Afgelopen zondag werd in Nederland de jaarlijkse 4 mei-herdenking gehouden, ter nagedachtenis aan alle slachtoffers van oorlogen. In België wordt op 8 mei de overwinning op het fascisme herdacht. In verschillende landen in Europa worden er deze week herdenkingen en vieringen gehouden, onder het motto van ‘nooit meer oorlog’. De gruwel van de Tweede Wereldoorlog staat centraal en zou een deel van de Europese geschiedenis moeten zijn die niet mag worden herhaald.

Wat zijn herdenkingen waard als extreemrechts zo tekeer kan gaan in Brussel?

Wat zijn oorlogsherdenkingen waard?

Het is dan ook bijzonder dat afgelopen zondag extreemrechts geen strobreed in de weg werd gelegd toen zij op jacht gingen naar moslims en mensen met een migratieachtergrond in de straten van Brussel, juist in deze dagen van talloze herdenkingen. De termen die het meest de revue zijn gepasseerd over de daders zijn supporters, hooligans en relschoppers.

Het onderliggende essentiële deel van extreemrechtse sympathieën wordt amper benoemd. Dat dit terreur is wordt niet benoemd. De vraag is wat al die herdenkingen en vieringen waard zijn wanneer extreemrechts in alle vrijheid zo tekeer kan gaan?

“Dat er sprake is van een dubbele standaard in de berichtgeving en veroordeling van extreemrechtse daders versus daders met een migratieachtergrond, laat ik terzijde, want dat weten we heus wel. We negeren het alleen gewoon graag, omdat het niet past in een beeld waarin ‘wij Europeanen’ ons graag tonen als beschaafd en rationeel.

Herinneringscultuur kan niet zonder te kijken hoe koloniale hiërarchie voortleeft in wie als slachtoffer wordt erkend

Dat dat dan weer doordrenkt is met racistisch en koloniaal gedachtegoed ontkennen we ook ten stelligste. Antropoloog Sinan Çinkaya vatte het goed samen eerder deze week: we kunnen niet spreken over een herinneringscultuur zonder te kijken naar hoe racisme en een koloniale hiërarchie voortleven in wie als slachtoffer wordt erkend en wiens leed wordt geminimaliseerd.

In de jaren 30 en 40 zijn SS-soldaten niet van de ene dag op de andere gaan marcheren door de straten van Europa. De terreur had een lange aanloop. Nu is dat net zo goed het geval. De aanloop is al een poos geleden ingezet. Een aanloop dat voor doelwitten van racisme en discriminatie heel tastbaar is, terwijl de rest van de bevolking er lang geen last van ondervindt.

Het banaliseren van extreemrechts is al zo gewoon dat het voor veel mensen niet eens meer opvalt. Pas wanneer iets te gortig is, dan is er enige ophef. Maar meer dan ophef is het ook niet.

Wegkijken

Je op zo’n moment uitspreken, is natuurlijk niet moeilijk – al blijkt dat toch nog voor velen niet vanzelfsprekend te zijn. Maar je dan uitspreken is al te laat, want de stappen om tot daar te komen zijn al gepasseerd.

Oorlog en terreur wordt gevoerd door degenen die wegkijken

Oorlog en terreur wordt niet alleen gevoerd door schurken. Het wordt gevoerd door de mensen die de weg vrijmaken voor hen en de andere kant opkijken. Het is de silent majority zonder wiens medeplichtigheid het nooit tot oorlog zou komen. Waarbij hun stilte een hele effectieve enabler is. Het is de selectieve verontwaardiging en normalisatie van de ‘kleine’ uitingen van haat en uitsluiting, die het perfecte klimaat creëren, waarin extreemrechts zonder moeite kan gedijen.

Het is precies om die reden dat extreemrechts zoveel vrijheid krijgt in Europa en zeker ook in België. Het gaat bijvoorbeeld om een sportjournalist die zonder blikken of blozen insinueert dat een wielrenner zijn schoonfamilie moet onderhouden, niet geheel toevallig een schoonfamilie met migratieachtergrond. Het gaat om partijen die er geen moeite mee hebben om nazisympathisanten op te nemen in hun partij.

Het gaat om gelijke kansenorganisaties die graag claimen intersectioneel te werken en tegelijkertijd nergens te bespeuren zijn als er ook opgekomen moet worden voor Palestijnse vrouwen die vermoord worden in Gaza. Het gaat om linkse stemmers die vooraan willen staan tijdens de Pride, maar niet te overtuigen zijn om zich te tonen op de mars tegen racisme.

Het gaat om politici die sans gene likes scoren op de kap van moslima’s die een hijab dragen en hen uitsluiten van publieke functies en onderwijs. Het gaat om partijen die zich etaleren als progressief, maar alleen naar mensen met migratieachtergrond kijken wanneer het hen electoraal uitkomt.

Banaliseren van extreemrechts is zo gewoon dat het voor veel mensen niet eens opvalt

Het ‘nooit meer oorlog’ is al lang niet meer van toepassing. Of althans het lijkt enkel weggelegd voor een specifieke groep. En laat dat net essentieel geweest zijn in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog: genieten van vrijheid en veiligheid was enkel voorbehouden aan een specifieke groep mensen en de rest werd uitgesloten, ontmenselijkt en uitgeroeid.

Meron Knikman is een Ethiopisch-Nederlandse Brusselaar met expertise op o.a. het gebied van asiel- en migratierecht en voormalig voorzitter van de Vrouwenraad.