De regio rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht is internationaal erkend als een van de meest vervuilde PFAS-hotspots ter wereld. In ons land is dit bovendien het grootste milieuschandaal ooit.

Uit een bloedtest van de Vlaamse regering blijkt nu dat 1 op de 2 geteste inwoners van Zwijndrecht een te hoog PFAS-gehalte in het lichaam heeft. In totaal hebben 8.568 inwoners, die binnen een straal van 5 km van de fabriek wonen, aan de bloedtest meegedaan. Dat is 10 procent van alle 90.000 omwonenden die binnen deze straal wonen.

PFAS te hoog in bloed

“Dit zou betekenen dat binnen die straal van 5km ongeveer 45.000 omwonenden een PFAS-gehalte in hun lichaam hebben dat boven de in de bloedtest gehanteerde normen ligt”, waarschuwt DARKWATER3M. Bovendien reikt de vervuiling verder dan 5 km van de fabriek, “waardoor het werkelijke aantal getroffen burgers een veelvoud moet zijn”.

Onderzoek van de Universitaire Instelling Antwerpen (UIA) toont aan dat eieren tot op 15 km van de 3M-fabriek bovenmatig door PFAS bevuild zijn. En volgens de Nederlandse RIVM blijkt uit metingen dat in de hele Westerschelde, die tot 30 km rond de 3M-fabriek komt, zich een milieuramp voltrekt door PFAS-vervuiling.

“Iedereen heeft recht om in gezond leefmilieu te leven”

“Terwijl iedereen heeft het recht om in een gezond leefmilieu te wonen. Dat staat niet alleen in onze Grondwet, maar ook in internationale verdragen”, stelt advocaat Geert Lenssens, raadsman van het DARKWATER3M. “Als dat niet het geval is, dan heb je recht op een vergoeding.”

Via DARKWATER3M is er daarom een groepsprocedure gestart, waarbij 1.400 mensen al een claim hebben ingediend voor schadevergoeding voor de gevolgen op hun gezondheid en/of voor het saneren van hun leefomgeving. Begin 2026 wordt deze zaak gepleit.

Gehanteerde normen verouderd

Daarnaast stelt het DARKWATER3M dat de gehanteerde normen bij de bloedtest verouderd zijn. “In alleen de laatste vier maanden zijn al enkele honderden nieuwe onderzoeksrapporten op universitair niveau gepubliceerd over de gezondheidseffecten van PFAS en ze zijn meestal zorgwekkend. Indien de huidige veel strengere normen toegepast zouden worden, dan zou het aantal omwonenden met te hoge PFAS-waarden in hun bloed dus nog hoger zijn.”

“Aantal omwonenden Zwijndrecht met te hoge PFAS-waarden hoger dan huidig bloedonderzoek uitwijst”

“Dat de Vlaamse regering de oudere normen hanteerde, wekt de indruk dat ze de PFAS-verontreiniging en de effecten op de volksgezondheid nog steeds willen minimaliseren”, zegt het burgercollectief. Ze wijzen erop dat de Vlaamse regering door de rechtbank in september 2024 veroordeeld is voor het organiseren van een doofpotoperatie rond PFAS tussen 2017 en 2021.

Vals signaal

Uit het rapport van de bloedtest blijkt ook dat er meer onderzoek nodig is om de mogelijke gezondheidseffecten op lange termijn beter te begrijpen. “De Vlaamse regering geeft een vals signaal aan de omwonenden en stelt dan ook nog voor om af te wachten”, aldus DARKWATER3M.

“Terwijl ondertussen er een verjaringstermijn loopt. Elke claim die niet ingediend wordt bij de rechtbank voor 1 april 2026, zal terechtkomen in een discussie over mogelijke verjaring. 3M zal dan namelijk vrijwel zeker de verjaring inroepen om de claims die ‘te laat’ zijn ingediend, niet te hoeven betalen. We zullen dat betwisten, maar we hebben die discussies al talloze malen gezien, zoals in het Arco-dossier en het Dieselgate-dossier.”

Verder is er nu vier jaar later nog steeds geen enkele concrete saneringsmaatregel. “Men weet niet goed hoe het aan te pakken, omdat het zo groot en omvangrijk is”, aldus Lenssens.

