Vier decennia geleden stond een jonge kapitein uit Burkina Faso, Thomas Sankara, voor de Verenigde Naties. Hij eiste niets minder dan een nieuwe wereldorde. Zijn vurige oproep resoneerde tot ver buiten de grenzen van zijn land en maakte van hem een held voor veel jongeren in West-Afrika.
Sankara, die een jaar eerder via een staatsgreep aan de macht was gekomen, begon thuis aan een ingrijpend beleid van economische onafhankelijkheid. Internationaal probeerde hij van Burkina Faso het boegbeeld van de Derde Wereld te maken, zoals een Amerikaanse diplomaat het destijds formuleerde.
Traoré noemt zijn project een ‘progressieve volksrevolutie’
Sankara’s politieke carrière werd echter abrupt beëindigd. Slechts drie jaar later werd hij vermoord door mensen uit zijn eigen militaire kring. Maar zijn ideeën en symboliek leven voort — vandaag onder meer in de figuur van Ibrahim Traoré. Ook hij kwam in 2022, op 34-jarige leeftijd, via een coup aan de macht.
Sindsdien probeert hij Burkina Faso niet alleen te beschermen tegen jihadistische opstanden, maar ook nieuw leven te blazen in de zelfvoorzienende koers van Sankara. Traoré noemt zijn project een ‘progressieve volksrevolutie’.
Internationaal is Traoré uitgegroeid tot een opvallende stem voor een multipolaire wereldorde. Hij is het gezicht geworden van de Alliantie van Sahelstaten (AES), samen met Mali en Niger. Deze samenwerking, die zich expliciet afzet tegen Westerse invloed, werd vorig jaar opgericht en zet zich af tegen militaire inmenging van buitenaf.
Net als zijn bondgenoten kiest Traoré voor een harde lijn: militaire actie tegen jihadistische groepen en geen ruimte voor onderhandelingen.
In hoofdstad Ouagadougou lijkt de veiligheid voorlopig onder controle. Aanslagen zijn er zeldzaam. Maar over andere delen van het land is veel minder bekend.
Sankara als inspiratie
Veel van Traoré’s daden lijken bewust te verwijzen naar zijn illustere voorganger. Thomas Sankara blijft een legendarisch figuur in Burkina Faso, en Traoré omarmt die erfenis zichtbaar. Volgens zijn entourage weigert hij zijn presidentiële loon, net als Sankara destijds, en behoudt hij de rang van kapitein. Volgende maand zal hij op symbolische wijze een mausoleum openen op de plaats waar Sankara werd vermoord.
EKokou/CC BY-SA 4.0.
Maar de gelijkenissen gaan verder dan symboliek. Net als Sankara wil Traoré de economie losmaken van buitenlandse afhankelijkheid. Hij wil corruptie hard aanpakken en het land op eigen benen laten staan. Een van zijn eerste wapenfeiten was de oprichting van een nationale staatsbank.
De regering heeft ondertussen al twee mijnen genationaliseerd, buitenlandse bedrijven gewaarschuwd dat hun concessies op de helling staan, en goud in beslag genomen van een Canadees bedrijf. Een ambitieus landbouwplan moet tegen eind dit jaar voedselsoevereiniteit garanderen. De export van basisproducten zoals rijst is verboden, en boeren krijgen gratis tractoren van de staat.
Het gevaar dat het revolutionaire élan wordt gekaapt door een nieuwe, rechtse staatsgreep is steeds aanwezig
Toch is de landbouwcampagne voorlopig meer ambitie dan realiteit. De campagne tegen corruptie daarentegen toont al wel resultaten. Een lokale journalist zegt dat mensen schrik hebben om corrupt te zijn, omdat ze publiekelijk worden vernederd als ze betrapt worden.
Steun van het volk?
Hoe geliefd Traoré echt is bij de bevolking, is moeilijk te zeggen. Het probleem van ‘linkse staatsgrepen’ is dat ze niet steunen op georganiseerde volksbewegingen. Het leger is vaak de enige gestructureerde en efficiënte instelling in postkoloniale staten. Wanneer andere instellingen – zoals politieke partijen en het ambtelijk apparaat – zwak of corrupt zijn, kan het leger zich opwerpen als hoeder van de nationale orde.
Zolang de bevolking niet actief te betrokken wordt, is het gevaar dat het revolutionaire élan wordt gekaapt door een nieuwe, rechtse staatsgreep – zoals in Burkina Faso tegen Sankara in 1987 – of dat de leiding zich laat kopen door buitenlandse machten, steeds aanwezig.
In staten waar de bevolking gedemobiliseerd en ontwapend is, kan een kleine gewapende elite steeds de macht grijpen, vaak met de actieve steun en financiering uit het Noorden, en dat is vaak gebeurd.
De staatsgrepen komen niet voort uit “culturele” kenmerken van bijvoorbeeld Latijns-Amerika of Afrika, zoals vaak wordt gesuggereerd, maar uit structurele zwaktes in de postkoloniale staat: onvoldoende politieke integratie van de lagere klassen, gebrek aan instituties zoals degelijk onderwijs, onafhankelijk rechtssysteem, gegarandeerde politieke vertegenwoordiging, …. die voor de koloniale machten uiteraard ongewenst waren.
Bepalend voor de duurzaamheid van zijn ‘progressieve volksrevolutie’ is de vraag of Traoré die echt kan laten steunen door de bevolking, hen actief weet te betrekken en met hen een democratische economische en politieke structuur kan opbouwen.
Bronnen:
Vishay Prashad
