Dit boek heb ik steeds binnen handbereik, omdat het mij argumenten en voorbeelden geeft die ik in gesprekken met en over ouder wordende mensen graag gebruik om een andere visie op ouder worden te promoten.

Levy is een professor in epidemiologie en psychologie aan de Yale School of Public Health en Yale University en gerespecteerd onderzoeker. Ze is een pionier op het gebied van onderzoek naar hoe leeftijdsstereotypen, zowel positief als negatief, invloed hebben op de gezondheid en het welzijn van ouderen.

Leeftijdsstereotypen zijn veel krachtiger volgens haar en hebben veel meer invloed dan gelijk welke andere, bijvoorbeeld racistische of genderstereotypen, en worden ook veel gemakkelijker getolereerd door alle generaties. In dit boek neemt ze de lezer mee in de kracht van leeftijdsstereotypen en onthult ze hoe deze overtuigingen een directe invloed hebben op gezondheid, levensverwachting en welzijn.

Paradigmashift

Levy schreef dit indrukwekkende boek om de hardnekkige en foute opvattingen over ouder worden te doorbreken en tegelijk oplossingen aan te reiken op individueel en sociaal vlak. “Mijn doel is positieve leeftijdsovertuigingen te benutten om de gezondheid van ouderen in de gemeenschap te verbeteren” (p. 47).

Beelden over ouder worden ontstaan in de geest van mensen en gaan zowel het gedrag van ouder wordende mensen bepalen als dat van de jongere generaties

Uiteindelijk wil ze een heuse paradigmashift forceren in het denken over ouder worden. Ze beschrijft op een boeiende manier hoe ze zelf via persoonlijke ervaringen gaandeweg gefascineerd werd door dit thema. In het eerste deel van dit boek beschrijft de auteur de evolutie van deze problematiek. In het tweede deel focust ze op strategieën om tot een positieve beeldvorming en een gezonder leven te komen.

Ze begint met uitleggen hoe de beelden over ouder worden ontstaan in de geest van mensen en dan zowel het gedrag van ouder wordende mensen gaat bepalen als dat van de jongere generaties, met erg negatieve gevolgen op heel wat vlakken.

“Ouderen worden vaak gezien als incapabel, afhankelijk en minder waardevol. De overtuigingen vormen niet alleen onze verwachtingen, maar bepalen ook hoe we onszelf zien en hoe we door anderen gezien worden” (p. 14). Ze vat haar inzichten samen in de Stereotype Embodiment Theory (SET). Er spelen volgens haar vier mechanismen in hoe negatieve stereotypen over ouder worden het denken, het gedrag en de gezondheid van oudere mensen bepalen.

Vooreerst worden negatieve opvattingen vanaf de prille kindertijd verinnerlijkt door iedereen. Ze worden doorheen de levensloop steeds weer versterkt. Belangrijk is dat dit proces onbewust verloopt. Voor de persoon zelf worden ze pas relevant wanneer die zelf ouder wordt, want dan gaan ze een ernstige impact hebben op de mentale en fysieke gezondheid.

Wat Levy’s werk uniek maakt, is de manier waarop ze de link legt tussen overtuigingen en fysieke gezondheid

Dat voltrekt zich niet enkel via biologische processen, maar zeker ook via psychologische processen en sociale mechanismen. Belangrijk is dat ze niet enkel een invloed hebben op de gezondheid en het gedrag van ouderen zelf, maar ook op hoe anderen, ook professionals, naar ouder worden kijken en met ouderen omgaan. Haar stelling is dat die negatieve overtuigingen erg toxisch zijn, omdat ze het denken en het gedrag van iedereen besmetten.

Wat Levy’s werk uniek maakt, is de manier waarop ze de link legt tussen overtuigingen en fysieke gezondheid. Zo illustreert ze uitvoerig met concrete verhalen hoe negatieve gedachten over ouderdom zich kunnen manifesteren in lichamelijke klachten, terwijl een positieve mindset juist beschermend werkt. Mensen kunnen zich bevrijden uit de ban van de oude en negatieve overtuigingen.

Levenslang leren

Dat is volgens Levy mogelijk omwille van de neuroplasticiteit, het vermogen van onze hersenen om zich aan te passen en te veranderen. Daardoor kunnen mensen hun denkbeelden op elk moment in hun leven, zeker ook als ze ouder worden, herprogrammeren. Omdat hun hersenen zich voortdurend kunnen blijven ontwikkelen, kunnen oudere mensen levenslang blijven leren. Tenminste als ze niet te maken krijgen met ernstige defecten zoals dementie.

