Trumps importheffingen en zijn vrijhandelsoorlog betekenen het einde van een experiment in globalisering. Dat begon in de jaren 90 met NAFTA[1] en de ontbinding van de Sovjet-Unie. Maar de vraag is of dit een nieuwe fase voor het kapitalisme inluidt. Of is het een vruchteloze of zelfs reactionaire poging om de klok terug te draaien voor de wereldeconomie?
Manifest
In de loop der tijd hebben marxisten zich beziggehouden met het probleem van historische fasen. Toen Marx in 1848 het Communistisch Manifest schreef, dacht hij dat het kapitalisme op instorten stond. De revolutie, geloofde hij, stond voor de deur. Toch bleef het kapitalisme bestaan, het paste zich aan en ontliep zo zijn ondergang.
Tegen het einde van de 19e eeuw werd het debat opnieuw geopend door figuren als Edward Bernstein en Rosa Luxemburg. Naderde het kapitalisme zijn einde, of wist het telkens weer de crisis te managen en te overleven? Hun argumenten draaiden om dezelfde fundamentele vraag: In welke fase van het kapitalisme bevonden we ons?
Van imperialisme naar globalisering
Franse vertaling van ‘Imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme’, een werk dat Lenin een eeuw geleden schreef dat wijst op de toenemende rol van banken, kolonialisme en de strijd tussen grootmachten. Foto: Wikimedia / CC ASA 4.0
Toen, in 1917, schreef Vladimir Lenin Imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme. Hij betoogde dat het kapitalisme een nieuwe fase was ingetreden – een fase die niet langer rond industriële productie draaide maar gedomineerd werd door financieel kapitaal.
Deze fase zag banken op de voorgrond treden, koloniale machten uitbreiden en grootmachten strijden om wereldwijde invloed en economische winst ten koste van anderen.
Lenins werk is meer dan een eeuw oud. Zijn we sindsdien het imperialisme ontstegen? Het antwoord is, ontegensprekelijk, ja. Tegen de jaren 90 was de wereldeconomie opnieuw opgeschoven – van imperialisme naar globalisering.
Deze nieuwe globalisering behield financiële kapitalen als de spil, maar hervormde het landschap. Zoals de New York Times auteur Thomas Friedman het beschreef, de aarde was ‘plat’ geworden. Nationale grenzen waren geërodeerd en economieën integreerden steeds meer over de grenzen heen. Het was een post-nationaal, hyperverbonden wereldwijd systeem.
Technologische veranderingen dreigen de grenzen, arbeid en kapitaal op ongekende manieren te herdefiniëren
De globalisering kreeg echter ook te maken met schokken. De financiële crisis van 2008, de Syrische vluchtelingencrisis die in 2011 begon en de COVID-19-pandemie in 2019 legden kwetsbaarheden bloot. Deze gebeurtenissen leidden tot pogingen om financiële mobiliteit te vertragen en nationale grenzen te herbevestigen. De globalisering ging niet ten onder, maar herstructureerde.
Nu, met de opkomst van kunstmatige intelligentie, staat de globalisering – of post-globalisering – op het punt opnieuw te transformeren. Technologische veranderingen dreigen de grenzen, arbeid en kapitaal op ongekende manieren te herdefiniëren. En Donald Trump maakt van dit moment gebruik.
Trumpisme
Trump probeert op vele manieren de klok terug te draaien. Hij wijst de globalisering van de afgelopen dertig jaar van de hand en promoot een nationalistische economische visie. Zijn agenda doet de grote machtspolitiek herleven en blaast economische invloedssferen en het gebruik van de Amerikaanse financiële macht om binnenlandse belangen te bevorderen nieuw leven in.
Deze visie weerspiegelt deels het imperialisme dat Lenin beschreef. Trumpisme[2] is gericht op het afbreken van elementen van globalisering en het herstellen van de vroegere kapitalistische logica, met de VS in het centrum van het internationale kapitalisme.
Is dit een revanchisme om de VS terug te brengen naar een mondiale economische positie die niet meer bestaat?
Maar kan men de structuren van mondiale integratie werkelijk terugdraaien? Bovendien, kan de VS een dominante economische kracht blijven als ze zich terugtrekt uit de wereldeconomie?
Staat Trumpisme voor weer een andere fase van het kapitalisme? Is dit een nieuwe poging om de wereldeconomie te herstructureren vanuit een nationalistisch perspectief in een wereld waar fysieke grenzen worden gewist en vervangen door digitale?
Of is dit eenvoudigweg een simplistisch revanchisme om de VS terug te brengen naar een mondiale economische positie die simpelweg niet meer bestaat?
x
David Schultz is professor politieke wetenschappen aan de Hamline-universiteit in Minnesota. Hij is auteur van Presidential Swing States: Why Only Ten Matter. Zijn artikel verscheen eerder op CounterPunch. De vertaling is van Toon Van den Bossche.
Notes:
[1] NAFTA is sinds 1994 de Noord-Amerikaanse Vrijhandelsovereenkomst, een vrijhandelszone voor Canada, de VS en Mexico. Deze is medio 2020 vervangen door de US-Mexico-Canada Agreement (afgekort USMCA).
[2] Het Trumpisme verdient op Wikipedia een uitvoerig lemma. Het wordt er omschreven als een politieke beweging, een bestuursstijl en een reeks politieke ideologieën, sociale emoties en mechanismen voor het verwerven en behouden van de macht voor Donald Trump en zijn politieke basis.
