“De vis rot aan de kop.” Dat schrijft Bart De Wever in zijn boek Over woke. Hij geeft daarmee aan dat trends die hij als schadelijk ervaart, vaak ontstaan aan de top van de samenleving.

Vandaag zien we onder journalisten en politici een grote verontwaardiging ontstaan over het feit dat een YouTuber zoals ACID geen respect toont voor de rechtsstaat.

Daar valt iets voor te zeggen, maar diezelfde verontwaardiging zie je veel minder tegenover een eerste minister die verklaart dat hij het oordeel van de rechter naast zich neer zal leggen. Dat is namelijk precies wat Bart De Wever doet, wanneer hij zegt dat hij eerste minister van Israël Benjamin Netanyahu niet zal aanhouden wanneer die in ons land zou landen.

Als we verwachten dat ACID meer respect moet hebben voor het rechtssysteem, dan moet dat ook voor onze eerste minister

Waarom dit gevaarlijk is? Stel je voor: een democratie zonder onafhankelijke rechters. Geen rem op macht, geen bescherming tegen willekeur, geen garantie op een eerlijk proces. Dat is geen dystopische fantasie, maar het reële gevolg van een trend die zich wereldwijd verspreidt: de ondermijning van de rechtsstaat door (extreem)rechtse leiders.

In een goed functionerende liberale democratie is de rechtsstaat de laatste verdedigingslinie tegen machtsmisbruik. Rechters zijn er niet om de ‘wil van het volk’ te dwarsbomen, maar om de regels te handhaven die het samenleven mogelijk maken.

Toch zijn het net deze rechters die keer op keer worden aangevallen door politici die zichzelf boven de wet plaatsen. Van Trump in de Verenigde Staten tot Le Pen in Frankrijk, van Orbán in Hongarije tot Erdoğan in Turkije: overal zien we hetzelfde patroon. Wanneer de wet hen niet uitkomt, wordt de rechter beschuldigd van partijdigheid, corruptie of zelfs tirannie.

De N-VA heeft rechters herhaaldelijk beschuldigd van “activisme”

Bart De Wever doet nu ook zijn duit in het zakje door zijn uitspraak dat hij het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof tegen de Israëlische premier Netanyahu naast zich neer zal leggen.

Een uitschuiver kan je dit niet echt noemen. In het verleden heeft de N-VA meermaals aangegeven dat het zich niet kan vinden in internationale wetten of verdragen. Zo is het geweten dat de Vlaams-nationalistische partij het moeilijk heeft met de Conventie van Genève die bescherming biedt aan asielzoekers.

En in december 2018 stapte de N-VA uit de federale regering Michel I vanwege haar verzet tegen het VN-Migratiepact (ook wel het Globaal Pact voor Migratie van Marrakesh genoemd). Ook op binnenlands vlak heeft de N-VA herhaaldelijk rechters beschuldigd van “activisme”.

Maar de N-VA heeft hier geen monopolie op. In augustus 2023 besliste staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor van CD&V om alleenstaande mannelijke asielzoekers geen opvang meer te bieden, wat in strijd was met de Opvangwet van 12 januari 2007.

In het verleden is de Belgische staat meerdere keren veroordeeld voor het niet nakomen van nationale en internationale verplichtingen betreffende de opvang van asielzoekers.

Niet onschuldig

De tactiek om rechtspraak aan te vallen of opzij te zetten, is verre van onschuldig en past in een ruimere strategie van (extreem)rechts. Rechters die de wet toepassen op (extreem)rechtse leiders worden weggezet als handlangers van het establishment of omgedoopt als “activistische rechters”.

Zie wat er gebeurde in Frankrijk, waar Marine Le Pen een veroordeling opliep die haar deelname aan de presidentsverkiezingen bedreigt. Onmiddellijk klonk het refrein van zelfbeklag: Le Pen vergeleek zichzelf op groteske wijze met de Russische oppositieleider Navalny en haar aanhangers schreeuwden moord en brand over een “politieke afrekening”.

Ondertussen moet de rechter in kwestie politiebescherming krijgen. De boodschap is duidelijk: wie de wet toepast op machtige figuren, moet zich schrap zetten.

De aanvallen op de rechtspraak zijn geen losse incidenten, maar een onderdeel van een bewuste strategie

Wie politici boven de wet plaatst, veroorzaakt chaos en ondermijnt de rechtsstaat. Kijk maar naar de VS, waar het Congres Trump niet durfde af te zetten na de Capitool-bestorming. Het zette de poort wagenwijd open voor de huidige machtsgreep die Trump aan het uitvoeren is.

De aanvallen op rechters en de rechtspraak zijn geen losse incidenten, maar zijn een onderdeel van een bewuste strategie. (Extreem)rechtse leiders hebben een haat-liefdeverhouding met de democratie: ze gebruiken verkiezingen om aan de macht te komen, maar proberen vervolgens alle controlemechanismen uit te schakelen.

Onafhankelijke rechters zijn daarbij een lastige hindernis. Daarom moeten ze weg, of op zijn minst verdacht worden gemaakt.

Van Donald Trump tot Marine Le Pen, van Viktor Orbán tot Recep Tayyip Erdoğan: autoritaire leiders weten dat wie het gerecht controleert, ook politieke tegenstand kan breken. Wie de rechters tot vijand maakt, probeert de regels zelf te herschrijven.

Leiders als Trump en Orban willen geen rechtspraak, maar een systeem dat hen nooit in de weg staat. Hun ideaal is een directe democratie waarin één leider de stem van het volk belichaamt, en dus niet tegengesproken mag worden.

In werkelijkheid is dat geen democratie meer, maar een autoritair systeem vermomd als volkswil. De rechter moet buigen, want de leider spreekt namens “het volk”. In die logica is kritiek op de leider kritiek op de democratie zelf. Een gevaarlijke verdraaiing.

Uitkijken naar de reacties

Natuurlijk is geen enkel rechtssysteem perfect. Rechters maken fouten en we zijn helaas regelmatig getuige van staaltjes klassenjustitie.

Bekijk hieronder het interview met Yasmien Naciri ‘Naar een wereld zonder klassenjustitie’:

Maar daarom moeten we het kindniet  met het badwater weggooien. Om fouten in de rechtspraak recht te zetten, bestaat er een beroepsprocedure en indien nodig kan het parlement wetten bijsturen. Wat echter totaal niet kan, is dat rechters enkel mogen oordelen, zolang ze de macht niet tegenwerken.

De rechtsstaat is geen luxe maar de ruggengraat van een vrije samenleving.

De rechtsstaat is geen luxe maar de ruggengraat van een vrije samenleving. Wie haar ondergraaft, holt de democratie uit. De geschiedenis leert ons wat er gebeurt als we die verdediging loslaten.

Om zichzelf in te dekken zegt Bart De Wever: “Ik denk niet dat er één Europees land is dat Netanyahu zou arresteren, mocht hij op het grondgebied zijn”. Maar dat is een flagrante leugen. Zowat alle West-Europese landen hebben aangegeven dat ze Netanyahu zouden arresteren, indien hij zich op hun grondgebied zou begeven.

Het is uitkijken hoe de andere regeringspartijen zullen reageren op de uitspraken van De Wever, en of zij er zich van zullen distantiëren. Het is ook uitkijken hoe parlementsleden van de diverse partijen zich zullen uitspreken over deze ernstige zaak.

Lees ook: 11.11.11 veroordeelt uitspraak De Wever over arrestatiebevel Netanyahu