De verbazingwekkende consistentie van Trumps geopolitieke strategie

Om de impact van de aardverschuiving op dat geopolitieke landschap te begrijpen, moeten we eerst goed snappen hoe dat landschap er tot nu toe uitzag. Sinds de val van de Sovjet-Unie was er eigenlijk nog slechts een grootmacht over, die de internationale politiek domineerde: de Verenigde Staten.

De Westerse wereldorde

Die dominantie van de Verenigde Staten was niet alleen een goede zaak voor hen zelf, maar ook voor de grote groep gelijkgestemde en bevriende landen, waar ook wij Europeanen ons toe mochten rekenen. Samen bouwden we aan een op regels gebaseerde wereldorde. We werkten vanuit organisaties als de Verenigde Naties en de wereldhandelsorganisatie aan een internationale rechtsorde die nieuwe conflicten moest vermijden en de economie deed bloeien.

Naast een wereldwijd vrijhandelsbeleid, met steeds lagere tarieven, werden ook de universele rechten van de mens uitgedragen als een essentiële hoeksteen van deze wereldorde. We werkten aan wereldwijde gezondheidszorg, armoedebestrijding en democratisering. Samen bouwden we aan een betere wereld.

De dominanitie van de Verenigde Staten, en bij uitbreiding de volledige Westerse wereld, zorgde ervoor dat deze regels ook gehandhaafd konden worden. Wie niet in de pas liep kon zich verwachten aan economische sancties, een CIA gesteunde coup poging en in enkele gevallen zelfs een volledige invasie.

Wie niet in de pas liep kon zich verwachten aan economische sancties, een CIA gesteunde coup poging en in enkele gevallen zelfs een volledige invasie

Wie met een kritische blik naar deze wereldorde kijkt, zal een minder rooskleurig beeld schetsen. Een vrijhandelsgebied, dat alle handelsbelemmering wegneemt, zorgt niet voor een gelijk speelveld wanneer sommige landen met significant meer rijkdom aan de start komen. En veel van de interventies die werden uitgevoerd hadden meer te maken met Westerse economische belangen dan met internationaal recht.

Maar of je nu focust op de goede bedoelingen of de zwarte randen, niemand kan ontkennen dat wij als Europeanen wel hebben gevaren bij deze geopolitieke toestand. Met slechts 5 procent van de wereldbevolking hebben we nog steeds een aandeel van 14 procent in de wereldhandel en behoren we tot de meest welvarende regio's van de wereld. De Verenigde Staten hebben met een nog kleiner aandeel van de bevolking zelfs 26.5 procent van de globale wereldeconomie in handen.

De opkomst van China

Maar wij zijn niet de enigen die geprofiteerd hebben van deze wereldwijde economische bloeiperiode. Zo is de bijdrage van China aan de wereldeconomie tussen 1992 en 2023 gestegen van 4 naar 17 procent. Hiermee is de Chinese economie al groter dan die van de EU en met een bevolking van 1.4 miljard ten opzichte van 300 miljoen Amerikanen, verwacht iedereen dat ze ook de VS op termijn zullen inhalen. En ook in India, dat ondertussen meer inwoners telt dan China, worden grote economische stappen voorwaarts verwacht.

Het einde van de Westerse wereldorde die we de laatste decennia kennen, met de Verenigde Staten als enige grootmacht, lijkt dus nabij. En dit zien we al een tijdje aankomen. Wie de laatste tijd een geopolitiek tijdschrift gelezen heeft, of podcast beluisterd, wordt om de oren geslagen met die ‘veranderende wereldorde’. Alle experts verwachten een transitie van een ‘unipolaire’ naar een ‘multipolaire’ wereld, waar landen als China en India, maar ook Brazilië en Rusland hun plek aan tafel opeisen.

Ook de Verenigde Staten zagen dit aankomen. De opkomst van China werd al snel geïdentificeerd als de grootste bedreiging voor hun internationale positie en omgedoopt tot prioriteit nummer een. Al onder Obama werd met de ‘pivot to Asia' de diplomatieke aandacht van de VS verschoven naar China.

