Update: wapenfeiten van de Poolse eenheden in WO II, 15u30. Citaat Montgomery: 16u35. Reactie van de columniste, 1505, 16:15. Alicja Gescinska schreef zonet een bericht op haar Facebookprofiel dat mij op mijn paard zette, per direct. Ik kan de tekst van de column in De Morgen niet delen en ook niet woordelijk overwegen, want zij maakte die niet beschikbaar dan voor abonnees. Zoals altijd is de Pools-Belgische doordacht, zacht en tegelijk zeer ambitieus. Ik ben echter niet onder de indruk van haar pleidooi voor totale geweldloosheid, want daar lijkt het op. Dat zal uit mijn spontane, zoveel mogelijk erudiet onderbouwde, reacties blijken. Ik moet, samen met u, dus uitgaan van de inleiding die zij op haar column geeft op sociale media. Het debat met de materialen zoals het voorligt, lijkt echter interessant, relevant en adequaat genoeg om iets van waarde aan het Debat van vandaag toe te voegen. Ik moet verwijzen naar wijze woorden van Churchill, Julius Caesar en naar dappere daden van iemand als Hortense Daman, recent terecht terug op het schild gehesen verzetsvrouw in onze thuisstad Leuven.
A.G. – “We gaan allemaal kort door de bocht wanneer we in termen van ‘jullie’, ‘zij’ en ‘wij’ praten. Jullie, wij, zij; en wat we dan altijd vergeten: ieder mens is een mens is een mens.” Dat zijn woorden van een van de personages in mijn novelle De gezichtslozen, die zich afspeelt in Beiroet en de Palestijnse vluchtelingenkampen daar. De gedachte dat ieder mens een mens is lijkt vandaag wel extravagant. In Gaza zijn vele tienduizenden burgers gedood. Volgens The Economist zou het aantal slachtoffers zelfs rond de honderdduizend kunnen liggen. Als je dat wilt rechtvaardigen door te verwijzen naar het afschuwelijke bloedbad van 7 oktober 2023 of naar de mensen die nog steeds door Hamas gevangen worden gehouden, toont dat eens te meer het failliet van de morele rekenkunde. Wie mijn werk kent, weet dat ik niet gauw van antipathie jegens de Joodse intellectuele traditie verdacht kan worden. De Joodse denkers en inzichten waarop ik voortbouw zijn niet op de vingers van een hand te tellen. Meer dan eens heb ik al verwezen naar de oude Joodse wijsheid die als hoopvol levensmotto geldt: wie één leven redt, redt de hele mensheid. Maar ook het omgekeerde is waar: wie één mens doodt, doodt de hele mensheid. Wat is het ronduit tragisch dat Benjamin Netanyahu en zijn sympathisanten niet meer van die gedachte doordrongen zijn. Hoeveel burgerslachtoffers er precies gevallen zijn, valt niet te zeggen. Maar met zekerheid sterven er in Gaza niet louter Gazanen. Al duizenden malen is de mensheid in Gaza gestorven. Als je dat niet kunt erkennen, is ook de medemenselijkheid dood. Mijn column vandaag in De Morgen: een pleidooi voor minder dichotomisch denken, meer voorwaardelijkheid en vooral: elementaire medemenselijkheid.”
SHS – Het is een mooi en eeuwig (christelijk) pleidooi. Maar ik geloof dat het toch zeer 'ideeëel" is en blijft. Als je vijanden kent die jou en jouw geliefden en vrienden naar het leven staan, dan is die oproep "dwaasheid". Zeker zoveel als de dwaasheid die Paulus het christelijk geloof an sich noemt. Ik kan dit soort oproepen niet echt vatten, in de diepte begrijpen, het spijt mij. Ik ga niet mee in de aansporing voor totale geweldloosheid te kiezen, zoals Erik Buys zegt dat het Jezus' unieke levenskeuze is geweest. Wat doet u vanuit die houding (of is het een stemming? Die door meer redelijke en realistische gedachten op andere momenten kan opzij gezet worden?) met de existentiële keuzes van Verzetsstrijders in oorlogstijd? Wat hebt u dan aan mening in de aanbieding over de Leuvense verzetsstrijdster Hortense Daman? Die 14 was toen de oorlog begon, en dadelijk uiterst zware knopen besliste door te hakken.
Hortense werkte al snel mee aan het executeren van een collaborerende politiecommissaris toen die een bezoek bracht aan het Leuvense kerkhof. Wat zou u haar zeggen? "Wie één mens doodt, doodt de mensheid?' Of erger nog in de termen die u gebruikt: wie een mens vermoordt, vermoordt de mensheid"?
Wat vind u van het boek "Ge wint geen oorlog zonder verzet" van Rita Vrancken? Een andere streekgenote. U bent zelf van origine Poolse, wat doet u dan met die dappere, nederige Poolse Joden die in de bossen en moerassen gewapenderhand opvangkampen organiseerden voor meer dan duizend Joodse burgers tijdens de bezetting door de Nazi's? Zoals zo treffend is gedramatiseerd voor het scherm in de film DEFIANCE met Daniel Craig in de hoofdrol? Wat is uw waardering voor generaal-majoor Sosabovski die de paratroepen leidde tijdens operatie Market Garden? Wat is uw mening over de honderden Poolse gevechtspiloten die mee de aanspraken op overwicht in de lucht van de Luftwaffe verijdelden, en op die manier mee The Battle of Britain hielpen winnen, en daarmee wellicht de Duitse invasie van het Britse eiland afweerden, het laatste bolwerk tegen Hitler?
