar toch bleef het Belgisch leger doorvechten. Uiteindelijk zelfs nog tien dagen na de val van Antwerpen. Als Leopold de strijd dus zou hebben opgegeven door de beelden uit Polen, waarom gebeurde dat dan pas op de 28ste mei? Toen was er al lang geen gevaar meer dat Brussel of Antwerpen verwoest zouden worden, want ze waren al in Duitse handen. De echte reden voor de Belgische overgave is van militair-strategische aard (en ook al vaak beschreven): door de onverwacht snelle Duitse doorbraak in de Ardennen, werd de hele Belgische verdedigingstrategie - opgebouwd rond het Albertkanaal en de KW-linie onmogelijk gemaakt, wegens het gevaar in de rug aangevallen te worden. Vandaar dat het Belgisch leger zich veel sneller dan verwacht naar het westen moet terugtrekken, hopeloos gedesorganiseerd geraakte, veel zwaar materieel moest achterlaten en uiteindelijk bij de slag aan de Leie helemaal in de verdrukking raakte. Op dat moment was elke vorm van aftocht richting zuiden ook onmogelijk gemaakt doordat de Duitse pantserdivisies al de Franse kust hadden bereikt. ----------------
Stef Hublou: goede redenering. Ik heb niet de tijd om opzoekingen te doen over deze alternatieve chronologieën, maar ik herinner mij dat ik de theorie meerdere keren heb ontmoet. Zeker in een docu uitgezonden op History Channel [beschikbaar bij Proximus, Mix] en bij een of twee auteurs. Het zou kunnen een eigentijdse historiografische visie zijn die niet klopt; ze is natuurlijk mooi en eigentijds in een aantal aspecten. De gewetenloze wreedheid bij de Nazi's kan ermee onderstreept, de grandeur van een koning, een verdwenen fenomeen, waar sommigen zeker nostalgisch naar verlangen. Maar waar velen ook naar kijken als iets negatiefs uit een meer "paternalistisch" tijdperk. Overigens lijkt mij een uitstel van 18 dagen ook niet geheel onlogisch. Die Duitse operatie intimidatie zal altijd wat tijd gekost hebben. En de koning nam zich wellicht enige bedenktijd. Uw toevoeging maakt in elk geval duidelijk dat de koning zijn besluit tot overgave niet lichtzinnig vroeg heeft genomen. Hij gooide formeel pas de handdoek in de ring toen er in het veld zo goed als geen alternatief meer mogelijk was. Buitenlandse historici over WO II hebben de man recent wellicht onrecht gedaan, misschien vanuit post factum onbegrip, frustratie en ergernis over het falen van de troepen van hun naties op Belgische grond!De nederlaag afwentelen op een buitenlandse Koning is dan een elegante "oplossing" voor bepaalde intellectuele sentimenten. Dank voor uw kritische opmerking.
K. De B. Stefaan C. Hublou: de commentaar vanuit Frankrijk destijds zal ook wel met hun eigen falen te maken gehad hebben. Stef Hublou:
Inderdaad. Frankrijk heeft Churchill op militair vlak in mei zeer verrast en teleurgesteld, zoals bekend. De troepen waren murw van het lange wachten, maar vooral de zwakke leiding door stokoude generaals en zwakke staatshoofden schijnt de reden te zijn geweest van onderpresteren dat heel de wereld verbaasde. En uiteraard de veel zwakkere motivatie dan bij de Duitse troepen. Hitler had de natie en het militaire apparaat geëlektrificeerd. _______________________________________
Foto: ingenieur en fabriekseigenaar Heinkel, maker van de befaamde Duitse bommenwerpers en transporttoestellen, laat zijn zoontje een schaalmodel zien.
2. Leuvense burgers knopen een gesprek aan met generaal Bernard Montgomery die een pauze houdt op weg naar de grensmaas. Zijn rijdende optrekje was in Meerbeek gestationeerd op het domein van een nobelman; op dezelfde plek had Monty al verbleven in lei 1940, tijdens de wanhopige defensie en de versnelde terugtrekking van de geallieerde legers. Reproductie van het beeld in bezit van het stedelijk Archief Leuven.
