“Niets scherpt de hersenen van Netanyahu meer dan het geluid van de gevangenisdeuren die achter zijn rug dichtslaan”, laat een geïnterviewde Israëlische politicus zich ontvallen in The Bibi Files om de verbetenheid van de premier in de tegen hem aangespannen corruptieprocessen te duiden. Een statement dat aansluit bij de stelling die documentairemaker Alexis Bloom (We Steal Secrets: The Story of WikiLeaks) poneert: Netanyahu gebruikt zijn politieke macht om uit de gevangenis te blijven.

Corruptie en oorlog

The Bibi Files mixt vooral politieverhoor beelden – opnames die via Signal bij producent Alex Gibney (Enron, Taxi to the dark side) en regisseur Alexis Bloom belandden – en interviews met betrokkenen en commentatoren. Maar hij confronteert de kijker in de openingsscènes meteen ook met de gruwel via beelden van de dodelijke Hamas-aanval en de verwoestende aanvallen van het Israëlische leger in de Gaza-strook. Die horror blijft hangen wanneer schijnbare banaliteiten als gunsten geruild voor champagne en sigaren ter sprake komen.

The Bibi Files van Alexis Bloom

Dat is goed, want in het licht van wat er momenteel in Israël speelt, lijkt het politieonderzoek naar corruptie tegen Netanyahu en zijn familieleden futiel. Mensenlevens wegen immers meer door dan doosjes sigaren en flessen champagne.

Door het geweld nooit ver weg te duwen en de nadruk te leggen op het spel van macht en belangen geven de makers echter aan dat alles niet zo onschuldig en banaal is. Of zoals Netanyahu volhoudt, loze beschuldigingen van mensen die uit zijn op zijn politieke ondergang. Tegelijk belicht deze ontluisterende documentaire de schokkende, schaamteloze brutaliteit van de Israëlische premier.

De naakte feiten – Netanyahu kreeg in de periode van 2016 tot 2018 luxegoederen cadeau van miljardairs in ruil voor gunsten en belastingvoordelen – zijn bekend. Politie- en gerechtelijke onderzoeken naar machtsmisbruik blijven lopen, maar Netanyahu ontkent en spreekt over een heksenjacht door links, terwijl gerechtelijke uitspraken uitblijven. Ondertussen breidt de vernietigende oorlog in Gaza uit en groeit het vermoeden dat Netanyahu zo aan de macht en uit de gevangenis wil blijven.

Politieverhoren

Het in Israël verboden The Bibi Files is een vreemde found footage-documentaire. De ‘gevonden (lees: gelekte) beelden’ zijn opnamen van de politieverhoren van Netanyahu, zijn familieleden (echtgenote Sara en zoon Yair), medewerkers en ‘vrienden’ als onder meer filmproducent Arnon Milchan, mediamagnaat Shaul Elovitch en casino-baas Sheldon Adelson.

Het levert een blik achter de schermen van de macht op. Met hallucinante verhalen zoals de manier waarop de premier de onafhankelijke website Walla! onder controle kreeg en via zijn extreemrechtse zoon Yair liet zuiveren van kritische stemmen.

Opmerkelijk is wel het verschil tussen de beelden van de verhoren van Netanyahu en die van alle andere betrokkenen. Het gros van de beelden bestaat uit opnamen van povere kwaliteit vanuit vogelperspectief, terwijl Netanyahu vorstelijk in beeld komt. Gezeten achter zijn bureau, gefilmd op ooghoogte en met een goede beeldkwaliteit. Allesbehalve weerloos en steevast antwoordend op spottende toon.

Daardoor kleeft er voyeurisme en zieligheid aan het gros van de beelden van de zich ongemakkelijk voelende ondervraagden (die depressief of boos reageren), terwijl we naar een performance van Netanyahu lijken te kijken. Nu eens theatraal (beschuldigingen terugkaatsend), dan weer cynisch (zich beroepend op een slecht geheugen) en vaak agressief (getuigen als leugenaars uitscheldend).

Steevast hautain met een air van “ik heb wel beter te doen dan vragen over champagne te beantwoorden” en “denk niet dat jullie de regie voeren”. Afscheid neemt hij met een handdruk en “de tijd vliegt wanneer je je amuseert.”

The Bibi Files. Foto Alex Levac, Haaretz

Beeldvorming

Zoveel is duidelijk: Netanyahu is zich constant bewust van de camera-aanwezigheid, beseft als geen ander het belang van imago, weet ondervragers te charmeren, bespeelt als acteur een uitgebreid gamma emoties en profileert zich in Trump-stijl graag als een ‘koning’.

In die zin is The Bibi Files eigenlijk een documentaire over beeldvorming. Over het belang van schijn en illusie, over het wissen van de grens tussen waarheid en leugen in bullebak politiek. Over hoe taalbeheersing en stemtimbre politici kan doen scoren.

The Bibi Files gaat soms wat kort door de bocht – zo wordt echtgenote Sara vrij karikaturaal als een Lady Macbeth-variant neergezet om de ‘angst’ van Netanyahu in beeld te brengen – maar voert grotendeels een helder betoog met gevoel voor nuance.

Zo wijst Alexis Bloom op de impact van de extreemrechtse politici (Bezalel Smotrich, Itamar Ben-Gvir) waarmee Netanyahu in zee ging om aan de macht te blijven en plaatst hij geen gelijkheidsteken tussen Israël, de Israëlische bevolking en Netanyahu. Het wereldbeeld van de kritische stemmen die aan het woord komen, verschilt duidelijk van dat van de premier en de extremisten die hij mee op het voorplan heeft geduwd.

Totale overwinning

Alexis Bloom brengt ook het protest in Israël tegen de brutale aanval op Gaza in beeld, met familieleden van door Hamas ontvoerde burgers die pleiten voor een staakt het vuren en onderhandelingen om hun geliefden te redden. Beklijvend is de getuigenis van een jonge vrouw die veel vrienden verloor bij de Hamas -aanval van 7 oktober 202l3 en het geweld veroordeelt. Zij benadrukt de betekenisloosheid van Netanyahu’s ‘totale overwinning’-streven. “Total victory? What does that even mean?”

Haar pijn en wanhoop contrasteren met het kille cynisme van Benjamin Netanyahu die best trots is op zijn imago van zonnekoning (na zijn verkiezingsoverwinning van 1996 liet hij zich graag ‘koning van Israël’ noemen) en zonder verpinken toegeeft dat hij wat graag verdeeldheid zaait tussen extremisten en gematigden. Hij geeft zelfs toe dat hij in het kader van een “controlling the flames”-politiek Hamas had gesteund om de Palestijnen te verdelen.

Met de glimlach citeert Benjamin Netanyahu Francis Ford Coppola’s (en Mario Puzo’s) The Godfather: “Keep your friends close and keep your ennemies closer.” Gangsterbaas Michael Corleone als rolmodel. Absurd. Cynisch. Onthutsend. En vooral verontrustend. The Bibi Files is ontluisterende, urgente cinema.

THE BIBI FILES van Alexis Bloom. USA, 2024, 115’. Documentaire met Benjamin Netanyahu, Raviv Drucker, Nimrod Novik, Hadas Klein, Uzi Beller, Ehud Olmert, Nir Hefetz, Meni Naftali, Avi Alkalay, Sami Abu Shehadeh. Fotografie Avner Shahaf. Muziek Will Bates. Montage Graeme Butler, Halil Efrat & Andy Grieve. Productie Alexis Bloom, Raviv Drucker, Kara Elverson & Alex Gibney. Distributie September Films. Release 14 mei 2024.

Affiche The Bibi Files