80 jaar na de val van het fascisme: strijd tegen onverdraagzaamheid actueler dan ooit

Tachtig jaar geleden werd het ontembare beest verslagen, ten koste van immense offers en onvoorstelbaar leed — nog steeds voelbaar in het lichaam van velen en levend in het geheugen van velen.

Tachtig jaar lijkt zo ver weg, en tegelijk zo dichtbij. En ook al blijven getuigenissen, romans, strips en films in overvloed het ondenkbare vertellen, zeker in deze moeilijke tijden, vrezen we allen dat dat vandaag niet meer volstaat. Dat te veel mensen zijn vergeten of erger nog: weigeren zich te herinneren.

Het risico vandaag is dat we afglijden naar het illiberalisme: die alliantie tussen populisme en kapitalisme

De tijden en ruimtes van vandaag zijn geglobaliseerd, maar tegelijk ook onzeker en kwetsbaar geworden. Een nieuw imperialisme wint terrein en draagt de ontkenning van het individu, zijn rechten en vrijheden in zich — maar ook de ontkenning van een collectief gevoel van solidariteit.

De verleiding van autoritarisme en extreemrechts lijkt jammer genoeg geen rem meer te kennen. Het risico vandaag is dat we afglijden naar het illiberalisme: die alliantie tussen populisme en kapitalisme. Daar zal geen plaats meer zijn voor een genuanceerde en onderbouwde mening, alleen nog slogans die passen in de kaders van sociale media en leiden tot nog meer consumptie.

Maar voorbij de vaststellingen weet u het: het woord "berusting" komt niet voor in het vakbondsvocabularium. Onze reactie moet in de eerste plaats een politieke zijn. Als we het fascisme willen bestrijden en willen opkomen voor de democratie, dan hebben we méér Europa nodig.

De Europese Unie is ontstaan uit de as van een ongeziene wereldoorlog. Een oorlog waarin sommigen geprobeerd hebben een deel van de bevolking simpelweg uit te roeien – enkel en alleen omdat ze anders waren.

Europa is gebouwd op het principe van "nooit meer". En bovenal: op vrede. Vrede die we moeten blijven garanderen voor de generaties die na ons komen.

Europa is ook gebouwd op rechten. Op gelijkheid. Op de rijkdom die schuilt in onze verschillen. Maar dat wordt vandaag helaas te vaak vergeten.

Het protectionistisch imperialisme met fascistische trekjes probeert de koers van onze democratieën te beïnvloeden

De puzzel van onze verschillende nationale democratieën wordt vandaag van binnenuit én van buitenaf aangevallen. Van binnenuit: het nationalistisch populisme wint terrein. Het stelt simplistische oplossingen voor en probeert een onmogelijk en gevaarlijk achterwaarts pad te bewandelen.

Van buitenaf ook: het protectionistisch imperialisme met fascistische trekjes probeert de koers van onze democratieën te beïnvloeden.

De ideologieën zijn sterker, sluwer, identitairder, hypocrieter en nog populistischer geworden. Het is zwart-wit, zonder enige nuance en zonder de wil te begrijpen hoe en waarom we hier zijn beland. En wij kijken toe, verbijsterd.

De valse beloften van extreemrechts — vermomd of openlijk — volgen altijd hetzelfde patroon: discrimineren, de ander afwijzen en tot zondebok maken, als vermeende oorzaak van alle problemen.

We moeten opnieuw de weg naar Europa vinden. Europa moet opnieuw onze gedeelde ruimte worden, gedragen door gemeenschappelijke waarden die onze verschillen overstijgen.

Maar Europa moet ook, voor zoveel mogelijk mensen, worden gezien als een echte motor van vooruitgang — niet alleen economisch, maar ook sociaal. Als een oplossing, en niet als het gemakkelijke doelwit waarop men zich afreageert, wat alleen maar leidt tot meer geslotenheid.

Onze reactie moet ook bestaan uit het collectieve geheugen. Het gaat er niet om mensen en samenlevingen met schuldgevoelens op te zadelen over de gruweldaden van gisteren. Integendeel, het gaat om een morele plicht tot openheid, om gisteren te begrijpen en morgen beter te kunnen leven.

