Jan Soetewey is overleden. Voor wie actief was in of rond de beweging Christenen voor het Socialisme (CvS), klinkt zijn naam als een ankerpunt. Medeoprichter, bezieler, schrijver, vormingswerker, bruggenbouwer: Jan was het allemaal.

Hij was ook menselijk, mild, nieuwsgierig, en nooit te beroerd om zichzelf in vraag te stellen. En bovenal: hij deed het nooit alleen.

Jeugd tussen boek en gezin

Jan werd geboren in Ukkel in 1941, als tweede kind in een gezin van zeven. Kort na zijn geboorte verhuisde het gezin naar Sint-Michiels bij Brugge.

“Bij de jezuïeten heb ik leren studeren, bij Elcker-Ik ben ik links geworden”

Zijn moeder, Franstalig en toegewijde huismoeder, zijn vader, een gerespecteerd architect en later professor stedenbouw aan de KU Leuven: het gezin Soetewey was stevig verankerd in de intellectuele middenklasse. Alle kinderen gingen naar de universiteit. Jan groeide op in een omgeving van gesprekken, boeken en maatschappelijke betrokkenheid.

Roeping en twijfel

Op twaalfjarige leeftijd vertrok Jan naar het Brusselse Sint-Jan Berchmanscollege. De Jezuïetenschool drukte een diepe stempel op hem. Op het einde van zijn humaniora koos hij resoluut voor het kloosterleven. In 1959 trad hij in bij de Sociëteit van Jezus.

Zijn ouders waren niet meteen enthousiast, maar de Provinciaal Overste schreef hen een overtuigende brief vol godsdienstige verhevenheid. Het was de taal van die tijd.

Jan verbleef drie jaar in Frankrijk voor filosofiestudies, in het vooruitzicht om missionaris te worden in Congo. Daar groeide zijn belangstelling voor andere culturen. De ontmoetingen met studenten uit Kameroen en andere Afrikaanse landen wakkerden zijn interesse aan voor culturele antropologie en Afrikanistiek.

“Als ik het vandaag niet doe, dan mis ik een essentiële kans om het evangelie ergens in mijn leven waarachtig te maken”

Na zijn studies vertrok hij naar Congo, waar hij van 1964 tot 1967 lesgaf. De realiteit daar maakte diepe indruk: de schrijnende armoede contrasteerde scherp met het comfortabele leven in de missieposten. Jan keerde terug naar België, begon Afrikanistiek en antropologie te studeren in Gent, gevolgd door theologie in Leuven. Maar de twijfel groeide: moest hij wel priester worden?

Elcker-Ik: begin van een ander engagement

In 1972 nam Jan afscheid van de Jezuïeten. In een brief aan zijn overste stelde hij voor zijn theologieopleiding stop te zetten en zich “in te zetten waar iets aan het gebeuren is”. Zijn besluit stond vast: “Als ik het vandaag niet doe, dan mis ik een essentiële kans om het evangelie ergens in mijn leven waarachtig te maken”.

x

Hij vond die plek bij Elcker-Ik, het Antwerpse vormingscentrum dat progressieve gelovigen samenbracht. “Daar liggen de mogelijkheden om de krachten van mentaliteitsverandering in ons land te bundelen. Daar worden kanalen gegraven voor morgen. Ik ben zo vrij te denken dat de progressieve elementen die de mentaliteit van morgen voorbereiden veeleer door Elcker-Ik bereikt worden dan door onze colleges bijvoorbeeld.”

De combinatie van christendom en socialisme betekende toen voor veel geëngageerde mensen écht iets

“Bij de jezuïeten heb ik leren studeren, bij Elcker-Ik ben ik links geworden”, zei hij achteraf. In Elcker-Ik begon hij te werken rond persoonlijke groei én maatschappelijke verandering.

Zijn belangstelling voor sociale bewegingen groeide er zienderogen. Hij ontdekte het Chileense voorbeeld van Christenen voor het Socialisme (Cristianos por el Socialismo), dat in 1972 was opgericht in steun aan de regering van Salvador Allende.

Geboorte van CvS

De combinatie van christendom en socialisme betekende toen voor veel geëngageerde mensen écht iets. In december 1973 organiseerde Jan een weekend over ‘Christendom en Socialisme’. Het zou de voedingsbodem vormen voor de oprichting van CvS in Vlaanderen.

Foto: Kadoc

Een eerste ontmoeting met groepen uit Antwerpen, Leuven, Gent, Brussel en Tielt vond plaats in juli 1975 op Elcker-Ik. Tegelijk verscheen het eerste nummer van het tijdschrift Kering. CvS was geboren en Jan werd één van de eerste werknemers en van meet af aan een spilfiguur.

Wie Jan zegt, zegt ook Marij. Toen Jan in 2001 met pensioen ging, zei hij het zelf treffend: “Dankzij Marij heb ik niets moeten prijsgeven van wat ik met mijn leven had voorgenomen.” Samen vormden ze een geëngageerd koppel dat zich inzette voor een samenleving die mensen verbindt, niet verdeelt.

CvS: hoogdagen, crisis, vergrijzing

De jaren ’70 en ’80 waren hoogdagen voor CvS. De beweging telde tientallen basisgroepen, duizenden lezers van Kering, en organiseerde talloze activiteiten.