Maar zelfs met al deze vertraging lijkt het onmogelijk om de opkomst van China nog te stoppen

De gekozen strategie was er een van vertraging. China werd de toegang ontzegd tot strategische technologieën, zoals geavanceerde chips, om zo de groei te verzwakken en tijd te kopen. Maar zelfs met al deze vertraging lijkt het onmogelijk om de opkomst van China nog te stoppen. Uitstel is geen afstel.

De strategie van Trump

En met deze kennis kunnen we het eindelijk hebben over de strategie van Trump. Want het is in deze geopolitieke context dat Trump zijn tweede termijn aanvat. Op het eerste zicht lijkt de strategie van Trump nog steeds waanzinnig. De grootste wereldmacht, die al jaren de dominante speler is en de huidige wereldorde mee heeft opgebouwd tot wat ze nu is, breekt diezelfde wereldorde in minder dan 100 dagen volledig af.

Maar Trump beseft iets dat veel Europese leiders nog steeds niet durven onder ogen te zien. Het tijdperk van Amerikaanse dominantie is voorbij. Opkomende grootmachten als India en China, maar ook de EU, beginnen zich steeds meer te roeren. De EU gebruikt haar macht als afzetmarkt om wereldwijde productieregels af te dwingen. China gebruikt haar economische macht om strategische infrastructuur en kritische grondstoffen op te kopen en te monopoliseren.

Door nu volop in de aanval te gaan, met gigantische handelstarieven, bepaalt Trump het strijdtoneel

Als je weet dat de machtspositie van de VS sowieso op termijn zal verdwijnen, waarom zou je wachten tot je die kwijt bent om actie te ondernemen?  In de bedrijfswereld, waar Trump vandaan komt, spreken ze van 'first-mover advantage’. Wie het eerste beweegt is in het voordeel. Door nu volop in de aanval te gaan, met gigantische handelstarieven, bepaalt Trump het strijdtoneel van het komende conflict.

Dat ze hiermee hun eigen op vrijhandel gebaseerde wereldorde ondergraven, speelt geen rol meer. Waarom zou je als de VS de politieagent van de wereld blijven spelen, als je daar zelf steeds minder voor terugkrijgt?

Het is dit idee dat je terug hoort wanneer je Amerikaans vicepresident JD Vance de Europese Unie ‘freeloaders’ hoort noemen. Trump laat alle schijn van een internationale rechtsorde vallen en kiest voor een ruwe 19de-eeuwse machtspolitiek.

Wandel durch Handel

Die keuze is niet alleen een radicale breuk met het verleden, het is ook een keuze met verregaande implicaties. Want hoewel de Verenigde Staten nog steeds het machtigste land ter wereld is, is die macht momenteel niet zomaar tegen eender wie inzetbaar.

De Duitse strategie van Wandel durch Handel mag dan wel gefaald zijn in Rusland, ze bevat nog steeds een belangrijke kern van waarheid. Als er grote economische verwevenheid ontstaat tussen twee landen, creëert dit drempels voor die landen om zich vijandig tegen elkaar te gedragen. En de Verenigde Staten hebben momenteel verregaande handelsrelaties met zowat alle landen ter wereld.

Denk hierbij aan de handelsbalans. De VS importeert enorm veel meer goederen dan het exporteert. Afhankelijk van je perspectief kan dit heel positief zijn voor een land. Dit wil zeggen dat de VS veel meer goederen ter beschikking heeft dan het zelf produceert.

Het enige wat de VS hiervoor in ruil geeft zijn dollars, die zeer gewild zijn en het zelf als enige kan bijdrukken, en digitale diensten zoals Google en Microsoft, die ook na ontwikkeling oneindig reproduceerbaar zijn. Dit zorgt ervoor dat de VS relatief rijker is dan wat ze zelf maken, als je het in goederen bekijkt.

