Historische overwinning voor de rechten van ouderen

Op 3 april boekten de middenveldorganisaties een historische overwinning in de Verenigde Naties. De VN-Mensenrechtenraad heeft dan bij consensus het besluit aangenomen om een werkgroep op te richten die mag beginnen met het opstellen van een VN-verdrag inzake de mensenrechten van ouderen.

Het gevolg zal zijn dat er uiteindelijk een VN-verdrag komt dat juridisch bindend is en dat regels en normen opstelt voor de bescherming van de mensenrechten van oudere mensen. De staten moeten dan wereldwijd concrete maatregelen nemen.

De voorbije Belgische regering waren geen voorstander van zo'n VN-verdrag. Ze stelden dat de Internationale en de Europese conventie over de Rechten van de mens al voldoende bescherming boden

Voorgeschiedenis

Hieraan gaat een lijdensweg van vijftien jaar vooraf. Sinds 2010 zijn vele maatschappelijke organisaties actief in een werkgroep (Open Ended Working Group, OEWG) over vergrijzing, opgericht door de Algemene Vergadering van de VN.

Wereldwijd hebben ouderen nood aan specifieke, afdwingbare rechten

De OEWG heeft in de voorbije jaren vooral gediend als onderzoeks- en overlegplatform. Ze heeft aangetoond dat ouderen wereldwijd nood hebben aan specifieke, afdwingbare rechten. Dankzij haar werk is er nu politieke wil gegroeid om echt een nieuw internationaal verdrag op te stellen.

Deze groep heeft voldoende aangetoond dat ouderen vaak worden uitgesloten van mensenrechtenbescherming, te maken hebben met leeftijdsdiscriminatie, ongelijke toegang tot gezondheidszorg, sociale zekerheid en betaalbare huisvesting, evenals grotere risico’s lopen in tijden van crisis.

De beslissing van de Verenigde Naties op 3 april jongstleden om te beginnen met het opstellen van een VN-verdrag voor de rechten van ouderen, komt voort uit de groeiende bezorgdheid over de discriminatie, verwaarlozing en schendingen van mensenrechten, waarmee oudere personen wereldwijd te maken krijgen.

Enkele belangrijke redenen hebben deze beslissing gestimuleerd. Zo is er de snelle vergrijzing wereldwijd: de wereldbevolking veroudert in een ongezien tempo. Tegen 2050 zal het aantal mensen ouder dan 60 jaar verdubbeld zijn. De bestaande mensenrechtenverdragen bieden echter onvoldoende bescherming die specifiek gericht is op ouderen.

Daarnaast zijn er duidelijke gaten in de bestaande wetgeving. Hoewel ouderen formeel onder de algemene mensenrechten vallen, blijkt in de praktijk dat hun rechten vaak structureel worden geschonden, bijvoorbeeld op het vlak van gezondheidszorg, werk, sociale bescherming en huisvesting. Daarom groeit de nood aan een juridisch kader dat expliciet ouderenrechten waarborgt.

Ook de druk van maatschappelijke organisaties speelt een belangrijke rol. Ouderenorganisaties, mensenrechtenorganisaties en sommige landen pleiten al jaren voor een verdrag dat landen bindend verplicht om de rechten van ouderen te respecteren.

De coronacrisis legde pijnlijk bloot hoe kwetsbaar ouderen zijn, niet alleen medisch, maar ook sociaal en juridisch

Ten slotte heeft de coronapandemie als een echte wake-up call gefungeerd. Die crisis legde pijnlijk bloot hoe kwetsbaar ouderen zijn. Niet alleen medisch, maar ook sociaal en juridisch. Velen raakten in isolement of werden gediscrimineerd bij de toegang tot zorg.

Stem van de ouderen

Dus, jaren van bewijsvoering en belangenbehartiging van regeringen, VN-organen, het maatschappelijk middenveld en oudere activisten hebben geleid tot deze recente historische beslissing. Het echte wetgevende werk mag nu beginnen. We moeten daarbij beseffen dat het opstellen van een VN-verdrag een complex en langdurig proces is.

De nieuwe werkgroep die het VN-Verdrag inzake de rechten van ouderen zal opstellen, zal naar verwachting twee keer per jaar in Genève bijeenkomen, in vijfdaagse hybride vergaderingen die via webcast zullen worden uitgezonden. De eerste vergadering zal voor eind 2025 plaats vinden.

