De islam wordt daarbij niet zomaar als een religie voorgesteld maar als een fundamentele tegenstelling tot de seculiere, moderne staat: emotioneel, irrationeel, onrechtvaardig. Kortom, als een bedreiging voor de orde waarop het seculiere Vlaanderen beweert te rusten.

Maar wat bedoelen we eigenlijk met “het seculiere”? Vandaag bestaan er heel wat misverstanden over secularisme. Vaak wordt het voorgesteld als een neutrale scheiding tussen kerk en staat, gebaseerd op het idee dat religie thuishoort in de privésfeer. De burger in een seculiere samenleving zou autonoom, universeel en vrij van religieuze invloeden moeten zijn. In die logica wordt secularisme verheven tot morele ruggengraat van een zogenaamd gelijke en tolerante samenleving.

Islam wordt voorgesteld als een fundamentele tegenstelling tot de seculiere staat

Secularisme neutraal?

Maar wat als het secularisme geen neutrale kracht is? Het is geen puur juridisch principe, maar een historisch en ideologisch project dat sterk is beïnvloed door liberale en christelijke waarden. De seculiere staat claimt neutraliteit, maar reproduceert in de praktijk dominante westerse en christelijke normen. In plaats van religie en staat strikt te scheiden, gebruikt de seculiere overheid haar positie steeds vaker om religieuze uitingen (lees vooral islamitische) actief te controleren.

Het verbod op hoofddoeken heeft dan ook een uitgesproken koloniaal kantje. Net als in het Franse koloniale project in Algerije, waar vrouwen gedwongen werden hun sluier af te leggen als symbool van beschaving, herhaalt het discours zich vandaag in Vlaanderen. De lichamen van jonge moslimvrouwen worden publieke ruimtes, waarop allerlei ideologische agenda’s worden geprojecteerd: moderniteit, secularisme, liberalisme, maar ook angst en controle.

De lichamen van moslimvrouwen worden publieke ruimtes, waarop ideologische agenda’s worden geprojecteerd

Het beeld van de ‘onderdrukte moslima’ die bevrijd moet worden, vormt een centrale pijler van dit beleid. Het is precies die paternalistische logica – “wij weten wat goed is voor jullie” – die koloniale machten ooit gebruikten om hun macht te legitimeren.

Wiens vrijheid verdedigt het secularisme?

Vandaag wordt diezelfde logica ingezet om te bepalen wat jonge vrouwen in een klaslokaal wel of niet mogen dragen. De klas wordt zo het strijdtoneel van een bredere maatschappelijke worsteling over identiteit, loyaliteit en de grenzen van vrijheid.

Het Belgische seculiere model lijkt steeds meer een instrument om religie en in het bijzonder de islam, in toom te houden. Het is niet gericht op gelijkheid, maar op assimilatie.

Het produceert een idee van ‘aanvaardbare moslims’: zij die hun geloof discreet houden, zich aanpassen aan de dominante norm, autonoom zijn en loyaal aan de natiestaat. Wie daar niet aan voldoet (wie kiest voor zichtbaarheid, bijvoorbeeld via een hoofddoek) wordt al snel als problematisch, fundamentalistisch of bedreigend gezien.

De klas wordt het strijdtoneel van maatschappelijke worsteling over identiteit, loyaliteit en grenzen van vrijheid

Uiteindelijk moeten we ons afvragen: wiens vrijheid verdedigt het secularisme eigenlijk? In naam van neutraliteit en gelijkheid wordt de religieuze vrijheid van sommigen actief beperkt – en dat raakt vooral jonge moslima’s. Zij betalen de prijs voor een seculier model dat nog te vaak de sporen draagt van een koloniaal verleden.

Elif Lootens is PhD-onderzoeker en onderwijs-assistent Sociologie aan UGent.