“Het zou jaren in beslag nemen. Tienduizenden vrachtwagens zouden heen en weer rijden. Nieuwe bruggen moeten worden gebouwd en nieuwe wegen aangelegd. Bovendien weet men nog altijd niet hoe die PFAS-afval vervolgens te verwerken. Grond bevuild met PFAS wordt zo zelf al een afvalproduct. We zitten daar dus met een gigantisch probleem. Vandaar dat de bewoners erg ongerust worden.”

En of de no regret-maatregelen, door de Vlaamse overheid ingesteld om verdere vergiftiging te voorkomen, enig effect hadden op de PFAS-waarden bij mensen in hun bloed, blijkt nergens uit het rapport. Tegelijkertijd lossen deze maatregelen het probleem niet op, en tasten ze wel al jaren de levenskwaliteit van inwoners aan. Zo mag je geen groenten, fruit en eieren uit eigen tuin eten en mogen kinderen zo min mogelijk in het zand buitenspelen, om nog hogere waarden in hun bloed te voorkomen.

Rapport vol disclaimers

Meester Lenssens waarschuwt dat niemand het rapport van het bloedonderzoek heeft ondertekend. “Hierdoor is het niet duidelijk welke wetenschapper wat zegt en lijkt het alsof niemand verantwoordelijkheid wil nemen voor het onderzoek. Bovendien kwam het betrokken laboratorium eerder in opspraak wegens faillissement van een andere vestiging en mogelijke betrokkenheid bij een fraudezaak.”

“Daarnaast staat het rapport vol disclaimers”, gaat Lenssens verder, “zoals dat het de mening weergeeft van de externe auteur(s) en niet noodzakelijk die van de Vlaamse overheid. En het onderzoek kan niet zeggen of de PFAS-blootstelling bepaalde gezondheidseffecten heeft veroorzaakt of zal veroorzaken.”

“De omwonenden worden genegeerd”

“Een aantal pertinente zaken worden door het rapport onbehandeld gelaten”, voegt milieuadvocaat Dirk Abbeloos, die deel uitmaakt van het DARKWATER3M, hier aan toe. “Zoals dat langetermijneffecten van PFAS ernstig zijn, maar het kan decennia duren voor die zich openbaren. Ook waarschuwen experts dat zelfs lage of tijdelijke blootstelling aan PFAS onomkeerbare gezondheidsrisico’s met zich kan meebrengen.”

“En toch blijven concrete maatregelen voor de meest getroffen groep, namelijk de omwonenden, uit. De omwonenden worden genegeerd”, concludeert Abbeloos.

PFAS-fonds en niet-verjaarbaar

Daarom is het volgens Abbeloos en Lenssens heel belangrijk dat er een PFAS-fonds, of ruimer, een chemie pollutie fonds komt, gefinancierd door de vervuiler en bij uitbreiding de hele chemische industrie waar mensen terechtkunnen voor schadevergoeding. Wel waarschuwt Lenssens voor het rampzalige asbest-dossier, waar ook een fonds voor kwam, maar waar de vervuiler “op een schandalige manier werd gespaard”.

Lenssens: “De industrie moet wel haar verantwoordelijkheid nemen. Bovendien moet de PFAS-zaak, en bij uitbreiding alle dergelijke grootschalige milieurampen, volgens hem niet-verjaarbaar worden, zodat een vervuilend bedrijf niet onder zijn verantwoordelijkheid uit kan komen.

“De incubatietijd van PFAS duurt bijvoorbeeld heel lang”, aldus Lensenss, “vooral bij babies en adolescenten. Ook voor hen zou moeten gelden dat als ze later ooit medische klachten krijgen, de vervuiler betaalt.”

Mensen in Zwijndrecht hebben het gevoel dat de overheid er weinig aan doet, laat Lenssens ook weten. “Tienduizenden mensen wiens gezondheid ernstig wordt bedreigd, dat is een omvang die we nooit meer gezien hebben sinds de oorlogsjaren. Toch wordt PFAS nog steeds geproduceerd alsof het de normaalste gang van zaken is.”