Het is nu van cruciaal belang dat de stem van ouderen wordt gehoord in deze onderhandelingen

Volgens Heidrun Mollenkopf, voorzitter van AGE Platform Europe, is het nu van cruciaal belang dat de stem van ouderen wordt gehoord in deze onderhandelingen. De geleefde realiteit van de ouderdom moet weerspiegeld zijn in de voorgestelde verdragstekst.

Ze hoopt dat de Europese Unie als voorvechter van de mensenrechten een cruciale rol wil spelen om ervoor te zorgen dat het Verdrag een baanbrekend instrument wordt voor de bescherming van de mensenrechten van ouderen wereldwijd.

Waarom zo nodig?

Dit verdrag zal tot gevolg hebben dat leeftijdsdiscriminatie zal verboden worden door de wet. Dat de waardigheid en de autonomie van oudere mensen moet beschermd worden. En dat inclusie van ouderen in de besluitvorming zal gewaarborgd worden.

Schendingen van de mensenrechten tegen oudere mensen worden niet altijd behandeld met hetzelfde niveau van controle, ernst of urgentie als schendingen tegen vrouwen, kinderen of personen met een handicap.

Het nieuwe VN-verdrag zou de landen verplichten om mensenrechtenschendingen tegen ouderen op te sporen en aan te pakken. Een conventie of verdrag zou kunnen leiden tot een rijkere, duidelijkere en toegankelijkere interpretatie van de universele rechten. Verschillende VN-rapporten hebben ruimschoots bewijs geleverd dat ouderen onzichtbaar zijn binnen het bestaande mensenrechtensysteem.

Schendingen ouderen worden niet altijd behandeld met dezelfde ernst als die tegen vrouwen, kinderen of personen met een handicap

Een VN-verdrag kan ouderen in staat stellen hun rechten uit te oefenen en op te eisen. Het zou de mogelijkheden voor individuen en het maatschappelijk middenveld vergroten om regeringen ter verantwoording te roepen en toegang te krijgen tot rechtsmiddelen.

Een nieuw VN-verdrag zou een oplossing bieden voor de bestaande versnipperde en inconsistente betrokkenheid bij ouderenkwesties. Het zou een systematische mainstreaming van de mensenrechten op oudere leeftijd bevorderen.

Breder maatschappelijke belang

Naast het juridische en politieke belang, heeft het ook een breed maatschappelijk belang, zowel globaal als lokaal. Vooreerst biedt dit verdrag een tegenwicht aan leeftijdsdiscriminatie (agisme).

Ouderen worden immers vaak nog gezien als ‘last’ of ‘overbodig’, wat leidt tot uitsluiting of marginalisering. Een verdrag erkent ouderen als volwaardige burgers met gelijke rechten en helpt om dat negatieve beeld te doorbreken.

Een verdrag zou ook de waardigheid en gelijke behandeling van ouderen garanderen. Het verdrag maakt duidelijk dat ouder worden geen reden is om rechten te verliezen. Het benadrukt het recht op zorg, veiligheid, participatie, werk, enz. en onderstreept dus dat waardig ouder worden een fundamenteel mensenrecht is.

Ouderen worden vaak nog gezien als ‘last’ of ‘overbodig’, wat leidt tot uitsluiting of marginalisering

Het verdrag verplicht landen om beleid te voeren dat ouderen beschermt en ondersteunt door de toegang tot betaalbare en kwalitatieve gezondheidszorg. Door ouderen te beschermen tegen mishandeling of verwaarlozing. En door de toegang tot de sociale zekerheid en aangepaste huisvesting te eisen.

Zo’n verdrag zal ook de stem van de ouderen zelf versterken en participatie in het beleid, zelfbeschikking en autonomie en het respect voor levenservaring en de bijdrage aan de samenleving waarborgen. Het verdrag verhoogt ook de internationale druk op landen en dwingt de ondertekenende landen om zich voor hun beleid ten aanzien van ouderen te verantwoorden.

Tot slot kan dit verdrag bijdragen aan een inclusieve samenleving voor álle leeftijden, waarin solidariteit tussen generaties centraal staat. Een verdrag voor ouderen is dus geen luxe of extraatje, maar een noodzakelijke stap in een rechtvaardige en vergrijzende wereld.

Lees ook:

Oud of the box: een nieuwe kijk op ouder worden