De val van de Berlijnse Muur in 1989, de implosie van de Sovjetunie en het bloedbad op het Tiananmenplein waren voor veel linkse bewegingen wereldwijd een klap. Ook binnen Christenen voor het Socialisme (CvS) lieten die gebeurtenissen sporen na. Plots leek het socialisme, waar zoveel hoop op rustte, in diskrediet. In media en publieke opinie werd het gelijkgesteld met onderdrukking, economische inefficiëntie en politieke repressie.

Maar CvS hield stand. De kracht van de beweging lag in haar onderscheid tussen het idee van socialisme en de bestaande staatsmodellen. CvS stond niet voor een blauwdruk van het Sovjetsysteem, maar voor een kritisch en rechtvaardig maatschappelijk alternatief.

Een socialisme dat niet begon bij partijstructuren of staatscontrole, maar bij mensen: bij solidariteit, bij het verwerpen van ongelijkheid, bij het recht op een waardig leven.

Socialisme stond voor CvS voor een maatschappijproject dat slechts stap voor stap zou gerealiseerd worden

Het is een visie die dichter stond bij bevrijdingstheologie dan bij het partijmarxisme van het Oostblok. De beweging zocht naar een socialisme dat geworteld was in lokale strijd, menselijke waardigheid en spirituele verdieping. Toch konden de internationale ontwikkelingen niet zonder gevolg blijven. De geloofwaardigheid van het socialistische verhaal werd aangetast, ook al had CvS zich er nooit volledig mee geïdentificeerd.

Jan tijdens een van de vele vormingen die hij gegeven heeft. Foto: CvS

Vanaf de jaren ’90 zag de beweging haar maatschappelijke uitstraling verminderen. Nieuwe jongeren vonden de weg niet meer. Het aantal basisgroepen nam af. Niet omdat de ideeën minder relevant waren, maar omdat het maatschappelijke klimaat drastisch veranderd was. Het neoliberalisme won aan kracht, de georganiseerde linkerzijde versplinterde, en ook binnen de kerkgemeenschap doofde de progressieve dynamiek uit.

Toch bleef CvS actief. Er waren nog altijd nationale initiatieven, vormingsdagen, publicaties. Maar de terugval was onmiskenbaar. Jan Soetewey analyseerde die periode niet met bitterheid, maar met een heldere blik. Het bevestigde volgens hem net het belang van een beweging die socialisme niet tot dogma verhief, maar als proces bleef zien — altijd kritisch, altijd in wording.

Kering: cement van een beweging

Foto: Kadoc

Jan was ook de bezieler van Kering, het maandblad van CvS. In 1975 tikte hij eigenhandig het eerste nummer uit op zijn schrijfmachine en stencilde het.

Samen met zijn partner Marij, die de lay-out verzorgde en later lid werd van de redactie, bouwde hij aan een maandblad met uitstraling tot ver buiten CvS. “Mijnheer en mevrouw Kering”, werden ze wel eens genoemd.

Wat begon als een eenvoudig contactblad groeide uit tot een rijk gevuld tijdschrift met theologische reflecties, politieke analyses, nieuws uit de basisgroepen en inspiratie voor actie. Het werd hét bindmiddel van de beweging.

Jan behoorde tot dit soort mensen waarbij een engagement nooit met pensioen gaat

Toen het blad in 2002 ophield te bestaan, voelde dat voor Jan als een symbolisch verlies. Het cement dat de beweging bijeenhield, viel weg.

Blijvende erfenis

Wanneer Jan in 2001 met pensioen gaat doet hij gewoon voort met (bijna) alles waar hij voordien mee bezig was. Want Jan behoorde tot dit soort mensen waarbij een engagement nooit met pensioen gaat.

In 2005 startte hij zelfs een nieuw digitaal tijdschrift Bollettino. Via uit het Frans, Engels, Duits en Spaans vertaalde kritische artikels over kerk en theologie, wou Jan zicht geven op de gezondheidstoestand en vitaliteit van de bevrijdingstheologie. Het laatste nummer stelde hij samen in juni 2021.

In 2022 viel het doek definitief over CvS. De beweging koos ervoor om bewust te eindigen, “in schoonheid”, in plaats van langzaam uit te doven. Jan stond daarachter. Het was eerlijk, vond hij. De tijden waren veranderd.

Maar zijn engagement stopte niet. Ook zonder CvS bleven hij en velen met hem trouw aan hun idealen. Voor Jan betekende dat: de bevrijdende bijbellezing blijven uitdragen, kritisch nadenken over macht en samenleving, en werken aan een rechtvaardige wereld. Niet als dogma, maar als proces.

Jan, beneden in het midden, tijdens een van de vele activiteiten van CvS. Foto: CvS

Jan Soetewey overleed op 6 april 2025, maar zijn nalatenschap blijft levend in de herinnering van vele geëngageerde mensen. Zijn koppeling van geloof en socialisme, zijn integere zoektocht naar waarheid, zijn organisatorisch talent en zijn warme menselijkheid blijven inspireren.

CvS is niet meer. Maar het vuur dat Jan hielp aanwakkeren, leeft voort. In bewegingen, in kritische geesten, in mensen die blijven geloven in een rechtvaardige wereld — met of zonder religie.

Een uitgebreid interview met Jan kan je hier lezen.