Van Bandung tot BRICS: een nieuwe wereldorde in wording

In april 1955 vond in Bandung, Indonesië, een conferentie plaats die de wereldpolitiek voorgoed zou veranderen. 29 landen uit Azië en Afrika kwamen samen, net bevrijd van koloniale overheersing, om hun stem te laten horen en een gemeenschappelijk front te vormen tegen imperialisme.

“De leiders van die landen hadden een mandaat van honderden miljoenen mensen om de wereldorde te hervormen”, aldus Vijay Prashad. "Zij kwamen samen omdat ze begrepen dat hun eenheid erg belangrijk was, niet alleen om een nieuwe handels- en ontwikkelingsorde te creëren, maar ook om te strijden voor vrede,"

“Bandung vertegenwoordigde hoop voor honderden miljoenen mensen over de hele planeet in 1955”

Onder leiding van de Indonesische president Sukarno trokken zij, zonder gewapende escorte, te voet door de straten. Zij wilden zich niet afzonderen van hun volk, maar er juist deel van uitmaken. Het was een duidelijk signaal: wij spreken niet namens elites, maar namens de volkeren. “Bandung vertegenwoordigde hoop voor honderden miljoenen mensen over de hele planeet in 1955.”

De conferentie legde de fundamenten van de Niet-Gebonden Beweging (NAM) in 1961, een beweging van 120 landen uit het Globale Zuiden, die momenteel ongeveer 55 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigt.

Het leidde ook tot de oprichting van UNCTAD in 1964, een VN-orgaan dat het internationale economische systeem wilde hervormen. Racisme, kolonialisme, sociale ongelijkheid en economische uitbuiting stonden centraal in de debatten.

De landen weigerden Israël uit te nodigen. Volgens de organisatoren was Israël een settlerkolonie en stond het haaks op de geest van antikoloniale solidariteit. Ze kozen onomwonden de kant van de Palestijnen, een standpunt dat vandaag opnieuw aan urgentie wint.

Tegenaanval van het Westen

De reactie van het Westen liet niet lang op zich wachten. In de decennia die volgden, zette het VS-imperialisme een reeks staatsgrepen op touw in het Zuiden. Patrice Lumumba in Congo, João Goulart in Brazilië, en Sukarno zelf in Indonesië werden met geweld afgezet.

Die coups moesten één ding voorkomen: dat het mondiale Zuiden zich zou verenigen in een zelfstandig blok, los van de invloed van Washington, Londen en Parijs.

De Niet-Gebonden landen waren sterk gemotiveerd, maar beschikten in de praktijk over weinig middelen. Militair gezien waren ze zwak en ook economisch en technologisch stonden ze op grote achterstand. Ze waren volledig afhankelijk van buitenlandse bedrijven.

De wereldwijde schuldencrisis van de jaren 1980 betekende vervolgens de genadeslag voor het politieke project van de Derde Wereld. De hoop op een collectieve, onafhankelijke toekomst werd zwaar ondermijnd.

Afbeelding

BRICS: nieuwe poging tot wereldwijde herschikking

Maar sinds de wereldwijde financiële crisis van 2007-2008 is er een nieuwe dynamiek ontstaan. Grote landen in het Globale Zuiden, vooral in Azië en onder leiding van China, zijn erin geslaagd hun industriële productie uit te bouwen en technologische vooruitgang te boeken.

Deze landen – zoals China, Vietnam, Bangladesh, India en Indonesië – kennen vandaag een sterke economische groei. Het zwaartepunt van de wereldeconomie is intussen verschoven van de Atlantische Oceaan naar Azië.

We zijn getuige van de opkomst van een nieuwe, economische wereldorde met het mondiale Zuiden als drijvende kracht

Wat lang een wensdroom was, wordt nu zichtbaar: de opkomst van een nieuwe, economische wereldorde met het mondiale Zuiden als drijvende kracht.

Zeventig jaar na Bandung is die nieuwe dynamiek zichtbaar in de vorm van de BRICS, de alliantie van Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, opgericht in 2009. Ondertussen is BRICS is uitgegroeid tot een belangrijke speler. In 2024 traden Iran, Egypte, Ethiopië en de Verenigde Arabische Emiraten toe en in januari 2025 Indonesië.

Met deze uitbreiding vertegenwoordigt de BRICS-groep nu 45 procent van de wereldbevolking en 35 procent het mondiale bruto binnenlands product. Hoewel de BRICS-groep op dit moment niet meer is dan een handelsblok, draagt het wel de kiemen van een alternatieve geopolitieke visie.

80 procent van de wereldwijde militaire uitgaven komt van de VS en zijn bondgenoten

“De BRICS is een handelsorganisatie. Het is niet echt een politieke organisatie. Het moet niet overdreven worden. Het gevoel van Bandung, dat er in 1955 was, is er nu niet. We wachten als het ware op de heropleving van de Bandung-geest. De structuren voor een nieuwe wereld zijn min of meer voor handen, maar er is niet echt het bewustzijn, het vertrouwen dat een nieuwe wereld kan worden opgebouwd.”

Dat gebrek aan zelfvertrouwen heeft te maken met de militaire dominantie van de NAVO. Prashad herinnert ons eraan dat 80 procent van de wereldwijde militaire uitgaven van de VS en zijn bondgenoten komt. Zelfs machtige landen als China en Iran vrezen nog altijd wraakacties van de VS.

Dit maakt dat BRICS zich tot dusver beperkt tot economische samenwerking, met voorzichtig groeiende politieke dimensies.

*                              *                              *

De geest van Bandung is niet dood, maar wacht op heropleving. BRICS toont aan dat er structurele alternatieven aan het ontstaan zijn. Wat nog ontbreekt is een eensgezinde politieke stem vanuit het Zuiden die de confrontatie aandurft met de aftakelende, maar nog altijd gewelddadige westerse orde.

De wereldverhoudingen zijn aan het kantelen, het worden ongetwijfeld boeiende maar spannende tijden.

Dit is een samenvatting van twee interviews met Vijay Prashad. Een met George Galloway en voor de nieuwssite Democracy Now.