Mocht er een conflict ontstaan met economische sancties tot gevolg, dan verliest de VS toegang tot cruciale goederen waar hun economie van afhankelijk is

Maar voor Trump is deze economische verwevenheid, gekenmerkt door die handelsbalans, enorm problematisch. Want mocht er dus een conflict ontstaan met economische sancties tot gevolg, dan verliest de VS toegang tot cruciale goederen waar hun economie van afhankelijk is. De tegenpartij verliest vooral toegang tot dollars, wat  afhankelijk van de grootte van de tegenpartij  geen al te groot probleem hoeft te zijn.

De oplossing voor dit probleem: torenhoge importheffingen voor al wie te veel exporteert naar de VS. Zelfs nu enkele van deze heffingen tijdelijk gepauzeerd zijn, wordt hun doel nog steeds bereikt: de Amerikaanse economie wordt losgetrokken uit de wereldeconomie. De inkomsten uit deze heffingen kunnen tegelijk gebruikt worden om te investeren in Amerikaanse alternatieven. Zo wordt de VS minder kwetsbaar voor toekomstige sancties.

Voorbereiding op oorlog

Waar de Duitse strategie van ‘Wandel durch Handel’ nog als achterliggende motivatie had om de mondiale vrede te versterken, is Trumps Liberation Day dus een voorbode van net het omgekeerde: Een voorbereiding op oorlog. Dit wil niet zeggen dat Trump morgen wereldoorlog drie zal uitroepen, maar wel dat hij de VS actief voorbereid op toekomstige vijandigheden.

Deze tactiek lijkt trouwens afgekeken van Rusland, dat ondertussen al drie jaar succesvol hun economie draaiende houdt onder zware internationale sancties. De impact van deze sancties is beheersbaar gehouden doordat Rusland al jaren op voorhand er voor gezorgd heeft dat ze volledig zelfvoorzienend zijn in enkele cruciale sectoren zoals landbouw, energie, grondstoffen, industrie en defensieproductie.

De economische afhankelijkheden die er waren liepen vooral in de omgekeerde richting, met de EU die enorm afhankelijk was van het Russische gas. De parallel met Trump, die de eigen industrie afschermt en tegelijk de EU onder druk zet om extra vloeibaar gas te importeren, is eenvoudig te trekken.

Dreigementen, die enkele maanden geleden nog compleet onrealistische waanzin leken, worden momenteel kracht bijgezet

Trump deinst er ook niet voor terug om deze oorlogsdreiging publiekelijk te uiten. Zowel in Canada, Panama als Groenland wordt er openlijk gedreigd met sancties en zelfs de inzet van militairen wordt niet uitgesloten. Deze dreigementen, die enkele maanden geleden nog compleet onrealistische waanzin leken, worden momenteel kracht bijgezet door de effectieve voorbereiding die de VS aan het treffen is.

Trump wordt vaak chaotisch beleid verweten, maar jammer genoeg valt het er in het buitenlands beleid wel degelijk een duidelijk lijn te ontwarren en die voorspelt weinig goeds voor Europa.

Het einde van een tijdperk

Ook voor Trump was de wereldorde al grondig aan het verschuiven, met de opkomst van landen als China, India en Brazilië en een steeds sterker verenigde EU. Het liberale economische model stond al voor de Amerikaanse tarieven onder druk: China dreigde met gerichte overheidssubsidies volledige sectoren te monopoliseren. Trump en zijn eigenaardige internationale beleid zijn dus eerder een gevolg dan een oorzaak van die veranderende wereldorde.

Het is nu de hoogste tijd voor Europa om zich te heroriënteren

Zijn beleid heeft wel gezorgd voor een enorme stroomversnelling van die verandering en daarmee de wereldorde finaal in een nieuwe plooi gelegd. Het model van een vrije wereldeconomie, waarbij handelsbarrières werden afgebroken en bedrijven zich vestigden daar waar ze het efficiëntste konden produceren, is definitief voorbij.

Het is nu de hoogste tijd voor Europa om zich te heroriënteren in dit snel veranderende landschap. Want de westerse wereldorde zoals we die kenden komt nooit meer terug.