Over die dementie brengt Levy ook verassende inzichten aan. Namelijk dat niet alleen puur biologische processen een rol spelen in het ontstaan van dementie, maar ook de cultuur waarin mensen leven en het eigen gedrag en de eigen houding tegenover ouder worden. Bijgevolg is het ontstaan van dementie ook min of meer beïnvloedbaar. Daarom is preventie zo belangrijk.

Het ongelooflijke belang van positieve overtuigingen over ouder worden is de centrale boodschap van dit werk. Ouderen met een positieve visie op ouder worden en op het leven, zouden gemiddeld zeven en een half jaar langer leven dan ouderen die gevangen zitten in negatieve overtuigingen. “Naast de kans op een langer leven, maakt de meerwaarde van positieve overtuigingen dat dat langer leven vervullender en creatiever kan zijn.” (Levy, p.109). Zo zou een positieve levenshouding een belangrijke invloed hebben op stress, op het ontstaan van dementie, op de ontwikkeling van geheugenproblemen, enz.

De eerste 60 jaar van de kindertijd zijn de moeilijkste Brett Jordan, Flickr/CC BY 2.0.

Ageism

Daarbij is de invloed van de sociale context waarin mensen leven en de cultuur, enorm belangrijk. En daar knelt het schoentje behoorlijk in de westerse cultuur. Hier overheerst immers het ageism. Dat staat voor negatieve overtuigingen, stereotypen en discriminatie. Levy noemt dat de stille epidemie.

Dat ageism zo alomtegenwoordig blijft in de westerse cultuur heeft volgens Levy onder meer te maken met de ‘anti-aging industrie’, die ouder worden als te mijden voorstelt en dan producten promoot om de veroudering te verbergen. Ook de popcultuur, films zoals The Father, bevestigen die clichés. Er is het fenomeen van de clickbaits: misleidende, sensationele titels van een bericht op de sociale media, van een artikel, video en dergelijke.

Problematisch wordt het helemaal als ageism ook in de medische sector en bij zorgprofessionals speelt. Dat geeft bijvoorbeeld aanleiding tot verkeerde diagnoses, onaangepaste behandeling of juist het niet meer krijgen van een behandeling, zogezegd omwille van de leeftijd. Vanuit die negatieve overtuigingen flirten de medische en de zorgsector met de schending van mensenrechten.

Wat sterk is aan dit boek is dat de auteur niet alleen de negatieve effecten van de leeftijdscode blootlegt, maar ook laat zien hoe deze op een positieve manier doorbroken kan worden, wat dan kan leiden tot een gezonder, langer en gelukkiger leven.

Zeg niet: “Ik ben daar te oud voor” , maar: “Ik kan dat proberen, hoe oud ik ook ben.”

Levy werkt oplossingen uit zowel op individueel als sociaal vlak. Ze stelt een drietrapsbenadering voor: bewustwording, blameren en uitdaging. Ze moedigt lezers aan om zich bewust te worden van hun eigen stereotypes en deze actief te bestrijden. Bijvoorbeeld door positieve rolmodellen van ouderdom te zoeken en negatieve gedachten uit te dagen. Deze praktische benadering maakt het boek niet alleen informatief, maar ook actiegericht.

De suggesties van Levy helpen oudere mensen om hun leven op een positieve manier te transformeren. Hier zijn enkele voorbeelden. Herken je eigen leeftijdsstereotypen: Wees je bewust van hoe je denkt en praat over ouder worden. Vervang bijvoorbeeld uitspraken als “Ik ben daar te oud voor” door “Ik kan dat proberen, hoe oud ik ook ben.” Omring jezelf met positieve voorbeelden: zoek naar verhalen van inspirerende ouderen of mensen die tegen leeftijdsstereotypen ingaan. Dit kan in boeken, films of je sociale kring.

Maak ruimte voor groei: Zoek nieuwe hobby’s, vaardigheden of doelen. Levy benadrukt dat leren en uitdagingen ons jong van geest houden. Vervolgens moet vooral het ageism en haar sociale wortels verweten worden, niet het ouder worden zelf.

Ouderen moeten zich niet zelf schuldig gaan voelen, maar moeten leren zien waar de echte oorzaken liggen van de negatieve benadering van ouderdom. Ten slotte moeten ze de negatieve overtuigingen uitdagen door ze niet hun gang te laten gaan. Ze moeten bijvoorbeeld anderen erop durven wijzen, dat die zich laten leiden door negatieve vooroordelen.

Maatschappelijk herdefiniëren

Levy richt zich niet alleen op individueel gedrag, maar roept ook op tot maatschappelijke verandering die nodig is om negatieve opvattingen over ouderdom op grote schaal te bestrijden. ”Om de leeftijdscode te breken, moeten we niet alleen onszelf veranderen, maar ook de cultuur waarin we leven. We moeten de manier waarop we ouder worden in de samenleving herdefiniëren” (p. 186). Ze stelt dat het doorbreken van de age code niet alleen een persoonlijke uitdaging is, maar een maatschappelijke missie.