De toonaangevende krijgshistoricus Anthony Beevor merkt in zijn De Tweede Wereldoorlog op dat "Polen een van de enige door de nazi's bezette gebieden was waar waar collaboratie nagenoeg niet voorkwam" (p. 67). Staat u in deze historische dagen met uw standpunt van absolute menslievendheid (nog) voldoende in die Poolse traditie van moedig en daadwerkelijk verzet tegen vijanden in oorlogstijd?
Hoe moeten die mensen, of als u wil hun eeuwige zielen, zich (bekritiseerd) voelen door uw exusez le mot, hersenspinsels? Is dat soort filosofie en illusoir denken en normeren echt uw boodschap aan die jongen hierboven op de foto? Aan de verdedigers van en in Gaza? Help mij, ik zie u niet meer, u schept een blinde vlek vandaag.
Oorlog is tot nader order, om een uitdrukking te gebruiken uit de decennia na de grote oorlog, een essentieel deel van de menselijke geschiedenis, heden en toekomst. Laat dat insijpelen. Wat ben ik dan nog met het advies "blijf de soldaten van de vijand als je medemensen zien"? Zoals de scherpzinnige en fijnzinnige theoloog Loed Loosen schrijft in het hoofdstuk over Vergeving in zijn ongeëvenaarde handleiding bij het lezen van de Bijbel: "Je kunt [echter] niet elkaar omarmen met bebloede armen". Vergeving kost tijd, soms een heel leven lang. Oorlog is per definitie een Acuut gegeven.
Spreken in "wij en zij" lijkt mij totaal onlosmakelijk met het mens-zijn verbonden.Als we dat niet meer mogen doen, kunnen we ons bij de inval door de volgende Hitler meteen aan hem overgeven, onszelf aan het kruis spijkeren; zoals Mahatma Gandhi in al zijn wijsheid effectief aanbeval in die tijd.Hoe dramatisch en tragisch de gevolgen daarvan soms ook worden.
Churchill noemde de op dat moment ongelofelijk naïeve vredesactivist Gandhi misschien toch zeer terecht een dwaas.In de lijn van de vermaning die Julius Caesar in zijn De bello Gallico meegaf, meen ik u en onze mensen te moeten voorhouden: let op dat je ziel niet te veel vervrouwelijkt! (ad effeminandos animos). Ik ben benieuwd of Hannah Arendt of wie dan ook daar veel kan tegen inbrengen, filosofische woordenreeksen die de toets van het werkelijke leven kunnen doorstaan? Of blijven het toch etherische, ijle wensdromen en gedachtegangen, die eerder bij een schilderij van de Pre-Rafaëlieten horen, bij "The Lady of Shalott" in haar elegische, anemische stemming in het bootje, dan bij de echte geschiedenis van mensen van vlees en bloed, zoals het Nederlands het zo, toegegeven, weinig appetijtelijk uitdrukt.
For the Record
U schrijft dat "we allemaal te kort door de bocht gaan als wij spreken in wij en zij". Ik zeg u: Wie niet in wij & zij spreekt in militaire tijden, die neemt zijn bocht veel en veel te wijd. Met doodsgevaar voor jezelf en de jouwen tot gevolg.
Omdat ik geloof in uw absorptievermogen van verscheiden standpunten kom ik u graag ter hulp, Alicja Gescinska . In uw status van filosofe hebt u allicht niet veel tijd gehad oorlogsliteratuur te lezen. In zijn Memoires schrijft veldmaarschalk Bernard Montgomery viscount of El Alamein het volgende; hij citeert een stuk uit een toespraak die hij voor zijn manschappen hield voor een veldslag, iets waar hij goed in was en door zijn soldaten om werd geliefd. Hij maakte er werk van te reizen zodat elke soldaat hem had gezien voor de slag. Een divisie telt 10.000 soldaten.
"KILL! Kill! Kill as many ennemies as you can!"
Filosofisch-etische bespiegelingen zullen in zulke omstandigheden altijd vreemd aan het leven blijven zoals het is.
Noteer: "In Oorlogstijd MOETEN mensen gedood worden."
Vriendelijke groet, SHS
Portret van A. Gescinska: Abtsie, Flickr, creative commons___________________________________
The Lady of Shalot, Mina Morris, Flickr, creative commons. Misschien is het toch een les van de tijden die we nu meemaken, van het historische hoofdstuk dat we binnen treden, dat we een figuur als the Lady best laten waar ze thuishoort: in het schilderij; we halen dit soort dames best niet naar de voorgrond van alledag.
NB. Op de kritieken heeft de filosofe gereageerd. Zij wijst de waarschuwing van Julius Caesar af. Volgens haar is er kennelijk geen gevaar dat mensen te vrouwelijk gaan denken. Qui vivra, verra... Het eerste deel van de column was veel beter dan het deel dat mijn verontwaardiging wekte, zo bleek. Alicja Gescinska bevestigt wat ik hoopte: de strijdbare Poolse natuur leeft in haar. Gescinska verwijst onder andere naar generaal Maczek, die "er systematisch een punt van maakte om tijdens de bevrijding burgers en gebouwen te sparen." Dat is natuurlijk dé manier om oorlogen te voeren; het fenomeen geheel uitbannen zal ons nooit lukken. Beter dan in het stuk in De Morgen maakt zij in de reacties duidelijk dat zij de wandaden van Israël afwijst.
