‘Vrije’ handel

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog beheersen de Verenigde Staten het kapitalistische wereldsysteem. Amerika domineerde de wereld door controle over financiën, handel en technologie – ondersteund door het sterkste militaire apparaat ter wereld. Deze overheersing maakte het mogelijk om de spelregels van de wereldhandel te bepalen, voornamelijk ten gunste van Amerikaans kapitaal.

Maar, zoals ik in dit artikel heb aangetoond, is de Amerikaanse hegemonie nu aan het afbrokkelen. Het aandeel van Amerika in het mondiale BBP is afgenomen. De dominantie van de dollar wordt geleidelijk uitgehold, terwijl landen als Rusland en China steeds vaker buiten het dollarsysteem handelen. Concurrenten, waaronder China, hebben al lang geleden de Amerikaanse rol als industriële grootmacht overgenomen. Zelfs de EU streeft ondanks interne verdeeldheid naar ‘strategische autonomie’ op technologisch en defensief vlak.

De echte inzet van Trumps tarieven is controle

Trumps importtarieven zijn een reactie op het zichtbare verval van de Amerikaanse hegemonie. Het is een poging om de omvang en het belang van de Amerikaanse economie voor de wereldhandel als wapen te gebruiken, om bondgenoten én rivalen te disciplineren; landen te dwingen zijn voorwaarden te accepteren, op straffe van buitengesloten te worden.

In die zin zijn de tarieven minder een economische maatregel, maar veel meer politiek van aard. Ze vormen een economische oorlogsverklaring – een oorlog tegen hetzelfde systeem dat de VS na 1945 zelf heeft opgebouwd.

In zekere zin zegt Trump nu eindelijk hardop wat eerder onuitgesproken bleef. Decennialang beweerden Amerikaanse leiders voorstander te zijn van ‘vrije markten’ en ‘vrijhandel’. In werkelijkheid gebruikten ze de taal van vrijheid om een systeem van imperiale overheersing te verbergen.

Instellingen zoals het IMF en de Wereldbank dwongen landen in het mondiale Zuiden hun markten te openen. Handelsverdragen zoals NAFTA beschermden Amerikaanse bedrijven terwijl ze arbeiders benadeelden. Dankzij de regels van het op de dollar gebaseerde financiële systeem werden wereldwijde crises opgelost met reddingsoperaties voor Wall Street en bezuinigingen voor iedereen die er niet toe behoorde.

Trump is bereid de economie te laten crashen om de Amerikaanse suprematie veilig te stellen

De 47ste president heeft deze mooie retoriek laten varen. Trump zegt openlijk dat hij niet geïnteresseerd is in vrijhandel en dat hij niet geeft om de impact van zijn tarieven op de markten. Wat hij wil is controle: controle over bevoorradingsketens, controle over kapitaalstromen en controle over het gedrag van rivaliserende landen. Hij is bereid de economie te laten crashen om de Amerikaanse suprematie veilig te stellen.

Het echte doel van kapitalisme

Hierin schuilt een bredere les over hoe kapitalisme werkt. Het doel van een kapitalistische staat is niet om welvaart voor iedereen te creëren, maar om orde te bewaren, eigendom te beschermen en de overheersing van kapitaal zowel thuis als in het buitenland veilig te stellen. De macht van kapitaal houdt het systeem draaiende – geen enkel bedrijf kan winst maken als arbeiders zich niet neerleggen bij hun eigen uitbuiting, geen enkele regering kan regeren als burgers niet gehoorzamen.

Daarom nemen overheden vaak beslissingen die vanuit het perspectief van academische economen irrationeel lijken. Ze dienen niet ‘de economie’; ze beschermen en vergroten hun eigen macht.

Trumps tariefplan is hiervan een goed voorbeeld. Het kan prijzen doen stijgen, groei verlagen en investeringen ontmoedigen. Maar als het Amerika in staat stelt rivalen te disciplineren, controle te krijgen over strategische bevoorradingsketens en bondgenoten duidelijk te maken wie er nog steeds de baas is, dan is het dat allemaal waard.

Trumps tarieven zijn een waarschuwing: wanneer hegemonie begint te wankelen, gaan de handschoenen uit

We hoeven het einde van de ‘op regels gebaseerde internationale orde’ niet te betreuren. Die orde werd opgezet om Amerikaans kapitaal te dienen, niet de werkende bevolking – niet in de VS, noch elders. Toch is het opmerkelijk dat het verval van dit zeer onrechtvaardige systeem niet zal komen doordat arme landen samenwerken om het systeem dat hen onderdrukt omver te werpen, maar juist doordat rijke landen om zich heen slaan wanneer hun dominantie afneemt.

Trumps tarieven zijn een waarschuwing: wanneer hegemonie begint te wankelen, gaan de handschoenen uit. Als de Amerikaanse heersende klasse niet meer kan regeren via consensus, zullen ze regeren via dwang. Als ze hun macht niet kunnen veiligstellen via economische groei, zullen ze dat doen door angst.