Het is een plicht om waakzaam te blijven, om niet in slaap te vallen op onze verworvenheden, want eens de dut voorbij is, is het ontwaken bruut: kwaadwillende mensen nemen dan de plaats in, zogezegd om de zwakken te verdedigen maar in werkelijkheid om altijd de sterksten te dienen — hun enige handelswaar bestaat erin mensen tegen elkaar op te zetten.

Herinnering is een beetje als een vuurtoren die ons waarschuwt voor de klippen die we moeten vermijden

Maar laten we het, los van de plicht, gewoon hebben over herinnering. Herinnering, als je die niet onderhoudt, kan vervagen, plaatsmaken voor vergetelheid of erger nog: gebruikt worden om een nieuw verhaal te construeren.

Herinnering is een beetje als een vuurtoren die ons waarschuwt voor de klippen die we moeten vermijden, omdat ze er zijn, omdat ze dreigen en omdat gevaar geen abstract begrip is.

Afbeelding

Ik wil hier ook verwijzen naar Simone Veil, een uitzonderlijke en inspirerende politica, met een exemplarisch leven en engagement. Zij vond dat de enige echte plicht erin bestond te onderwijzen en door te geven.

Doorgeven aan de jongeren, door hen telkens opnieuw aan te sporen nieuwsgierig te zijn naar het verleden om het heden en hun toekomst te begrijpen. Door hen te vragen zich te informeren en te vormen, omdat we al hun intelligentie nodig zullen hebben, hen aan te moedigen zich in beweging te zetten, omdat we al hun enthousiasme nodig zullen hebben, en hen te helpen zich te organiseren, om samen al onze krachten te bundelen.

En naast alles wat al gebeurt, geloof ik dat we nog meer het publieke domein moeten benoemen en bezetten. Denk aan de struikelstenen in het plaveisel van onze steden, die verwijzen naar tragische individuele lotgevallen die we nooit mogen vergeten.

Tegenover deze dreigingen en gevaren kunnen we geen passieve toeschouwers zijn. We moeten ons verzetten

Maar we kunnen ook straatnamen, pleinen, parken en lanen veranderen, ter herinnering aan de rechtvaardigen en zij die het goede deden. En verder nog: dat elke school zou nadenken over het dragen van de naam van een inspirerend persoon, iemand die met moed weerstand bood aan extremisme en totalitarisme. En dat bij die naamsverandering leerlingen en leerkrachten betrokken worden in dit geheugenproject.

Op deze dag en op deze plaats moeten we de mannen en vrouwen van het verzet herdenken, zij die – met kleine of grote daden – de moed kozen boven angst en berusting. Vaak met gevaar voor eigen leven of dat van hun dierbaren.

Tegenover deze dreigingen en gevaren kunnen we geen passieve toeschouwers zijn. We moeten ons verzetten. Tegen het conservatisme van ideeën moeten we vandaag meer dan ooit doelgericht en actief opkomen voor onze democratische waarden: sociale rechtvaardigheid en verantwoordelijke vrijheid.

Wij vinden als vakorganisatie dat we 8 mei opnieuw een officiële feestdag moeten maken.

En misschien net omdat die waarden tijdloos zijn, moeten we ze opnieuw actueel maken. Ze mogen dan wel ‘Instagramwaardig’ of ‘TikTokwaardig’ worden, maar ze mogen nooit verworden tot een leeg zelfhulpslogannetje – ontdaan van betekenis, van jong en oud, van individuen en van het collectief.

Om al die redenen vinden wij, als vakorganisatie die trots is op haar waarden van vrijheid, verantwoordelijkheid, solidariteit en tolerantie, dat we binnen de 8 mei-coalitie van die datum opnieuw een officiële feestdag moeten maken.

En bij die gelegenheid – nu en nog meer in de toekomst – moet er verteld, doorgegeven, uitgelegd, gedebatteerd en bewustgemaakt worden. De nieuwsgierigheid en de interesse van jongeren aanwakkeren, zonder ophouden.

En u mag op velen van ons rekenen, syndicalisten of activisten van progressieve bewegingen, om zonder ophouden het geheugen te verdedigen en weerstand te bieden aan het fascisme.

Wij zullen nooit opgeven!