Ze roept op om een ‘leeftijdsbevrijdingsbeweging’ te stichten. Ook hier ziet ze drie fasen. Eerst moeten ouderen zich ervan bewust worden dat ze deel zijn van een grote groep mensen die allen de gevolgen van ageism ondergaan. Vervolgens moeten de oudere mensen ook samengebracht worden, zodat ze zich voor gemeenschappelijke doelen kunnen inzetten. Daarbij kan het middenveld een belangrijke rol spelen.

Levy pleit ook voor intergenerationele coalities want onbekend is onbemind

Ten slotte moeten ze ook effectief energie steken in het bestrijden van structurele bronnen van ageism. Bijvoorbeeld door politiek actief te worden, door het promoten van inclusieve werkplekken waar leeftijdsdiscriminatie wordt aangepakt, of door publieke bewustwordingscampagnes te ontwerpen die stereotypen uitdagen. Ze pleit ook voor intergenerationele coalities, want onbekend is onbemind.

Levy maakt duidelijk dat beleidsmakers, media, en onderwijsinstellingen een cruciale rol moeten spelen in het veranderen van de manier waarop we als samenleving naar leeftijd kijken. Door samenwerking kunnen we een cultuur creëren waarin alle generaties worden gewaardeerd en waarin leeftijd een bron van kracht en inspiratie wordt, in plaats van een beperking. In het nawoord vertelt Levy haar concrete ervaring met de mensen in Greenboro, een plaats waar geen ageism bestaat. Het kan dus echt anders.

Toegepaste wetenschap

Een van de sterke kanten van Levy’s boek is de robuuste wetenschappelijke basis die ze combineert met persoonlijke verhalen. Ze bespreekt talloze studies, waaronder haar eigen baanbrekende onderzoeken, die de verbanden tussen leeftijdsdenken en gezondheidsuitkomsten aantonen. Naast de wetenschappelijke gegevens verweeft Levy persoonlijke verhalen en anekdotes door het boek, wat het geheel levendig en toegankelijk maakt.

Deze verhalen variëren van inspirerende gevallen van ouderen die tegen de verwachtingen in buitengewone dingen bereiken, tot schrijnende voorbeelden van leeftijdsdiscriminatie in de gezondheidszorg en op de werkplek. Deze persoonlijke toets helpt de lezer om de abstracte concepten in een tastbare context te plaatsen. Levy biedt geen magische oplossingen, maar wel wetenschappelijk onderbouwde strategieën.

Sommigen plaatsen ook wat kritische kanttekeningen bij dit boek. Bijvoorbeeld dat lezers het gevoel zouden kunnen krijgen dat Levy’s focus op de kracht van positief denken te simplistisch is, en geen rekening houdt met andere complexe factoren die veroudering beïnvloeden, zoals genetica en sociaaleconomische status.

Daarnaast kan haar optimistische benadering soms als te idealistisch worden ervaren, in een wereld waar leeftijdsdiscriminatie wijdverspreid is. Nochtans is deze positieve benadering volgens mij de noodzakelijke basis voor een echte paradigmashift in het denken over en de behandeling van ouder wordende mensen in onze cultuur. Wel is waar dat haar kernthema’s doorheen het boek regelmatig herhaald worden. Misschien is dat wel nodig, opdat ze zouden beklijven in de geesten van de lezers

Breaking the Age Code is een eyeopener en een boek dat een breed publiek zou moeten aanspreken, een must read. Het biedt een frisse en hoopvolle kijk op veroudering, ondersteund door solide wetenschappelijk bewijs en ontroerende persoonlijke verhalen. Het boek is tegelijkertijd prikkelend en hoopvol, en laat zien hoe we, met kleine veranderingen in ons denken, de toekomst van ouder worden positief kunnen herschrijven.

Of je nu jong bent of al wat meer levenservaring hebt opgedaan: dit boek daagt je uit om een nieuwe lens op ouderdom te richten. Voor iedereen die geïnteresseerd is in gezondheid, psychologie en de sociale dynamiek van veroudering, zeker ook voor de professionals in zorg en hulpverlening, is dit boek een absolute aanrader.

Ik zou een vertaling in het Nederlands erg waarderen, zodat een heel ruim en divers lezerspubliek met de inspirerende en vooral bemoedigende ideeën van Becca Levy zou kunnen kennismaken.

Becca Levy, Breaking The Age Code, 2022, Vermillion, London, pg. 294